Του Γιώργου Σαλπιγγίδη,
1821, ένα έτος ορόσημο για τη Νεότερη Ελληνική Ιστορία, καθώς έλαβε χώρα μια ακόμα Επανάσταση για την ανεξαρτησία των Ελλήνων, η οποία, όμως, έμελλε τελικά να ευοδωθεί. Έτσι, το 2021 εορτάστηκαν –αν και με δυσκολία λόγω της πανδημίας– τα 200 χρόνια από την έναρξη του αγώνα, με κάθε επιστημονικό και καλλιτεχνικό τομέα να προσφέρει τον δικό του οβολό στη φώτιση των γεγονότων αυτών, με ιδιαίτερη θέληση να κατέχουν τα ιστορικά έργα, τόσο το ίδιο έτος όσο και αργότερα.
Ένα τέτοιο έργο είναι και το Κατανοώντας τον πόλεμο της ανεξαρτησία, που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Πατάκη και είναι σε επιμέλεια των Ηλία Κολοβού και Κώστα Κωστή, ο μεν πρώτος είναι αναπληρωτής καθηγητής Οθωμανικής Ιστορίας του Πανεπιστημίου Κρήτης (του τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας) ο δε δεύτερος είναι καθηγητής Οικονομικής και Κοινωνικής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών (του τμήματος Οικονομικών Επιστημών). Αξίζει, όμως, να αναφέρουμε, έστω και ονομαστικά, και τα άλλα συμβαλλόμενα μέλη, που το καθένα έχει τη δική του επιτυχημένη πορεία στον χώρο που υπηρετεί. Αυτοί είναι οι Ιωάννης Γρηγοριάδης, Yusuf Ziya Karabiçak, Λεωνίδας Μοίρας, Θανάσης Μπαρλαγιάννης, Σωτήρης Ριζάς, Βάσω Σειρηνίδου, Μοχαμάντ Σχαριάτ-Παναχί και Αριστείδης Χατζής.
Το ενδιαφέρον, όμως, με το εν λόγω βιβλίο είναι η ανάλυση διαφόρων θεματικών όχι και τόσο γνωστών στο ευρύ κοινό, αλλά και η επανατοποθέτηση ζητημάτων υπό το πρίσμα νέων ευρημάτων, μακριά πάντα από εθνικιστικές και στερεοτυπικές βλέψεις και με μια αντικειμενική σκοπιά. Έτσι, το πρώτο θέμα με το οποίο έρχεται αντιμέτωπος ο αναγνώστης, ανοίγοντας το έργο αυτό, είναι οι μετασχηματισμοί που έλαβαν χώρα στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και συνέβαλαν στις ζυμώσεις για την έκρηξη της Επανάστασης. Με αυτόν τον τρόπο, οδηγούμαστε στο συμπέρασμα πως οι περιθωριακές ελίτ και οι διάφορες δυσαρεστημένες και εκτοπισμένες κοινωνικές ομάδες αποτέλεσαν μια μορφή πίεσης και ρήξης με την Υψηλή Πύλη.
Έπειτα, εξετάζεται και ο ρόλος που διαδραμάτισαν και οι Μεγάλες Δυνάμεις της εποχής, ξεφεύγοντας από τις παραδοσιακές ερμηνείες και εξετάζοντας άλλα, βαθύτερα αίτια για την εμπλοκή τους στον αγώνα των Ελλήνων, με αποκορύφωμα τη Ναυμαχία του Ναβαρίνου. Αναδεικνύεται, λοιπόν, με ενάργεια η καθοριστική συμβολή τους, η οποία οδήγησε στην πολυπόθητη ανεξαρτησία. Ωστόσο, η μελέτη αυτή δεν επικεντρώνεται μόνο στις προς δυσμάς εξελίξεις, όπως γίνεται συνήθως, αλλά φέρνει στην επιφάνεια κι άλλα γεγονότα που συντελούνταν στον χώρο της ανατολής και καθόρισαν, εν πολλοίς, την πορεία της Επανάστασης. Ένα τέτοιο παράδειγμα που παρατίθεται είναι ο πόλεμος μεταξύ των Οθωμανών και των Ιρανών (1821-1823), που απασχόλησε ένα σημαντικό τμήμα του στρατού των πρώτων.
Οι συγγραφείς, όμως, προβαίνουν και σε άλλες άγνωστες εκφάνσεις της Επανάστασης, που προήλθαν μέσα από τη μελέτη των οθωμανικών πηγών και αρχείων. Μέσα από αυτήν την εμβάθυνση διερευνώνται θέματα όπως η αντίδραση των κατακτητών στη Διακήρυξη της Ελληνικής Ανεξαρτησίας, καθώς είχε μεταφραστεί από τον μεγάλο δραγουμάνο Σταυράκη Αριστάρχη. Επιπλέον, οι πηγές των Οθωμανών που μελετώνται εδώ εστιάζουν και στο Οικουμενικό Πατριαρχείο και το πώς αντιμετωπίστηκε από την κεντρική διοίκηση. Από την άλλη, συναντάμε και τον συνδυασμό των πηγών και από τις δύο πλευρές, με σκοπό τη διερεύνηση της θέσης των κοτζαμπάσηδων και των προκρίτων, τόσο πριν όσο και μετά την Επανάσταση.
Τέλος, ένα ακόμα θέμα που εξετάζεται μεταξύ άλλων είναι οι υγειονομικές συνθήκες που επικρατούσαν κατά τη διάρκεια του πολέμου –μιας και έχουμε νωπές στη μνήμη μας τις δικές μας εμπειρίες από την πανδημία. Έτσι, μπαίνουν στο μικροσκόπιο οι ενδημικές ασθένειες, με τις οποίες ήρθαν αντιμέτωποι οι άνθρωποι της εποχής, και το κατά πόσο επηρέασαν τα δημογραφικά δεδομένα.
Αντιλαμβανόμαστε, λοιπόν, πως το συλλογικό αυτό έργο ξεφεύγει από τα τετριμμένα και εστιάζει σε άκρως ενδιαφέροντες όψεις της Ελληνικής Επανάστασης του 1821, συμβάλλοντας στην περαιτέρω φώτιση των καταστάσεων που έλαβαν χώρα.
