Της Μαβίνας Τσαπόγα,
Οι πολύκροτες υποθέσεις παρακολουθήσεων που έχουν απασχολήσει τον τελευταίο καιρό την επικαιρότητα, έχουν προκαλέσει έντονη διαβούλευση στον νομικό κόσμο σχετικά με το δικαίωμα σεβασμού του απορρήτου των επικοινωνιών. Μάλιστα, αποτέλεσαν και το έναυσμα για την θέσπιση του νέου νομοθετικού πλαισίου (Ν. 5002/2022), που σκοπό είχε τη θωράκιση και τον εκσυγχρονισμό της διαδικασίας άρσης του απορρήτου των επικοινωνιών. Ας δούμε, λοιπόν, υπό το πρίσμα του Συντάγματος και του νέου αυτού νόμου, τις προϋποθέσεις υπό τις οποίες μπορεί να περιοριστεί το εν λόγω δικαίωμα, καθώς και τις προστατευτικές εγγυήσεις κατά τη διαδικασία άρσης.
Παρόλο που το απόρρητο των επιστολών και της ελεύθερης επικοινωνίας διακηρύσσεται στο άρθρο 19 του Συντάγματος ως «απολύτως απαραβίαστο», ο όρος της απολυτότητας κάμπτεται από τις προβλεπόμενες στο ίδιο άρθρο εξαιρέσεις. Λεπτομερέστερα, ορίζεται ότι το απόρρητο των επικοινωνιών αίρεται μόνο για λόγους εθνικής ασφάλειας ή για τη διακρίβωση ιδιαίτερα σοβαρών εγκλημάτων. Ως προς την πρώτη περίπτωση, διασαφηνίζεται ότι λόγοι εθνικής ασφάλειας συνιστούν όσοι συνάπτονται με την προστασία των βασικών λειτουργιών του κράτους και των θεμελιωδών συμφερόντων των Ελλήνων πολιτών. Ενδεικτικά, απαριθμούνται η εθνική άμυνα, η εξωτερική πολιτική, η ενεργειακή ασφάλεια και η κυβερνοασφάλεια.
Αίτημα για άρση του απορρήτου για λόγους εθνικής ασφάλειας μπορεί να υποβάλλει μόνο η Εθνική Υπηρεσία Πληροφοριών (Ε.Υ.Π.) ή η Διεύθυνση Αντιμετώπισης Ειδικών Εγκλημάτων Βίας της Ελληνικής Αστυνομίας (Δ.Α.Ε.Ε.Β.). Το αίτημα, πλήρως αιτιολογημένο, υποβάλλεται στον αρμόδιο Εισαγγελέα, ο οποίος αποφασίζει μέσα σε είκοσι τέσσερις (24) ώρες για την άρση του απορρήτου ή όχι και εκδίδει σχετική διάταξη. Για λόγους αμεροληψίας, για την έναρξη της ισχύος της εισαγγελικής διάταξης υποβάλλεται για έγκριση και σε δεύτερο Εισαγγελέα. Αξίζει να επισημανθεί ότι, όταν το αίτημα αφορά πολιτικά πρόσωπα, υποβάλλεται μόνο από την Ε.Υ.Π. και πρέπει να βασίζεται σε συγκεκριμένα στοιχεία που καθιστούν άμεση και εξαιρετικά πιθανή τη διακινδύνευση της εθνικής ασφάλειας. Επιπλέον, για τα πρόσωπα αυτά, απαιτείται η χορήγηση άδειας και από τον Πρόεδρο της Βουλής και μόνο εφόσον χορηγηθεί, συνεχίζει η διαδικασία με την υποβολή του αιτήματος στον Εισαγγελέα.
Αναφορικά με τη δεύτερη περίπτωση άρσης του απορρήτου, ο νόμος ορίζει περιοριστικά τα ποινικά αδικήματα για τη διακρίβωση των οποίων επιτρέπεται. Σημειώνεται, μάλιστα, ότι ο κατάλογος των εγκλημάτων είναι εξαιρετικά διευρυμένος, γεγονός που εγείρει προβληματισμούς σχετικά με την τήρηση της αρχή της αναλογικότητας κατά τον περιορισμό του δικαιώματος. Μεταξύ άλλων, περιλαμβάνονται τα κακουργήματα περί προσβολών του δημοκρατικού πολιτεύματος, περί εγκλημάτων κατά της προσωπικής και γενετήσιας ελευθερίας, η ανθρωποκτονία με δόλο, η ληστεία και η απάτη. Στην προκειμένη περίπτωση, για την άρση αποφαίνεται, εντός σαράντα οκτώ (48) ωρών, με ειδικά αιτιολογημένο βούλευμά του το αρμόδιο δικαστικό συμβούλιο μετά από πρόταση του Εισαγγελέα.
Ακολούθως, απόσπασμα της διάταξης ή του βουλεύματος παραδίδεται με ηλεκτρονικό κρυπτογραφημένο μήνυμα στους εκπροσώπους των μέσων επικοινωνίας και αν πρόκειται για δημόσια υπηρεσία ή νομικό πρόσωπο που υπάγεται στον έλεγχο του κράτους, και στον οικείο Υπουργό. Ταυτόχρονα, ολόκληρη η διάταξη ή το βούλευμα που επιβάλλουν την άρση διαβιβάζεται στην Αρχή Διασφάλισης Απορρήτου των Επικοινωνιών (Α.Δ.Α.Ε.)· τη συνταγματικά κατοχυρωμένη ανεξάρτητη αρχή που έχει ως αποστολή τον προληπτικό έλεγχο των επικοινωνιακών φορέων και την επιβολή διοικητικών κυρώσεων σε όσους παραβιάζουν το απόρρητο. Όσον αφορά στη διάρκεια της άρσης του απορρήτου, κατ’ αρχήν δεν μπορεί να υπερβαίνει τους δύο μήνες, ενώ αν γίνουν δεκτές οι προβλεπόμενες από τον νόμο παρατάσεις, μπορεί να διαρκέσει συνολικά έως και δέκα μήνες.
Σχετικά με τη γνωστοποίηση της άρσης απορρήτου για λόγους εθνικής ασφάλειας, ο νόμος ορίζει ότι ο θιγόμενος ενημερώνεται μετά την πάροδο τριών ετών από την παύση της ισχύος του μέτρου, υπό την προϋπόθεση ότι δεν διακυβεύεται ο σκοπός για τον οποίο αυτό διατάχθηκε. Η γνωστοποίηση πραγματοποιείται μετά από απόφαση ειδικού τριμελούς οργάνου, με τη συμμετοχή δύο εισαγγελικών λειτουργών και του Προέδρου της Α.Δ.Α.Ε. Ευλόγως, το μακρύ χρονικό διάστημα των τριών ετών έχει αποτελέσει αντικείμενο κριτικής, καθώς φαίνεται πως δεν συντρέχουν αποχρώντες λόγοι για μια τέτοια ρύθμιση. Όταν η άρση γίνεται για τη διακρίβωση τέλεσής αδικημάτων, η Α.Δ.Α.Ε., μετά τη λήξη ισχύος του μέτρου και εφόσον υποβληθεί σχετικό αίτημα από τον θιγόμενο, του γνωστοποιεί την επιβολή του μέτρου αυτού μέσα σε προθεσμία εξήντα (60) ημερών, με τη σύμφωνη γνώμη του Εισαγγελέα του Αρείου Πάγου.
Καταληκτικά, όπως προκύπτει από τις ετήσιες εκθέσεις πεπραγμένων της Α.Δ.Α.Ε., η συχνότητα με την οποία οι δικαστικές και εισαγγελικές αρχές αίρουν το απόρρητο των επικοινωνιών έχει παρουσιάσει ραγδαία αύξηση τα τελευταία χρόνια. Αναδεικνύεται, λοιπόν, όλο και περισσότερο, η ανάγκη διασφάλισης των δικαιωμάτων των πολιτών και αποτελεσματικού ελέγχου της τήρησης των αρχών της νομιμότητας και της αναλογικότητας. Η συμμόρφωση με τις ανωτέρω συνταγματικές και νομοθετικές επιταγές, η βελτίωση των αστοχιών των τελευταίων, καθώς και η εγρήγορση των αρμόδιων ελεγκτικών μηχανισμών αποτελούν «μονόδρομο» προς αυτήν την κατεύθυνση.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- N. 5002/2022, «Διαδικασία άρσης του απορρήτου των επικοινωνιών, κυβερνοασφάλεια και προστασία προσωπικών δεδομένων πολιτών»
- Σύνταγμα, ερμηνεία κατ’ άρθρο, syntagmawatch.gr, διαθέσιμο εδώ
