Της Παρασκευής Κωστίνου,
1944: Την ημέρα αυτή, ξεσπά μία οργανωμένη εξέγερση αντίστασης κατά των Ναζί από ομάδες Ελλήνων Εβραίων στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Άουσβιτς στην Πολωνία, με σκοπό να δραπετεύσουν. Η εξέγερση, ενώ είχε οργανωθεί πολύ προσεκτικά, τελικά έγινε γνωστή στα SS, με αποτέλεσμα να εκτελεστούν 450 άτομα και να επιβιώσουν μόνο τα 26!
Τον Μάιο του 1940 οι Γερμανοί ιδρύουν στην Πολωνία, κοντά στην πόλη Οσβιέτσιμ, ένα σύμπλεγμα στρατοπέδων με τρία στρατόπεδα: το Άουσβιτς I, το Άουσβιτς Μπίρκεναου (1942) και το τρίτο γνωστό ως Άουσβιτς Μόνοβιτς (1943). Πρόκειται για το μεγαλύτερο στρατόπεδο συγκέντρωσης που κατασκεύασε ποτέ το ναζιστικό καθεστώς και είναι αυτό στο οποίο υλοποιήθηκε το πρόγραμμα «Τελική Λύση». Όλοι οι κρατούμενοι, είτε πρόκειται για Εβραίους είτε για πολιτικούς κρατούμενους, ομοφυλόφιλους, ακόμα και ανθρώπους με ειδικές ανάγκες, εξαναγκάζοντάς τους στην υποχρεωτική εργασία εντός του στρατοπέδου μέχρι θανάτου.
Το καλοκαίρι του 1944 είχαν αυξηθεί οι εξοντώσεις των Εβραίων κρατουμένων στους θαλάμους αερίων. Μία ομάδα από Έλληνες Εβραίους αποφασίζει να οργανώσει τη δραπέτευσή τους από τον στρατόπεδο συγκέντρωσης του Άουσβιτς. Η συγκεκριμένη ομάδα ονομάζεται “Sonderkommandos” και είχε εξαναγκαστεί, υπό την απειλή της εκτέλεσης, να βοηθάει στην απόρριψη των θυμάτων από τους θαλάμους αερίων.
Βέβαια, η συγκεκριμένη ομάδα δεν έχει κάποια σχέση με τα SS Sonderkommandos, που ήταν μέρος των σωμάτων των SS. To καλοκαίρι αυτό οι Sonderkommandos είχαν αυξηθεί αρκετά, γιατί οι εξοντώσεις των κρατουμένων κινούνταν με πολύ γρήγορους ρυθμούς. Ήδη από το 1943 υπήρχαν τέτοιου είδους εξεγέρσεις κρατουμένων, εξαιτίας του γεγονότος ότι είχαν αυξηθεί σημαντικά οι μαζικές εκτελέσεις κρατουμένων, αλλά όλες κατεστάλησαν βίαια και χωρίς κάποιο αποτέλεσμα.
Με βάση ορισμένες μαρτυρίες ανθρώπων που επέζησαν από το συγκεκριμένο γεγονός, όταν άρχισε να οργανώνεται το σχέδιο απόδρασης, οι κρατούμενοι επικοινωνούσαν μεταξύ τους στα ελληνικά ή ακόμα και στα αρχαία ελληνικά. Πολλές φορές, βέβαια, έλεγαν και τραγούδια ελληνικά, με κάποιους στίχους παραποιημένους για να μην τους καταλαβαίνουν οι Γερμανοί στρατιώτες που είχαν εξοικειωθεί και αυτοί στο άκουσμά τους. Χαρακτηριστικές είναι ορισμένες μαρτυρίες, που αναφέρουν ότι τα τραγούδια του Βαμβακάρη ήταν τα πιο γνωστά. Πολύ σημαντική ήταν και η συμμετοχή των γυναικών στην επιχείρηση αυτή, αφού βοηθούσαν στο να προμηθευτούν μπαρούτι από τα εργοστάσια.
Τελικά, στις 7 Οκτωβρίου 1944 οι Sonderkommandos εξεγέρθηκαν. Ανατίναξαν το Κρεματόριο, κατάφεραν να σκοτώσουν ορισμένους φρουρούς των SS, αλλά η κατάληξη, δυστυχώς, δεν ήταν η αναμενόμενη. Η οπλική υπεροχή των Γερμανών στρατιωτών έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην εκτέλεση των περισσότερων μελών της επιχείρησης. Οι περισσότεροι σκοτώθηκαν, ενώ κάποιοι κατάφεραν να διαφύγουν στο δάσος και μόνο 26 άνθρωποι επέζησαν. Ορισμένες γυναίκες που προμήθευαν μπαρούτι τους Sonderkommandos εντοπίστηκαν από τα SS και απαγχονίστηκαν λίγες μέρες πριν την απελευθέρωση του στρατοπέδου από τον σοβιετικό στρατό, το 1945.
Η συγκεκριμένη εξέγερση ήταν η μοναδική οργανωμένη σε στρατόπεδο συγκέντρωσης και αποτέλεσε έμπνευση για μετέπειτα εξεγέρσεις, όπως αυτή στις 15 Ιανουαρίου 1945 στο Κέλμνο. Το συγκεκριμένο στρατόπεδο συγκέντρωσης είχε κλείσει από το 1943, αλλά επαναλειτούργησε για μαζικές δολοφονίες έως το 1945. Ο Έλληνας αξιωματικός Ιωσήφ Βαρούχ δούλευε στους θαλάμους αερίων και όταν ανάμεσα στα πτώματα αναγνώρισε τους γονείς του, αποφάσισε να συσπειρώσει τους συγκρατούμενούς του και να ξεσηκωθούν. Τα πράγματα, όμως, δεν εξελίχθηκαν όπως τα περίμεναν, όταν κατέφτασαν στο στρατόπεδο συγκέντρωσης 4.000 Πολωνοί Εβραίοι με συνοδεία ισχυρών δυνάμεων των SS.
Η εξέγερση αυτή των Ελλήνων Εβραίων έμεινε στην ιστορία για την πολύ καλή οργάνωσή της, αλλά και για την ενότητα που έδειξαν οι κρατούμενοι. Αξίζει, τέλος, να αναφερθεί ότι, όταν ξέσπασε η εξέγερση, μέσα στις φωνές ακούγονταν ο εθνικός ύμνος.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- ΕΞΕΓΕΡΣΕΙΣ ΣΤΑ ΚΕΝΤΡΑ ΕΞΟΝΤΩΣΗΣ, encyclopedia.ushmm.org, διαθέσιμο εδώ
- Έλληνες Εβραίοι πίσω από τη μοναδική εξέγερση στο Άουσβιτς, tanea.gr, διαθέσιμο εδώ
- ΑΟΥΣΒΙΤΣ, encyclopedia.ushmm.org, διαθέσιμο εδώ
