Του Ηλία – Λεωνίδα Λεοντάρη,
«Λουτρὰ δὲ ἔστι μὲν πολλαχοῦ Κορινθίοις καὶ ἄλλα, τὰ μὲν ἀπὸ τοῦ κοινοῦ, τὸ δὲ βασιλέως Ἀδριανοῦ κατασκευάσαντος…κρῆναι δὲ πολλαὶ μὲν ἀνὰ τὴν πόλιν πεποίηνται πᾶσαν ἅτε ἀφθόνου ῥέοντός σφισιν ὕδατος καὶ ὃ δὴ βασιλεὺς Ἀδριανὸς ἐσήγαγεν ἐκ Στυμφήλου»
Παυσανίας, Ελλάδος Περιήγησις, 2.3.5
«…ἔστιν ἐν τῇ Στυμφαλίων πηγή, καὶ ἀπὸ ταύτης ὕδωρ βασιλεὺς Ἀδριανὸς Κορινθίοις ἤγαγεν ἐς τὴν πόλιν…»
Παυσανίας, Ελλάδος Περιήγησις, 8.22.3
Με αυτές τις δυο αναφορές, ο περιηγητής Παυσανίας μαρτυρά την ύπαρξη αρχιτεκτονήματος, και πιο συγκεκριμένα υδραγωγείου, το οποίο κατασκευάστηκε κατά τη Ρωμαϊκή εποχή, επί αυτοκράτορος Αδριανού. Ο Αδριανός, βασίλεψε περί τα έτη 117-138 μ.Χ., και σύμφωνα με μαρτυρίες, επισκέφθηκε την Κόρινθο το έτος 124/5 μ.Χ. και μια δεύτερη φορά το 128/9 μ.Χ. Μαθαίνοντας τα προβλήματα υδροδότησης της περιοχής αποφάσισε να την ευεργετήσει, χρηματοδοτώντας την κατασκευή ενός υδραγωγείου. Ένα υδραγωγείο ήταν ένα βαρύ και πολύπλοκο οικοδόμημα. Κι αυτό διότι απαιτούσε μεγάλο εργατικό δυναμικό, καλό σχεδιασμό και προσεκτική εκμετάλλευση του χώρου, καλής ποιότητας πρώτη ύλη, όπως επίσης και την απρόσκοπτη μεταφορά της δια ξηράς ή θαλάσσης κ.λπ. Στον «φιλέλληνα» Αδριανό οφείλεται το υδραγωγείο της Κορίνθου (το οποίο θα πρέπει να περατώθηκε έως το 138 μ.Χ.), της Αθήνας και πολύ πιθανόν και του Άργους.
Το Αδριάνειο της Κορίνθου, είχε συνολικό μήκος περί τα 85 χιλιόμετρα, πολύ περισσότερο από την απόσταση μεταξύ της πόλης της Κορίνθου και των πηγών των Κιονιών, πλησίον της λίμνης Στυμφαλίας, λόγω ορεινού ανισόπεδου εδάφους, το οποίο υπήρξε τροχοπέδη στην διευκόλυνση της δημιουργίας του υδραγωγείου με τον πιο εύκολο και γρήγορο τρόπο. Συγκαταλέγονταν στα μακρύτερα ρωμαϊκά υδραγωγεία που γνωρίζουμε, με διαστάσεις 1-1,2 μ. πλάτος με 1,4-1,6 μ. ύψος στο εσωτερικό και 2,2 μ. πλάτος με 2,4 μ. ύψος στο εξωτερικό κατά προσέγγιση. Δεν γνωρίζουμε με ακρίβεια την τοποθεσία του συλλεκτήρα του νερού, διότι δεν σώζεται, παρά μόνο ότι βρισκόταν σε ύψος 612-621 μέτρα κάπου μεταξύ των πηγών των Κιονίων Όρων.
Προκειμένου να επιλεγεί η τοποθεσία αυτή για να προμηθεύεται η Κόρινθος με πόσιμο νερό, έπρεπε να πληροί ορισμένες προϋποθέσεις. Αρχικά, η καλή ποιότητα του νερού. Έπειτα η ποσότητα. Ειδικά, για την εν λόγω πηγή γνωρίζουμε ότι έφερε άφθονο νερό καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους, το οποίο ήταν το επιθυμητό. Κατόπιν, έπρεπε να ήταν εύκολη η μεταφορά του, γι’ αυτόν τον λόγο ως είθισται στα ρωμαϊκά υδραγωγεία, η πηγή βρισκόταν πάντα σε υψηλότερο σημείο από την πόλη την οποία προμήθευε. Στο εν λόγω παράδειγμα, λοιπόν, οι πηγές αναφέρθηκε ότι είχαν εύρος υψομέτρου περί τα 612-621 μ., ενώ η Κόρινθος είχε υψόμετρο μεταξύ 70-90 μ.
Η διαδρομή που ακολουθεί το υδραγωγείο ξεκινά από τα Κιόνια και διασχίζει στα ανατολικά τη Στυμφαλία. Έπειτα συνεχίζει νοτιοανατολικά διαμέσου της πεδιάδας της Σκοτεινής και προχωρά προς Αλωνάκι και τα χωριά Πλατάνι, Γυμνό και Μεγαλοβούνι, στο οποίο συνεχίζει βόρεια προς Νεμέα. Από εκεί έπεται προς ανατολικά διαπερνώντας τον Άγιο Βασίλειο και δυτικά του Χιλιομοδίου, αλλάζει πορεία προς βόρεια. Τέλος, μέσω Κουταλά και Πεντεσκουφίου καταλήγει κοντά στην Αρχαία Κόρινθο.
Εκτός, βέβαια, του κυρίως αγωγού (specus), ο οποίος σε άλλες τοποθεσίες ήταν υπέργειος και σε άλλες υπόγειος, παρατηρούμε μια σειρά βοηθητικών κατασκευών για την διευκόλυνση του έργου, όπως γέφυρες, τάφροι και σήραγγες. Όσον αφορά τον ίδιο τον αγωγό, οπτές πλίνθοι και κυβόλιθοι χρησιμοποιήθηκαν στην αργολιθοδομή για να δημιουργήσουν τον θολωτό αγωγό ημικυκλικής διατομής. Εσωτερικά, επενδύθηκε με ασβεστοκονίαμα (περιείχε, ασβέστη, άμμο και τριμμένη κεραμικής), έτσι ώστε να αποφευχθούν οι διαρροές και να παρέχει λιγότερες τριβές και άρα γρηγορότερη μεταφορά του νερού. Δεν σώζονται, δυστυχώς, υπέργεια τμήματα του υδραγωγείου, παρά μόνο σε κάποια σημεία η βάση με ορισμένα ίσως πλευρικά τμήματα, όπως επίσης και λαξευμένα σε βράχους τμήματά του. Τα υπόγεια τμήματα, βρίσκονταν σε βάθος 0,5 μ. και οριοθετούνταν μέσω των cippi (όρων), οι οποίοι τοποθετούνταν στην πορεία του αγωγού πάνω στη γη.
Ο αγωγός, φτάνοντας στην Κόρινθο θα πρέπει να κατέληγε σε ψηλότερο σημείο από την πόλη έτσι ώστε να κατανεμηθεί ορθώς, γι’ αυτό και οδηγούνταν σε ένα castellum divisorium (κατανεμητή), ο οποίος κατά τον Βιτρούβιο όφειλε να είναι τρίχωρος. Το κεντρικό τμήμα συνήθως κατένειμε νερό στις δημόσιες κρήνες, ενώ τα δύο ακριανά στις κατοικίες και τα λουτρά. Στην εν λόγω περίπτωση βέβαια, είναι πιθανότερη ύπαρξη δύο χώρων. O πρώτος συγκέντρωνε το νερό και μέσω οπών σε ψηλότερο σημείο της δεξαμενής για να κατακρατούνται τα ιζήματα (δεξαμενή καθίζησης), διοχετεύονταν το καθαρό νερό στον δεύτερο χώρο, απ’ όπου προμηθευόταν η πόλη.
Προφανώς, ένα τέτοιο οικοδόμημα χρειάζεται πάνω απ’ όλα καλή συντήρηση, προκειμένου να μην υπάρχει διαρροή ή κατάρρευση τμήματος του, όπως επιπλέον και τακτικός έλεγχος της ποιότητας του νερού. Γενικά, γνωρίζουμε ότι υπήρχε επιμελητής των υδάτων στη Ρώμη (Curator aquarum), με αντίστοιχο αξίωμα στις ρωμαϊκές επαρχίες τον αγορανόμο (Aedilis), ο οποίος επιφορτίζονταν τις υποχρεώσεις αυτές, δηλαδή την απαρακώλυτη παροχή πόσιμου νερού στην πόλη. Συμβατικά, μπορούμε να τοποθετήσουμε την εγκατάλειψη χρήσης του υδραγωγείου του Αδριανού, γύρω στον 5ο αιώνα μ.Χ., όταν και παρατηρείται η μεγάλη παρακμή της Κορίνθου, καθιστώντας αδύνατη τη συντήρηση του υδραγωγείου, αλλά και η πληθυσμιακή μείωση της πόλης σίγουρα θα κατέτασσε τη χρήση υδραγωγείου σε πολυτέλεια.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Λώλος, Γιάννης (2010), Ύδωρ Βασιλεύς Αδριανός Εσήγαγεν εκ Στυμφήλου: Το Αδριάνειο Υδραγωγείο Της Κορίνθου και η Μεταφορά του Νερού στα Ρωμαϊκά Χρόνια, Αθήνα.
- Λώλος, Γιάννης, «Το Αδριάνειο Υδραγωγείο Κορίνθου»: Ηόρος 8-9, 1990-1991, σελ. 311-313.
- Φιλιππουπολίτη, Νατάσα (2014), Μουσείο Περιβάλλοντος Στυμφαλίας: Οδηγός, Αθήνα.
- Μηλιαράκης, Αντώνιος (1986), Γεωγραφία πολιτική νέα και αρχαία του νομού Αργολίδος και Κορινθίας : Μετά γεωγραφικού πίνακος του νομού, Αθήνα.
- Hodge, Trevor (1991), Roman Aqueducts and Water Supply, Λονδίνο.
- Lolos A. Yannis (1997), “The Hadrianic Aqueduct of Corinth: With an Appendix on the Roman Aqueducts in Greece”: Hesperia, vol. 66, No. 2, 271-314.
