Της Χαράς Γρίβα,
Ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος και οι θηριωδίες των ναζί στα ευρωπαϊκά και μη κράτη, δεν άφησαν αμέτοχο τον λαό. Κάθε κοινωνικό στρώμα προσπαθούσε με ποικίλους τρόπους να εκδιώξει τον εχθρό. Η συγκρότηση οργανώσεων αντιφασιστικού χαρακτήρα ήταν η πιο συνηθισμένη τακτική οργάνωσης των πολιτών για να πάρουν την κατάσταση στα χέρια τους. Έτσι και στην πολύπαθη Ελλάδα, πέρα από την συγκρότηση του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ, συγκροτήθηκε και η Ενιαία Πανελλαδική Οργάνωση Νέων (ΕΠΟΝ). Ήταν μια πρωτοβουλία του Παναγή Δημητράτου, δάσκαλου στο επάγγελμα, στις 23 Φεβρουαρίου 1943 μαζί με άλλους νεαρούς αντιστασιακούς στην πόλη των Αθηνών. Είχαν ως όραμα να αναλάβουν τη δημιουργία μίας αντιφασιστικής οργάνωσης νέων ατόμων ενάντια στους κατακτητές.
Οι βασικοί σκοποί της ΕΠΟΝ αναφέρονται στην εθνική απελευθέρωση, την ανεξαρτησία και ακεραιότητα της Ελλάδας, με καθημερινό και αδιάκοπο αγώνα, στην υπεράσπιση των συμφερόντων και δικαιωμάτων της νέας γενιάς στη ζωή, στη μόρφωση και στον πολιτισμό, στην εξολόθρευση του φασισμού τόσο στα χρόνια της κατοχής όσο και μετά, με όποια μορφή κι αν παρουσιαζόταν, στον αγώνα κατά των ιμπεριαλιστικών πολέμων για την κατοχύρωση της ειρήνης με βάση την αυτοδιάθεση των λαών και νεολαιών και την αδελφική συνεργασία τους, στην ανοικοδόμηση της Ελλάδας από τα ερείπια του πολέμου προς το συμφέρον και την ευημερία ολόκληρου του λαού της. Η ιδέα ύπαρξης μιας τέτοιας οργάνωσης προσέλκυσε πάρα πολλούς νέους να οργανωθούν, ανάμεσά τους και διανοούμενες γυναίκες της εποχής, όπως η Άλκη Ζέη και η Ζωρζ Σαρή. Με βάση τα στοιχεία της εποχής, περίπου 32.000 ΕΠΟΝίτες, όπως ονομάστηκαν τα μέλη της ΕΠΟΝ, αγωνίστηκαν μέσα στον ΕΛΑΣ ενάντια των δυνάμεων κατοχής. Μέχρι και πριν το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, περίπου 600.000 άτομα, άνδρες και γυναίκες, οργανώθηκαν στην ΕΠΟΝ έχοντας ως κοινό όραμα την πάταξη του φασισμού και του ναζισμού.
Η δωσιλογική κυβέρνηση Τσολάκογλου σε συνεργασία με τους Γερμανούς, προσπαθούσαν να υποσκάψουν, με οποιονδήποτε δυνατό τρόπο, τις όποιες νεοσύστατες και μη αντιφασιστικές οργανώσεις σε όλη την ελληνική επικράτεια. Η συγκρότηση φασιστικών οργανώσεων (ΟΕΔΕ και ΕΣΠΟ) ήταν μια προσπάθεια συσπείρωσης των Ελλήνων ενάντια στις οργανώσεις της αριστεράς, κάτι που δεν έφερε αποτελέσματα που ήλπιζαν να επιφέρει. Στα μέσα του 1943 και μετά τις απώλειες του γερμανικού στρατού στη σοβιετική Ρωσία, η γερμανική διοίκηση εξέδωσε εντολή, παραμονές της ίδρυσης της ΕΠΟΝ, ότι οι Έλληνες από 16 έως 45 ετών, σε περίπτωση που κληθούν από το γερμανικό ή το ιταλικό κράτος, έπρεπε να είναι διαθέσιμοι για καταναγκαστική εργασία. Με αυτήν την απόφαση, προσπάθησαν να αποδυναμώσουν όλες τις αντιφασιστικές οργανώσεις νέων που μάχονταν κατά του ναζισμού. Ο Γερμανός Υπουργός Προπαγάνδας Goebbels είχε τονίσει πως «ο γερμανικός λαός δίνει το αίμα του, η υπόλοιπη Ευρώπη ας δώσει την εργασία της».
Η εντολή της πολιτικής επιστράτευσης δεν πτόησε την ΕΠΟΝ, η οποία εξέδωσε έκτακτη ανακοίνωση να μην υποχωρήσει κανείς σε αυτό το κάλεσμα πολιτικής επιστράτευσης. Απεργίες ξέσπασαν σε όλη την χώρα, κυρίως στην Αθήνα μετά την απόφαση της πολιτικής επιστράτευσης και έτσι ξεχύθηκαν στους δρόμους το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ και η νεοσύστατη πια ΕΠΟΝ. Στην πρωτεύουσα επικράτησε μια χαοτική κατάσταση, καθώς εργάτες, υπάλληλοι του ιδιωτικού αλλά και του δημοσίου τομέα διαδήλωναν ενάντια του καθεστώτος. Η κυβέρνηση δεν έμεινε αμέτοχη και έτσι στις 25 Φεβρουαρίου 1943, ο Γιάννης Δρακόπουλος, νεαρός μαθητής γυμνασίου, πέφτει νεκρός από τα πυρά του αντιπάλου. Τώρα πια οι διαδηλώσεις έγιναν πιο έντονες και η οργή του ελληνικού λαού μεγαλύτερη. Ωστόσο, η δωσιλογική κυβέρνηση Λογοθετόπουλου, στις 5 Μαρτίου, θα επισημοποιήσει την πολιτική επιστράτευση, κάτι που θα οδηγήσει τον λαό να ξεχυθεί πάλι στους δρόμους, φωνάζοντας συνθήματα όπως «Κάτω η επιστράτευση».
Εξίσου σημαντική ήταν η δράση της ΕΠΟΝ στην βόρεια Ελλάδα ενάντια στους Βούλγαρους φασίστες της περιοχής, ενώ στις 7 Ιουλίου ξεκινάει η αντίσταση στη Θεσσαλονίκη, αντίσταση στην οποία βοήθησε σημαντικά η ΕΠΟΝ. Παράλληλα, στις 22 Ιουλίου του 1943, διοργανώνεται στην Αθήνα μεγαλειώδης διαδήλωση ενάντια στο καθεστώς. Δυστυχώς, η κυβέρνηση δεν έμεινε αμέτοχη και ήταν αποφασισμένη να καταστείλει τη διαδήλωση πάση θυσία. Τα τανκς βγήκαν στους δρόμους με στόχο να σπάσουν τη διαδήλωση. Ο Θωμάς Χατζηθωμάς, η Παναγιώτα Σταθοπούλου, η Κούλα Λίλη και η Όλγα Μπακόλα ήταν κάποια από τα μέλη της ΕΠΟΝ που έπεσαν νεκρά από τις σφαίρες του εχθρού, ενώ στο σύνολο σκοτώθηκαν περίπου 22 μέλη της ΕΠΟΝ. Στα Δεκεμβριανά του 1944, αξιοσημείωτη ήταν η συμβολή τους, καθώς βρέθηκαν στο πλευρό του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ κατά των Βρετανών και κυβερνητικών αξιωματούχων που βρίσκονταν στην Αθήνα.
Η δράση της ΕΠΟΝ δεν περιορίστηκε μόνο στις ένοπλες δράσεις αλλά είχε και εθελοντικό χαρακτήρα. Ανέλαβε πρωτοβουλίες συγκέντρωσης αγαθών και τροφίμων, εξέδωσε σχολικά βιβλία τα οποία μοίρασαν δωρεάν σε μαθητές σε όλη τη χώρα ενώ δημιούργησε και καμπάνια κατά των ναρκωτικών. Έδωσαν έμφαση στον πολιτισμό και τον αθλητισμό ενώ βοήθησαν στην ανοικοδόμηση κατεστραμμένων χωριών. Μετά το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, η ΕΠΟΝ συνέχισε τη δράση της, όμως το μετεμφυλιακό κράτος προσπάθησε να εξαλείψει την ΕΠΟΝ δολοφονώντας παραπάνω από 1.500 ΕΠΟΝίτες ενώ παράλληλα κάμποσα χιλιάδες μέλη περνάνε από στρατοδικείο για να φυλακιστούν ή να εξοριστούν.
Με το Γ΄ Ψήφισμα του 1947, η ΕΠΟΝ αναγκάζεται να συνεχίσει τη λειτουργία της παρασκηνιακά, ως παράνομη οργάνωση πλέον, ενώ με τον ΑΝ 509/1947 τίθεται και επίσημα εκτός νόμου, χωρίς πάλι να σταματήσει τις δράσεις της. Οριστικά και επίσημα, η ΕΠΟΝ διαλύεται το 1958 με απόφαση του, παράνομου ακόμα, ΚΚΕ που αποφάσισε να διαλύσει όλες τις παράνομες οργανώσεις. Αυτοί οι νεαροί ακτιβιστές αντιμετώπισαν σημαντικούς κινδύνους, συμπεριλαμβανομένης της σύλληψης, των βασανιστηρίων και του θανάτου, αλλά το θάρρος και η θυσία τους συνέβαλαν σημαντικά στα ευρύτερα κινήματα αντίστασης.
Η ΕΠΟΝ έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην καλλιέργεια της αίσθησης της ενότητας και της αλληλεγγύης μεταξύ διαφορετικών ομάδων ανθρώπων που μοιράζονταν τον κοινό στόχο της απελευθέρωσης. Η κληρονομιά που αφήνει πίσω της η ΕΠΟΝ παραμένει ως απόδειξη της δύναμης της συλλογικής δράσης και του αδάμαστου πνεύματος εκείνων που στάθηκαν ενάντια στην καταπίεση κατά τη διάρκεια μιας από τις πιο σκοτεινές περιόδους της ανθρώπινης ιστορίας. Η προσήλωσή τους στην ελευθερία, τη δικαιοσύνη και την ανθρώπινη αξιοπρέπεια χρησιμεύει ως υπενθύμιση της συνεχιζόμενης σημασίας της αντίστασης στον αυταρχισμό και της υπεράσπισης των δημοκρατικών αξιών.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Δενεζάκης, Α., Η ίδρυση της θρυλικής ΕΠΟΝ, imerodromos.gr, Διαθέσιμο εδώ
- Πετρόπουλος, Γ., Η ματαίωση της πολιτικής επιστράτευσης και η συμβολή της ΕΠΟΝ, rizospastis.gr, Διαθέσιμο εδώ
