Της Νεφέλης Τσιλοπούλου,
Η αρχαία αγορά της Αθήνας ξεκίνησε τον 6ο αιώνα π.Χ. και παρέμεινε ενεργή έως και τον 6ο αιώνα μ.Χ. Αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα μνημεία παγκοσμίως, καθώς ήταν ο πρώτος χώρος έκφρασης και πραγμάτωσης του δημοκρατικού πολιτεύματος. Πέρα, όμως, από πολιτικό κέντρο, ήταν και ο πολιτισμικός, κοινωνικός, εμπορικός και θρησκευτικός πυρήνας της Αθηναϊκής κοινωνίας.
Ένα από τα κτίρια που συναντάμε εκεί είναι αυτό της Στοάς του Ελευθερίου Διός, που όπως λέγεται χτίστηκε προς τιμή του απελευθερωτή Δία, μετά τη νίκη των Αθηναίων επί των Περσών στις Πλαταιές, η οποία ήταν και η τελευταία μάχη των Περσικών Πολέμων σε ελληνικό έδαφος. Η ιδιαιτερότητα με αυτήν την αφιέρωση των Ελλήνων είναι πως, αντί να αφιερώσουν έναν ναό, καθώς επρόκειτο για προσφορά σε θεό, αποφάσισαν να οικοδομήσουν ένα κοσμικό κτίριο.
Από σχετικές αρχιτεκτονικές λεπτομέρειες προκύπτει το συμπέρασμα πως η κατασκευή της Στοάς πρέπει να τοποθετηθεί στη δεκαετία 430-420 π.Χ. Η πρόσοψή της είναι μαρμάρινη και φέρει κίονες δωρικού ρυθμού. Στα άκρα της υπάρχει μία αρχιτεκτονική καινοτομία, καθώς διαμορφώνονται δύο πτέρυγες, μοντέλο που συναντάμε σε μία ακόμα Στοά της ίδια εποχής στη Βραυρώνα.
Οι Αθηναίοι αξιοποίησαν τη Στοά για να τιμήσουν τους πεσόντες των μαχών για την ελευθερία της πόλης τους, τοποθετώντας τις ασπίδες τους στους τοίχους, γεγονός που επιβεβαιώνεται από την περιγραφή του Παυσανία. Άλλη μία πληροφορία που μας δίνει ο περιηγητής είναι οι ζωγραφιές που διακοσμούσαν τους τοίχους, περιγράφοντας τέσσερις από αυτές. Γνωρίζουμε πως ο δημιουργός που καλλιτέχνησε τους τοίχους ήταν ο φημισμένος ζωγράφος της εποχής Ευφράνωρ, που είχε αναλάβει και άλλα δημόσια κτίρια. Μπροστά από τη Στοά υπήρχε εξέδρα, όπου ήταν τοποθετημένο το άγαλμα του Ελευθέριου Δία.
Κατά τα ελληνιστικά χρόνια, η Στοά υπέστη διαφοροποιήσεις. Στα τέλη του 1ου αιώνα π.Χ. ο ραχιαίος τοίχος αντικαταστάθηκε από μία κιονοστοιχία που οδηγούσε σε έναν διπλό σηκό, όρος που περιγράφει τον εσωτερικό χώρο ναού, ακριβώς πίσω από το κτίριο. Για να γίνει αυτό το έργο, αφαιρέθηκε τμήμα του φυσικού βράχου. Στο εσωτερικό των τοίχων και των δύο σηκών βρισκόταν ένα θρανίο και στο βάθος γνωρίζουμε πως βρέθηκαν κομμάτια μεγάλης βάσης που πρέπει να έφερε τρία αγάλματα.
Οι έρευνες υποστηρίζουν πως αυτός ο διπλός σηκός είναι αφιερωμένος στην αυτοκρατορική λατρεία. Αυτή η άποψη στηρίζεται από το γεγονός ότι υπάρχει αναφορά του τίτλου του ιερέα της Ρώμης και του Αυγούστου σε αφιερωματική επιγραφή στην Ακρόπολη, η οποία υπονοεί και την ύπαρξη δεύτερου ναού, αφιερωμένο στον Αύγουστο και τη Ρώμη.
Σαφώς, η τοποθέτηση ενός κτιρίου με τέτοια φυσιογνωμία πίσω από τη Στοά είναι σημάδι της υποβάθμισης που υφίσταται η αυτοκρατορική λατρεία στα δημόσια πράγματα των Αθηναίων. Η επιλογή της συγκεκριμένης Στοάς, βέβαια, δεν είναι τυχαία. Ο Ελευθέριος Δίας είναι μία θεότητα που συναντάται σε πολλές πόλεις, καθώς είναι άμεσα συνδεδεμένη με την πολιτική υπόσταση, ανεξαρτησία και ελευθερία της πόλης. Αυτά τα ιδανικά, που ήταν συνδεδεμένα με τη φυσιογνωμία της θεότητας, έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην προπαγάνδα του Αυγούστου, ο οποίος προσπάθησε και με αυτόν τον τρόπο, στη συνείδηση των ελληνικών πόλεων, να υπάρχει ο ελευθερωτής και να συνδεθεί με τη λατρεία των θεών.
