Της Μιχαέλας Βαλερά,
Τον Ιανουάριο του 2022, ο 57χρονος David Bennett έγινε ο πρώτος άνθρωπος στον οποίο μεταμοσχεύθηκε καρδιά από γενετικά τροποποιημένο χοίρο. Μετά από αυτήν την επιτυχημένη προσπάθεια ξενομεταμόσχευσης, η λίστα αναμονής ξεχειλίζει από ανθρώπους που βασίζουν τη ζωή τους στον θάνατο ενός ετέρου. Η ιστορία επαναλαμβάνεται και η απαρχή της συγκεκριμένης χρονολογείται χιλιετίες πριν, καθώς ο υβριδισμός ανθρώπου και ζώων ερείδεται στην αρχαιοελληνική μυθολογία. Ο μύθος του Δαιδάλου, η Χίμαιρα και το Λαμάσσου είναι μερικά μόνο από τα παραδείγματα μυθολογικών φιγούρων που επιβεβαιώνουν ότι η μεταμόσχευση μεταξύ ειδών δεν είναι παρά ένα αταβιστικό κεκτημένο, που μπορεί να επιλύσει οριστικά το παγκόσμιο πρόβλημα έλλειψης μοσχευμάτων.
Αβυσσαλέα άνθιση έχει γνωρίσει ο κλάδος της ξενομεταμόσχευσης, με τη μετάγγιση αίματος από ζώα σε ανθρώπους να βρίσκεται στα σπάργανα τον 17ο αιώνα, αλλά με αυξημένο κίνδυνο μετάδοσης ζωονόσων. Δύο αιώνες αργότερα ακολούθησε μια πρωτοποριακή ιδέα, αυτή της μεταμόσχευσης του δέρματος. Χρησιμοποιήθηκαν αρκετοί δότες, όπως πρόβατα, κουνέλια, σκύλοι και γάτες. Ωστόσο, τα πιο επιτυχημένα μοσχεύματα ήταν αυτά από βατράχια, που παρείχαν προστασία, καθώς το έλκος επουλωνόταν κάτω από το μόσχευμα. Αν και τον 19ο αιώνα ήταν αρκετά δημοφιλής η δερματική ξενομεταμόσχευση, παρέμενε μια χαμερπής πρακτική που προκάλεσε μια συρροή από ηθικούς προβληματισμούς. Πολλές αποτυχημένες δοκιμές χρειάστηκαν για να φτάσουμε στο 1912, με την απονομή του βραβείου Νόμπελ στον σκαπανέα Alexis Carrel, που επινόησε μεθόδους αναστόμωσης αιμοφόρων αγγείων με τη μεταμόσχευση αγγείων και οργάνων να γίνεται στόχος παρά όραμα.
Εξίσου ανατρεπτική ήταν και η ιδέα του Serge Voronoff να μεταμοσχευθούν παγκρεατικές νησίδες χοίρου σε ασθενείς με διαβήτη τύπου 1 που επετεύχθη, μια και η ινσουλίνη χοίρου διαφέρει μόλις κατά ένα αμινοξύ από την ανθρώπινη. Ταυτόχρονα, ο ίδιος Ρώσος οραματιστής επινόησε το Viagra της εποχής, με τη μεταμόσχευση όρχεων χιμπατζήδων και μπαμπουίνων σε άντρες. Αυτή η δοκιμή ήταν περισσότερο καταστροφική παρά βοηθητική, λόγω της πληθώρας των φλεγμονωδών επιπλοκών. Παρά ταύτα, η ιδέα της μεταμόσχευσης οργάνων προς την αναπλήρωση της παραγωγής μιας ορμόνης βρίσκει εφαρμογές έως και σήμερα.
Οι φραγμοί της εξέλιξης βρίσκονται εκεί ώστε να τους ξεπεράσουμε και η πρόκληση του 21ου αιώνα είναι η εύρεση μεθόδων αποδοχής του μοσχεύματος από τον δότη. Η πρώτη και σημαντικότερη τροχοπέδη είναι η αντιμετώπιση του ανθρώπινου ανοσολογικού συστήματος. Οι χοίροι, ως και οι πιο φιλικοί σύγχρονοι δότες μοσχευμάτων, εκφράζουν έναν ολιγοσακχαρίτη γαλακτόζης (Gal) που δεν διαθέτουν οι άνθρωποι, με συνέπεια την παραγωγή αντισωμάτων κατά του Gal. Η γενετική τροποποίηση βρίσκεται εκεί ώστε να βοηθήσει στην ανάπτυξη χοίρων ομόζυγων για το γονίδιο της α1,3-γαλακτοζυλοτρανσφεράσης (GTKO), οι οποίοι δεν εκφράζουν πλέον επιτόπους Gal, αποτρέποντας, τελικά, την οξεία απόρριψη. Ταυτόχρονα, γενετικά τροποποιημένα νευρικά κύτταρα από έμβρυα χοίρου θα μπορούσαν να συνεισφέρουν στην παραγωγή ντοπαμίνης στον εγκέφαλο ασθενών με Πάρκινσον, ανοίγοντας ένα νέο κεφάλαιο θεραπείας σε μια από τις πιο δισεπίλυτες κινητικές δυσλειτουργίες.
Φυσικά, όμως, τα προβλήματα δεν σταματούν εκεί, εφόσον ο κίνδυνος μεταφοράς ζωονόσων κατά την ξενομεταμόσχευση ελλοχεύει και αποτελεί μια ακένωτη πηγή ανησυχιών για τους ασθενείς. Μετά την καταστροφική πανδημία που προκάλεσε ο SARS-CοV-2, η επιφυλακτικότητα κυριεύει, ειδικά όταν ανάμεσα στους πιο μεταδοτικούς ζωονοσογόνους ιούς από χοίρους είναι ο ιός της ηπατίτιδας HEV-3 και ο PCMV/PRV. Οι ενδογενείς ρετροϊοί των χοίρων (PERVs), όπως είναι ο PCMV/PRV, είναι ενσωματωμένοι στο γονιδίωμα όλων των χοίρων και είναι σε θέση να μολύνουν ανθρώπινα κύτταρα. Εμβόλια, δοκιμές απογαλακτισμού και η μέθοδος CRISPR/Cas έχουν προταθεί έτσι ώστε να περιοριστούν, όσον είναι δυνατόν τουλάχιστον, οι συνέπειες και τα αποτελέσματα μοιάζουν αρκετά ανακουφιστικά για τους μελλοντικούς δέκτες μοσχευμάτων.
Η αλήθεια είναι, όμως, πως αισιόδοξοι επιστήμονες ομφαλοσκοπούν, παραβλέποντας τα ηθικά μιάσματα των πρακτικών τους. Τι επιλογή έχουν στην πραγματικότητα όταν βρίσκονται ανάμεσα στη ζωή ενός ετοιμοθάνατου ασθενή και ενός αθώου ζώου; Η (κακο)μεταχείριση ενός ζώου είναι επιτρεπτή για τη σωτηρία μιας ανθρώπινης ψυχής; Τελικά, ποιός καθορίζει την αξία της ζωής και πόσο εγωιστική μπορεί να είναι η ανατροφή οικόσιτων ζώων για τη βιομηχανία μοσχευμάτων; Καθώς τα ερωτήματα διεγείρονται, οι εξελίξεις στον τομέα της ξενομεταμόσχευσης καλπάζουν και ο αμοραλισμός φτάνει προς τον τερματισμό. Ποιός θα πάρει τελικά την πρωτιά;
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Virus Safety of Xenotransplantation, PubMed. Διαθέσιμο εδώ
- After centuries, we still can’t perform animal-to-human transplants, Washington post. Διαθέσιμο εδώ
- A brief history of cross-species organ transplantation, PubMed. Διαθέσιμο εδώ
