Του Αντώνη Σολάκου,
Με αφορμή το βιβλίο του Μάριου Χατζηπροκοπίου: «Τοπικοί Τροπικοί» (2019), θα επιχειρήσουμε να συζητήσουμε σε διαφορετικούς χρόνους, αγαπητοί αναγνώστες – εγώ όταν σας γραφώ, εσείς όταν θα με διαβάσετε – για την Queer λογοτεχνία και την παραλλαγή της παραλογής.
Ιστορικά, θεωρείται άμεση η σχέση της Queer λογοτεχνίας με το προβληματικό, το άρρωστο, το παραβατικό. O όρος Queer υιοθετήθηκε ακριβώς για να παραπέμπει στο «παραξένισμα» και όχι στο «προβληματικό» και το «άρρωστο». To παραπάνω γεγονός ενισχύεται από την θέση της λογοτεχνίας, εν γένει, κάτω από το σύστημα των εξουσιών που είναι ενταγμένη, εξουσίες πάσης φύσεως (πολιτικές, κοινωνικές, οικονομικές, λόγου κτλ.). Πολλώ δε μάλλον όταν αποτελεί όχημα για κάτι που είναι κοινωνικά ανοίκειο και ορίζεται άτυπα «μη κανονικό».
Πράγματι, η έννοια του Queer, αποκτώντας το στίγμα του παράνομου αντιστρατεύεται έναντι όλων των παραπάνω εξουσιών και των φορμαλιστικών σχημάτων που ενυπάρχουν – σε αυτό που ονομάζεται – κοινωνικό και κανονικό.
Ο στόχος του Queer, σε ό,τι αφορά τη σεξουαλικότητα, δεν εναπόκειται μονάχα στην ανάδειξη του ομοερωτικού, όπως πολλαπλώς παρερμηνεύεται, αλλά αποτελεί και μια ρήξη με την κατεστημένη ερωτική ταυτότητα που επιβάλλει το κοινωνικό.
Μιλώντας κριτικά για το φύλο, τη σεξουαλικότητα, την εθνικότητα και την τάξη, το Queer επιχειρεί να αναδείξει τη ρευστότητα των κοινωνικών και σεξουαλικών συμβολαίων, που βασίζονται στην ταμπέλα και την στάμπα, στο κανονικό, όπως το ονομάζουμε εμείς «νορμάλ». Σε μια παγιωμένη ιεραρχία, δηλαδή, σε έναν κανόνα, χωρίς, ωστόσο να αποβάλλει την υλική πραγματικότητα του σώματος, ούτε την σημασία της ταυτότητας του ατόμου. Μια παραλλαγή, λοιπόν, της κατανόησης της σεξουαλικότητας, από αυτό που προβάλλει και ενισχύει το κοινωνικό μέσω του μη κανονικού και του κανονικού του.
Οι παραλογές, τώρα, αποτελούν μια κατηγορία δημοτικών τραγουδιών, που μέσω της αφηγηματικής ποιητικής γραφής τους αναπαράγουν σχέσεις εξουσίας και ιεραρχίας, δεσμούς υποτέλειας, εικόνες απόλυτης ταυτότητας. Χώρος για το αποκλίνον δεν υφίσταται, όλα είναι σε μια τάξη σε μια αλυσιδωτή αφηγηματική πορεία μεταξύ της δέσης του μύθου, της σταδιακής εξέλιξης και κορύφωσης του και, τέλος, της λύσης του. Όλα στην εντέλεια του κανονικού μέσα σε σχέσεις ιεραρχίας και υποτέλειας.
Είναι εμφανές διαβάζοντας την ποιητική συλλογή του Χατζηπροκοπίου, πως τα παραπάνω, ιδίως στο πεδίο της σεξουαλικότητας, ανατρέπονται.
Από άποψη υλικού όμως, δεν θα μπορούσε να επιλέξει κάτι καλύτερο από παραλογές που το μοτίβο του ετεροφυλοφιλικού συμβολαίου και της αγάπης μεταξύ του «λεβεντόπαιδου» και της «βοσκοπούλας» αποτελεί το κεντρικό ζήτημα, ενώ οι σχέσεις εξουσίας του ατόμου με το περιβάλλον του αποτελούν δομικό στοιχείο.
Μέσω της ανατροπής και της δημιουργίας ενός κίβδηλου αρχείου αποδεικνύεται στον αναγνώστη η επιτελεστική φύση, τόσο των φυλών που ενυπάρχουν στην κοινωνία, όσο και των εξουσιών που τα ενισχύουν και τα αναπαράγουν.
Με αφορμή τις εγχώριες και έγκυρες παραλογές, διαμορφώνονται οι εκάστοτε τρόποι δημιουργίας πλαστών παραλογών (τροπικοί), όπου με άξονα τα χαρακτηριστικά της Queer λογοτεχνίας δημιουργείται μια εκ νέου ανατρεπτική, καθαρά πολιτική αποδόμηση, των στέρεων και παγιωμένων προτύπων, τόσο λογοτεχνικών (παραλογές) όσο και σεξουαλικών (κατάργηση πατριαρχίας).
Το Queer αναδεικνύεται πως δεν είναι το άρρωστό και το παράνομο αλλά το κοινωνικό που μένει έξω από τα όρια και τα πλέγματα εξουσίας, έξω από τους ορισμούς της σεξουαλικότητας, του λόγου, της κοινωνικότητας, της πολιτειότητας.
Queer, είναι εκείνο που μέσω των τεκμηρίων της συλλογής καλείται να αναδομήσει τα υπάρχοντα πλαίσια ανάγνωσης στα οποία έχει μάθει ο αναγνώστης ακούγοντας για παραλογές, να διαπραγματευτεί τα ποιήματα με άλλους όρους και άλλες συνθήκες, να ανατρέψει την ιεραρχική και δομική τάξη που διέπει το εκάστοτε πατερναλιστικό πρότυπο στις παραδοσιακές παραλογές.
Τα τεκμήρια του συγγραφέα λειτουργούν ως απόκρυφα έργα, όχι τόσο πραγματικών ιστορικών τεκμηρίων, αλλά ιστορικοφανών συγκυριών, που στόχο έχουν την κατάργηση των στερεοτυπικών στοιχείων που αφηγούνται οι παραλογές και τον επαναπροσδιορισμό τους στα σύγχρονα κοινωνικά συμφραζόμενα.
Ωστόσο, η εικόνα της Ανδρονίκης και της Ανδριανής να φιλιούνται στα μάτια του συζύγου της μίας και εραστή της άλλης Γιάννου και εν τέλει να τον σφάξουν, δεν ξέρω κατά πόσο βρίσκει απήχηση και αποδοχή στο σύγχρονο πρότυπο του αρσενικού και θηλυκού. Γιατί αν κρίνω από αυτά που βλέπουμε στην κοινωνία μας ο μεταφεμινισμός κυριαρχεί και ο σεξουαλικά κυνηγός ανήρ δεν έχει κρεμάσει ακόμα το δίκαννό του.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- BURROUGHS S. W. (2011), QUEER: Η ΟΡΙΣΤΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ, Εκδόσεις Τόπος, Αθήνα
- Χατζηπροκοπίου, Μ. (2019), Τοπικοί τροπικοί, Εκδόσεις Αντίποδες, Αθήνα
- Τι είναι queer λογοτεχνία, mag.frear.gr, διαθέσιμο εδώ
- Παίζουμε ένα ποίημα;, hartismag.gr,διαθέσιμο εδώ
- Προς έναν νέο τόπο με “τον άλλο” τρόπο, neoplanodion.gr, διαθέσιμο εδώ
