Της Καρολίνας Σόμπτσυκ,
Από τα ομορφότερα και πιο χαρακτηριστικά πλάσματα της άγριας πανίδας της Βορείου Αμερικής είναι η γαλάζια κίσσα. Το εντυπωσιακό πτηνό κατανέμεται ζωολογικά σε δύο κύριες κατηγορίες: την κίσσα των χωρών του Νέου Κόσμου (Αμερική, Ωκεανία) και του Παλαιού Κόσμου (Ασία, Αφρική, Ευρώπη). Εστιάζοντας στην κίσσα του Νέου Κόσμου, αυτή είναι ενδημικό πτηνό της ανατολικής και κεντρικής βόρειας ζώνης των ΗΠΑ, ενώ καταγράφεται και ως επιδημητικό, αφού σημαντικός πληθυσμός κισσών (κυρίως νεαρών) εντοπίζεται και στη βορειοδυτική πλευρά ως τον Ειρηνικό Ωκεανό. Ως προς τη φυσιολογία της, η κίσσα είναι στην πραγματικότητα μαύρη – κάτω από το φως του ήλιου το μαύρο αναλύεται σε μπλε και γαλάζιο. Ενώ είναι ωδικό πτηνό, που μπορεί επίσης με τη δυνατή και διαπεραστική φωνή του να μιμείται ήχους άλλων πτηνών, ακόμη και φυσικούς ήχους, όπως ένας γδούπος ή ένα θρόισμα.
Ο χαρακτήρας του χαριτωμένου πουλιού παρουσιάζει ενδιαφέρον. Ζευγαρώνει δια βίου και είναι γενικώς κοινωνικό, αλλά δε διαβιεί ομαδικά. Παράλληλα, πρόκειται για ένα ευφυέστατο, μικρού προς μεσαίου μεγέθους πτηνό, που είναι τόσο χωροκτητικό, ώστε διαρκώς έρχεται σε σύγκρουση με άλλα πουλιά, είτε μικρότερα είτε μεγαλύτερα, ακόμη και με ζώα ή ανθρώπους, κλέβοντας τροφή ή διώχνοντας τους εισβολείς από την περιοχή που θεωρεί ότι του ανήκει. Ταυτόχρονα με την αλαζονική, πονηρή και επιθετική του συμπεριφορά, οι φωνητικές και μιμητικές ικανότητες των κισσών ωφελούν τα πλάσματα που τυχαίνει να βρίσκονται κοντά τους, προειδοποιώντας τα για την ύπαρξη τυχόν αρπακτικών. Πάντως, η κίσσα δεν παύει να θεωρείται παρίας στο ζωικό βασίλειο.
Εξαιτίας της έντονης προσωπικότητάς τους, οι γαλάζιες κίσσες κατέχουν σημαντική θέση στη ζωή, ακόμη και στην πίστη των ιθαγενών της Βόρειας Αμερικής. Παρά τα αρνητικά γνωρίσματα της συμπεριφοράς του, το πτηνό χαίρει σεβασμού και συγκαταλέγεται σε ένα από τα σημαντικότερα πλάσματα της ινδιάνικης μυθολογίας: τους λεγόμενους Κατεργάρηδες. Οι Κατεργάρηδες «υπάρχουν» από την απαρχή του χρόνου και άλλοτε εμπλέκουν τους ανθρώπους σε δυσμενείς καταστάσεις, ενώ πολύ συχνά η δυστροπία και η απερισκεψία τους ωφελούν το ανθρώπινο είδος. Το δε τοτέμ της αντιπροσωπεύει την αποφασιστικότητα, τη φιλοδοξία και τη φιλοπονία.
Η ιστορία της κίσσας, λοιπόν, ξεκινά πολύ καιρό πριν την αρχή της ανθρώπινης ιστορίας, όταν υπήρχαν μόνο οι Ζωάνθρωποι. Ο Κογιότ (ο εξοχότατος Ινδιάνος Κατεργάρης) κάποτε ζήτησε βοήθεια από τις τρεις σοφές αδελφές του και έσωσε τους ανθρώπους μέσα από το στομάχι του αδηφάγου τέρατος Νάσλαχ. Τότε επέλεξε κάποιους από αυτούς και προχώρησε στην ονοματοδοσία τους ως ζώων και πουλιών, μεταξύ αυτών του ιδίου και της κίσσας.
Η Γαλάζια Κίσσα και η αδελφή της Ιό-ι
Κάποτε τα πνεύματα αναζητούσαν σύζυγο και έφτασαν στο χωριό της κίσσας και της αδελφής της Ιό-ι. Άφησαν ως προίκα στους γονείς τους μια οδοντοστοιχία και εξαφανίστηκαν μαζί με την Ιό-ι. Ένας χρόνος πέρασε και η κίσσα θέλησε να ξαναδεί την αδερφή της. Ρώτησε παντού και τελικά τη βρήκε στη Χώρα των Πνευμάτων. Εκεί τα σπίτια ήταν γεμάτα κόκκαλα και η αδερφή της συνέστησε την κίσσα στον άντρα της, δείχνοντάς της κι αυτή έναν σωρό από κόκκαλα. Η κίσσα, όμως, ξαφνιάστηκε και δεν την πίστεψε! Το βράδυ τα σπίτια γέμισαν με ανθρώπους. Η Ιό-ι εξήγησε στην κίσσα ότι δεν ήταν άνθρωποι, αλλά τα πνεύματα. Προέτρεψε τότε την κίσσα να πάει για ψάρεμα με ένα αγόρι από την πλευρά του άντρα της, όμως τη συμβούλεψε να μην του μιλά.
Αφού πήγαν, η κίσσα τραγούδησε και ευθύς το αγόρι έγινε ένας σωρός κόκκαλα. Καθώς ψαρεύανε, η κίσσα μίλησε ξανά και ξανά, για να διασκεδάσει βλέποντας το αγόρι να γίνεται κόκκαλα και να επανέρχεται. Αφού μπόρεσαν να ψαρέψουν μόνο κλαδιά και φύλλα για τη φωτιά, γύρισαν σπίτι. Την άλλη μέρα, μαθεύτηκε ότι τα πνεύματα έπιασαν μια φάλαινα. Η κίσσα έτρεξε στην παραλία, αλλά είδε απλώς ένα μεγάλο κούτσουρο και τους νεκρούς να παίρνουν κομμάτια του φλοιού του. Το ίδιο έκανε και η κίσσα, με την αδερφή της να επιμένει ότι πρόκειται για κρέας φάλαινας.
Το βράδυ η κίσσα άρχισε να περιγελά τους νεκρούς, αλλάζοντας τα κρανία ή τα κόκκαλα των νεκρών -ενός μικρού παιδιού με ενός γέρου και πάει λέγοντας.
Οι νεκροί ενοχλημένοι ζήτησαν από την Ιό-ι να διώξει την κίσσα από τη Χώρα τους. Η κίσσα έφυγε και βρέθηκε σε ένα λιβάδι που καιγόταν και κάηκε και αυτή. Οπότε επέστρεψε στη Χώρα. Συνέχισε να περιγελά τους νεκρούς και να τους μιλά επίτηδες, ώστε να μετατρέπονται αυτοί σε κόκκαλα. Όμως αυτοί πλέον δεν κατέρρεαν, παρά την κορόιδευαν! Η κίσσα ζήτησε εξηγήσεις και η Ιό-ι απάντησε ότι και η ίδια είχε πεθάνει και ανήκε στη Χώρα των Πνευμάτων. Και τότε η κίσσα πια σώπασε.
Η προέλευση των πότλατς
Με τα γαλαζοπούλια συνδέεται και η καθιέρωση των τελετών πότλατς: μεγάλα φαγοπότια διενεργούνται υπό την επιμέλεια ενός μέλους της φυλής, με αφορμή κάποιο κατά βάση χαρμόσυνο γεγονός, όπως είναι το πέρασμα ενός κοριτσιού στην εφηβεία, ο γάμος, η ονοματοδοσία, η ανέγερση ενός τοτέμ, αλλά και κάποια κηδεία. Το φαγοπότι συνοδεύουν ερασιτεχνικοί αγώνες, αφηγήσεις ιστοριών, ανταλλαγή δώρων και χοροί.
Ο σχετικός μύθος της φυλής Κουιλίιγιουτ παραδίδεται ως εξής: Κάποτε, στο χωριό εμφανίστηκε ένα αλλόκοτο, πολύχρωμο πουλί. Οι άντρες του χωριού προσπαθούσαν να το σκοτώσουν, όμως δεν τα κατάφερναν. Τότε ο Χρυσός Αετός είπε στη σκλάβα του, τη γαλάζια κίσσα, ότι οι κόρες του θα μπορούσαν κάλλιστα να σκοτώσουν το πουλί. Οι κόρες άκουσαν τα λόγια του και θέλησαν να φανούν αντάξιες των προσδοκιών του πατέρα τους. Άρχισαν, λοιπόν, να πηγαίνουν πεζή στο δάσος, να περνούν όλη τη μέρα εκεί παρακολουθώντας την περιοχή, και να γυρνούν βράδυ στο χωριό, χωρίς να αποκαλύπτουν σε κανέναν τις ενέργειές τους. Κάποια στιγμή, όταν οι άντρες (αγνοώντας το σχέδιο των κοριτσιών) έφυγαν με τα κανό κυνηγώντας το πουλί, εκείνες έσπευσαν ξανά στο δάσος. Εκεί η μεγαλύτερη κόρη κατάφερε να σκοτώσει το πουλί με τα βέλη της. Επιστρέφοντας στο χωριό, ανακοίνωσαν το κατόρθωμά τους στον πατέρα τους, εκείνος διέταξε την κίσσα να καλέσει όλους τους χωρικούς και οι κόρες άρχισαν να μοιράζουν στα διάφορα πουλιά, τα φτερά του νεκρού πουλιού κατά χρώματα: στην ικτερίδα έδωσαν κίτρινα και καφέ, κόκκινα και καφέ στον κοκκινολαίμη, κίτρινα και μαύρα στο σπίνο, μπλε στην κίσσα και ούτω καθεξής. Έτσι, καθιερώθηκε ως τελετή η εορταστική συνάθροιση που περιλαμβάνει το μοίρασμα δώρων.
Εν κατακλείδι, η παρουσία του πανέμορφου πουλιού έχει αποτελέσει έμπνευση τόσο για τους ιθαγενείς ως προς τη μυθολογία τους, όσο και για τους νεότερους κατοίκους της αμερικανικής ηπείρου, με κυριότερα έργα τα αριστουργήματα της αμερικανικής λογοτεχνίας, όπως το βραβευμένο με Πούλιτζερ Όταν σκοτώνουν τα κοτσύφια της Χάρπερ Λι, και το Ποιος μπέρδεψε τις γαλάζιες κίσσες του Μαρκ Τουέιν.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- The Trickster, rachelcarsoncouncil.org, Διαθέσιμο εδώ
- Blue Jay Symbolism and Meaning (Totem, Spirit, and Omens), sonomabirding.com, Διαθέσιμο εδώ
