Της Κατερίνας Κωνσταντοπούλου,
Η διάβρωση και εκποίηση των αξιών και των ευγενών ιδανικών, η χαμέρπεια και η ευτέλεια αποτελούν πλέον «γάγγραινα» στο κοινωνικό σώμα. Σε μια κοινωνία που έχει απογυμνωθεί συναισθηματικά, έχει καταλήξει ανάλγητη και σκυθρωπή. Μια κοινωνία που όχι μόνο ανέχεται, αλλά πολλές φορές προωθεί την αισχροκέρδεια, το νεποτισμό, την κερδοσκοπία, τον ωφελιμισμό.
Ποιες είναι, όμως, οι ρίζες αυτής της ηθικής «ασθένειας»; Αρχικά, η χωλαίνουσα παιδεία, η επικράτηση της τεχνικής εκπαίδευσης και ο παραγκωνισμός των ανθρωπιστικών σπουδών. Ένα εκπαιδευτικό σύστημα που πλάθει αθύρματα, αποστεώνει την κριτική σκέψη, τοποθετεί στεγανά στα μυαλά των μαθητών και επιβραβεύει τη λογική της ήσσονος προσπάθειας και της στείρας αποστήθισης. Περαιτέρω, η υπερειδίκευση συντείνει στη διάπλαση ατόμων μονολιθικών, επιρρεπών στον δογματισμό. Ο παροπλισμός της ανθρώπινης προσωπικότητας και ο κατακερματισμός της από την παραπληροφόρηση των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης, τον κίβδηλο κόσμο των Μέσων Κοινωνικών Δικτύωσης και reality shows, η πλειονότητα των οποίων ευτελίζει την ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Η επικοινωνιακή κρίση, επίσης, καταδικάζει τις διαπροσωπικές σχέσεις στην επιδερμικότητα, αποκλείοντας την ουσιαστική επικοινωνιακή μέθεξη και επιδεινώνοντας την εμπορευματοποίηση των διανθρώπινων σχέσεων και των αξιών. Πλέον, οι διαπροσωπικές επαφές έχουν καταστεί ανταλλακτικές σχέσεις, που ερείδονται στην ιδιοτέλεια και τη λογική της υλικής αμοιβαιότητας
Σε μία κοινωνία, που νοσεί πνευματικά, που έρπει στη ρηχότητα και την ιδεολογική νάρκωση, είναι αδύνατο οι νέοι να θρέφουν και να εμπνέονται από υψηλά ιδανικά. Αντιθέτως, ωθούνται όλο και περισσότερο στον καταναλωτισμό και τον υλικό ευδαιμονισμό. Ο σύγχρονος άνθρωπος (Homo consumers) έχει μετατραπεί σε ανηλεή θηρευτή των υλικών αγαθών. Όπως σημειώνει ο Erich Fromm: «Κατ’ αρχήν, υπάρχει η απειλή στην πνευματική του υπόσταση. Αυτή προέρχεται από μια βιομηχανική κοινωνία που μέσα της ο άνθρωπος απομονώνεται ολοένα και πιο πολύ, γίνεται απλώς ον καταναλωτικό (Homo Consumers), πράγμα ανάμεσα στα πράγματα, υποκείμενος στα κρατικά συμφέροντα και την οικονομική παραγωγή. Έπειτα, υπάρχει και η απειλή ενάντια στην φυσική του ύπαρξη από τον συναγωνισμό στον πυρηνικό εξοπλισμό που και αυτός μεγαλώνει ολοένα. Αυτές οι απειλές γέννησαν σε πολλούς την επιθυμία να πολεμήσουν τον κίνδυνο κάνοντας επίκεντρο της σκέψης και των πράξεων τους, τη φροντίδα για τον άνθρωπο».
Το «τέρας» της ηθικής κατάπτωσης δεν είναι άτρωτο, είναι όμως σίγουρα σθεναρό. Το πρώτο και πιο καίριο βήμα για την εξολόθρευσή του συνιστά η παραδοχή του προβλήματος. Ο μιθριδατισμός απέναντι στην ευτέλεια και την ωμότητα, ο ωχαδερφισμός και ο εγωκεντρισμός συνιστούν παράγοντες που καταδικάζουν την κοινωνία μας σε διηνεκή σήψη.
Γιατί, όπως σημείωσε ο Χατζιδάκις: «Αναμφισβήτητα αρχίσαμε να το ανεχόμαστε. Και η ανοχή, πολλαπλασιάζει τα ζώα στη δημόσια ζωή, τα ισχυροποιεί και τα βοηθά να συνθέσουν με ακρίβεια τη μορφή του τέρατος που προΐσταται, ελέγχει και μας κυβερνά. Η μορφή του τέρατος είναι αποκρουστική. Όταν όμως το πρόσωπο του τέρατος πάψει να μας τρομάζει, τότε πρέπει να φοβόμαστε… γιατί αυτό σημαίνει ότι έχουμε αρχίσει να του μοιάζουμε».
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Γρυπάρης, Μ. Γ. (1998), Εννοιολογικές προσεγγίσεις, Εκδόσεις Φροντιστηρίου Ακάδημος
