Του Γιάννη Αρμύρα,
Η Σερβική Δημοκρατία (σερ: Republika Srpska/Srpska), είναι μία από τις δύο οντότητες του κράτους της Βοσνίας – Ερζεγοβίνης, με την άλλη να είναι η Ομοσπονδία της Βοσνίας – Ερζεγοβίνης. Αρχικά, με το τέλος του πολέμου της Βοσνίας και τη συνθήκη του Ντέιτον, η Βοσνία διαιρέθηκε σε δυο οντότητες, οι οποίες θα είχαν διαφορετικούς προέδρους, διαφορετικά νομοθετικά σώματα και κοινοβούλια, διαφορετικές εκτελεστικές κυβερνήσεις, τελωνειακές και ταχυδρομικές υπηρεσίες. Ακόμη, η κάθε οντότητα θα είχε τα δικά της επίσημα σύμβολα, όπως σημαία και εθνικό ύμνο. Η Σερβική Δημοκρατία (όπως δηλώνει και το όνομα της) έχει ως σημαία τη σερβική (χωρίς το εθνόσημο) και μέχρι το 2006 είχε τον ίδιο ύμνο με τη Σερβία, μέχρι που κηρύχθηκε αντισυνταγματικός. Το 2008, θεωρητικά, υιοθέτησε έναν νέο ύμνο, με το όνομα «Η δημοκρατία μου» (Moja republika). Αυτός έγινε αποδεκτός το 2012, αν και ήδη προϋπήρχε από το 2008. Επίσης, η πρώτη του ερμηνεία ήταν το 2009.
Η μεγαλύτερή της πόλη είναι η Μπάνια Λούκα (Banja Luka) που, αν και αποτελεί το πολιτικό, διοικητικό, οικονομικό, πολιτιστικό και πανεπιστημιακό κέντρο της Σερβικής Δημοκρατίας, δεν είναι πρωτεύουσά της. Πρωτεύουσα είναι το Ανατολικό Σαράγιεβο (Istočno Sarajevo), που είναι το ανατολικό μέρος της πόλης του Σαράγιεβο, της πρωτεύουσας της Βοσνίας. Για να καταλάβει κάποιος, γιατί η Μπάνια Λούκα δεν είναι πρωτεύουσα, θα πρέπει να ανατρέξει στον πόλεμο της Βοσνίας. Συγκεκριμένα, το μεγαλύτερο κομμάτι της Βοσνίας, μαζί με περίπου τη μισή πόλη του Σαράγιεβο, ήταν κάτω από τον έλεγχο του στρατού της Σερβικής Δημοκρατίας. Κατά τη διάρκεια του πολέμου, το «σερβικό» Σαράγιεβο ήταν η πρωτεύουσα, κάτι που έχει μείνει ίδιο μέχρι σήμερα, εκτός φυσικά από το όνομα, που μετονομάστηκε σε «ανατολικό».
Ο πληθυσμός της είναι σχεδόν πλήρως σερβικός, οι γλώσσες της, όπως και της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης, είναι τα σερβικά, τα βοσνιακά και τα κροατικά. Όλα αυτά είναι αποτελέσματα του πολέμου. Με το βοσνιακό σύνταγμα, το οποίο περιλαμβάνεται στην συνθήκη του Ντέιτον, η Βοσνία, εκ νόμου (de jure), δεν έχει κάποια επίσημη γλώσσα. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι περίπου το 31% του πληθυσμού της είναι Σέρβοι, και το 16% Κροάτες. Είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι η συνθήκη του Ντέιτον έγινε σε τέσσερις γλώσσες: στα αγγλικά, στα σερβικά, στα βοσνιακά και στα κροατικά. Όμως, σύμφωνα με μελετητές της προαναφερόμενης συνθήκης, οι τρεις αυτές σλαβικές γλώσσες είναι οι de facto επίσημες του κράτους. Αυτό αποδεικνύεται και από το συνταγματικό δικαστήριο της χώρας, το οποίο, εν έτει 2000, ενέκρινε το ισότιμο καθεστώς των γλώσσων αυτών, όπως και των τριών αυτών λαών. Γλωσσολογικά, αυτές οι γλώσσες είναι ακριβώς το ίδιο, και μάλιστα δεν είναι τυχαίο το ότι, κατά τη διάρκεια ύπαρξης της Γιουγκοσλαβίας, υπήρχε μόνο μία (επίσημη) γλώσσα, η οποία λεγόταν σερβοκροατική.
Με τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας και την αυτοδιάθεση των λαών, η κάθε χώρα άλλαξε την ονομασία της γλώσσας και τη διεκδίκησε. Η διαφορά των γλωσσών αυτών οφείλεται στο αλφάβητο (λατινικό και κυριλλικό), στις διαλέκτους (στοκαβική, καϊαβιανική και τσακαβική) και στις προφορές (εκαβιανή, ικεκαβιανή, ικαβιανή). Οι Κροάτες χρησιμοποιούν το λατινικό αλφάβητο, ενώ στη Σερβία και στη Βοσνία είναι συχνή η χρήση και των δύο αλφαβήτων. Επιστρέφοντας πίσω στη Σερβική Δημοκρατία, σημαντικό θα ήταν να μιλήσουμε για τη διάθεση του λαού. Όπως είναι κατανοητό, ο πληθυσμός της είναι σερβικός, η επίσημη της θρησκεία είναι η ορθοδοξία, η γλώσσα της σερβική, τα ήθη και έθιμα του πληθυσμού της σερβικά. Όποτε, είναι λογικό να μιλάμε για μια μικρή Σερβία, μέσα στη Βοσνία. Εύλογα προκύπτει το ερώτημα «γιατί η Σ.Δ. δεν είναι κομμάτι της Σερβίας;».
Πολύ απλά, η Σερβική Δημοκρατία δεν είχε ποτέ, στην πραγματικότητα, κανένα σαφώς καθορισμένο έδαφος μέχρι τη Συμφωνία του Ντέιτον. Αυτό, από μόνο του, έκανε μια σερβική προσάρτησή του αρκετά δύσκολη. Το πιο σημαντικό, ωστόσο, για να έχει νομιμοποίηση η ιδέα της επέκτασης της Σερβίας, ώστε να συμπεριλάβει τμήματα της Βοσνίας που καταλήφθηκαν από τη Σ.Δ., χρειαζόταν να προέλθει από μια λύση κατόπιν διαπραγματεύσεων. Ακόμη, μια ένωση με τη Σερβία δεν ήταν δυνατή, λόγω του ότι δε διέθετε αρκετή νομική, διπλωματική ή στρατιωτική δύναμη, για να πράξει ενάντια στη συναίνεση των διεθνών δυνάμεων και την επιθυμία τους για σταθεροποίηση της περιοχής των Δυτικών Βαλκανίων.
Ο μοναδικός τρόπος για την ένωση θα ήταν ένα δημοψήφισμα για την ανεξαρτησία της Σ.Δ. Έπειτα από το δημοψήφισμα, θα μπορούσε να γίνει η ενοποίηση, φυσικά με την υποστήριξη μίας μεγάλης δύναμης. Όμως, ένα τέτοιο σενάριο, θα ήταν πιθανό να πραγματοποιηθεί; Ή ακόμη, θα ήταν κερδοφόρο; Η απάντηση βρίσκεται στις σημερινές συνθήκες των χωρών σε όλους τους τομείς, στην ατζέντα της εξωτερικής πολιτικής τους, όπως ακόμη και στις τελευταίες εξελίξεις των μεταξύ τους σχέσεων. Για αρχή, η απόσχιση απαγορεύεται από τις συμφωνίες που τερμάτισαν τον πόλεμο στη Βοσνία, το 1995, και διασφαλίζουν την εδαφική ακεραιότητα της χώρας. Αυτές έχουν εγκριθεί από το Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών. Η απαγόρευση της μονομερούς απόσχισης έχει επίσης επιβεβαιωθεί ρητά από το Διεθνές Δικαστήριο της Δικαιοσύνης. Εάν η Σερβική Δημοκρατία προσπαθούσε να εκδώσει μονομερή διακήρυξη ανεξαρτησίας, θα αντιμετώπιζε τεράστια νομικά, πολιτικά και πρακτικά προβλήματα.
Είναι λογικό ότι μία τέτοια κίνηση δε θα ήταν ευρέως αναγνωρισμένη. Υπάρχουν σαφείς απαγορεύσεις για μονομερή απόσχιση. Επιπλέον, η διεθνής κοινότητα δεν επιθυμεί να εγκρίνει τέτοιες ενέργειες. Πολλά κράτη αντιμετωπίζουν τις δικές τους αποσχιστικές προκλήσεις και έτσι δεν είναι πρόθυμοι να υποστηρίξουν ανάλογες ενέργειες αλλού. Φαίνεται, επίσης, απίθανο μία τέτοια κίνηση να εγκριθεί από τη γειτονική Σερβία. Η Σερβία έχει περάσει τα τελευταία 20 χρόνια προσπαθώντας να αποκαταστήσει την εικόνα της. Οποιαδήποτε υποστήριξη δοθεί στη Σ.Δ. θα υπονόμευε αμέσως τη διεθνή της θέση. Πιθανώς θα τερμάτιζε τις ελπίδες ένταξης της Σερβίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση και θα προκαλούσε την επιβολή κυρώσεων. Μια άλλη εναλλακτική θα ήταν να υποστηρίξει η Ρωσία μια ανεξάρτητη Σ.Δ. Και πάλι, αυτό είναι απίθανο. Η Μόσχα είχε πολύ μικρή επιτυχία στο να πείσει άλλες χώρες να αναγνωρίσουν την Αμπχαζία και τη Νότια Οσσετία. Πιο συγκεκριμένα, δε θα ήταν σε θέση να προσφέρει οποιαδήποτε πρακτική υποστήριξη σε ένα αποσχισμένο κράτος. Αυτό θα σήμαινε ότι μια «ανεξάρτητη» Σ.Δ. θα έμεινε οικονομικά και πολιτικά απομονωμένη. Ακόμη, οι χαώδεις οικονομικές διαφορές σημαίνουν πως μια πιθανή ένωση θα ήταν καταστροφική για τη σερβική οικονομία.
Τέτοια σενάρια, πάντως, προϋπήρχαν, οι σημερινές όμως εξελίξεις τα ξαναέβγαλαν στην επιφάνεια. Συγκεκριμένα, ο Σερβοβόσνιος ηγέτης Milorad Dodik δήλωσε πριν δύο χρόνια ότι η Σερβική Δημοκρατία θα αποχωρήσει από τις ένοπλες δυνάμεις, το ανώτατο δικαστικό σώμα και τη φορολογική διοίκηση της Βοσνίας, έμμεσα δηλώνοντας την πρόθεσή του για μία ένωση με τη Σερβία. Επιπροσθέτως, τον Απρίλιο του 2023, έκανε μια δήλωση που προκάλεσε μεγάλη αναστάτωση. Σε μία τελετή μνήμης (για θύματα που χάθηκαν σε κροατικό στρατόπεδο του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου στο Γιασένοβατς), δήλωσε ότι κανείς δε θα εμποδίσει το δικαίωμα των Σέρβων να ενωθούν. Ακόμη, δήλωσε ότι ο περασμένος αιώνας ήταν ο αιώνας των σερβικών δεινών, ενώ αυτός θα είναι της σερβικής ενοποίησης. Υποστήριξε, επίσης, ότι οι Σέρβοι δε θα επιβιώσουν σε αυτές τις περιοχές, εάν η Σ.Δ. δε γίνει ανεξάρτητη, τα επόμενα χρόνια. Σημαντικό είναι να τονισθεί ότι, στον ίδιο εορτασμό, παρευρέθηκε ο Σέρβος Πρόεδρος Aleksandar Vučić, που όμως δε σχολίασε τις δηλώσεις του Dodik, αν και έχει μιλήσει στο παρελθόν, σε αρκετές περιπτώσεις, υπέρ της βοσνιακής κυριαρχίας.
Η τελευταία σημαντική εξέλιξη σημειώθηκε στις 20 Σεπτεμβρίου, όταν αποφασίστηκε ότι οι βουλευτές της Σερβίας και της Σερβικής Δημοκρατίας θα έχουν κοινό χώρο συνάντησης. Ο Πρόεδρος της Εθνοσυνέλευσης της Σερβίας, Vladimir Orlić, και ο Πρόεδρος της Εθνοσυνέλευσης της Σ.Δ,. Nenad Stevandić, υπέγραψαν το Μνημόνιο για τη συγκρότηση του Κοινοβουλευτικού Φόρουμ Σερβία – Σερβική Δημοκρατία.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Στην επέτειο του βομβαρδισμού, ο Dodik καλεί για ενοποίηση Σ.Δ. και Σερβίας (Σερβικά), Radio Slobodna Evropa, διαθέσιμο εδώ
- Dodik: Είναι φυσικό για τη Σερβία και τη Σερβική Δημοκρατία να είναι μια χώρα, αλλά αυτό δε μας επιτρέπεται (Σερβικά), Tanjug, διαθέσιμο εδώ
- Για πρώτη φορά στην Ιστορία: Βουλευτές από τη Σερβία και τη Σ.Δ. θα έχουν κοινό χώρο συνάντησης (Σερβικά), Novosti, διαθέσιμο εδώ
