Της Αλεξίας Κυριαζοπούλου,
Ιατρός, αθλητής, πολιτικός και ειρηνιστής, ο Γρηγόρης Λαμπράκης ήταν από τους πρώτους αγωνιστές υπέρ της ειρήνης και της δημοκρατίας. Ήρθε στη ζωή στις 3 Απριλίου 1912, στο χωριό Κερασίτσα Αρκαδίας και ήταν το δέκατο τέταρτο παιδί από τα δεκαοχτώ παιδιά της οικογένειάς του, αδερφός του ήταν ο γνωστός ιατρός και βουλευτής με την Εθνική Προοδευτική Ένωση Κέντρου, Θεόδωρος Λαμπράκης. Από μικρή ηλικία ασχολήθηκε με τον αθλητισμό, μάλιστα αναδείχθηκε βαλκανιονίκης στο άλμα εις μήκος, όπου κατείχε το πανελλήνιο ρεκόρ του αγωνίσματος για 23 ολόκληρα χρόνια έως και το 1953. Αργότερα μετέβη στην Αθήνα όπου σπούδασε ιατρική στο Πανεπιστήμιο Αθηνών με ειδικότητα στην γυναικολογία. Κατά την περίοδο της γερμανικής κατοχής στην Ελλάδα , ο Λαμπράκης έλαβε μέρος στην Εθνική Αντίσταση και το 1943 ίδρυσε την «Ένωση των Ελλήνων Αθλητών» και με τους συναθλητές του διοργάνωνε αγώνες των οποίων τα έσοδα τα διέθεταν στα λαϊκά συσσίτια.
Το 1950 ύστερα από την απελευθέρωση, ολοκλήρωσε τον κύκλο σπουδών του και ανέλαβε την έδρα της μαιευτικής και γυναικολογίας, ως υφηγητής. Στις εκλογές της 29ης Οκτωβρίου 1961, ο Λαμπράκης εξελέγη για πρώτη φορά βουλευτής Πειραιά, πολιτευμένος με το ΠΑΜΕ (Πανδημοκρατικό Αγροτικό Μέτωπο Ελλάδος), πρόκειται για μια παράταξη αριστερών δυνάμεων με επικεφαλής την ΕΔΑ. Την ίδια εποχή ίδρυσε την «Ελληνική Επιτροπή για τη Διεθνή ύφεση και Ειρήνη» (ΕΕΔΥΕ) στην οποία υπηρέτησε και ως αντιπρόεδρος. Τρία χρόνια αργότερα, στις 21 Απριλίου 1963, περιφρόνησε τις απαγορεύσεις της αστυνομίας και διοργάνωσε την 1η Μαραθώνια πορεία ειρήνης, υπό την αιγίδα της ΕΕΔΥΕ, στην οποία έτρεξε σχεδόν μόνος και εν τέλει συνελήφθη και κρατήθηκε για λίγες ώρες.
Τον ίδιο μήνα, η βασίλισσα Φρειδερίκη, ταξίδεψε μέχρι την Αγγλία για να παραστεί στο γάμο της πριγκίπισσας Αλεξάνδρας της Ελλάδας με έναν βρετανό υπήκοο, η ίδια και η συνοδεία της εγκαταστάθηκαν στο ξενοδοχείο Claridge’s. Την ίδια εποχή, στο Λονδίνο ήταν μόνιμα εγκατεστημένη η βρετανικής καταγωγής Μπέτη Αμπατιέλου, σύζυγος του Αντώνη Αμπατιέλου, ο οποίος υπήρξε ηγετικό στέλεχος του ΚΚΕ και του ναυτεργατικού κινήματος. Η Αμπατιέλου θέλησε να συναντηθεί με την βασίλισσα για να συζητήσουν σχετικά με την απελευθέρωση του συζύγου της, η τελευταία αρνήθηκε να τη συναντήσει και η Αμπατιέλου, εγκαθίσταται στην είσοδο του ξενοδοχείου, κρατώντας ένα πανό με συνθήματα.
Στο Λονδίνο κατέφθασε και ο Λαμπράκης, ο οποίος μετέβη εκεί για να βοηθήσει στους αγώνες των Ελλήνων, Κυπρίων και Άγγλων διαδηλωτών οι οποίοι ζητούσαν την απελευθέρωση πολιτικών κρατουμένων στην Ελλάδα. Εκεί, ζήτησε από τον γραμματέα της βασιλικής οικογένειας, σαν Έλληνας βουλευτής να δει τη βασίλισσα και να της παραδώσει επιστολή με το αίτημα της Αμπατιέλου. Η Φρειδερίκη αρνήθηκε για ακόμη μια φορά να τους συναντήσει, ισχυριζόμενη πως η βουλευτική του ιδιότητα δεν υφίσταται σε ξένο έδαφος. Ο Λαμπράκης, μετά την άρνηση της βασίλισσας, μίλησε στους εκπροσώπους του τύπου και ήταν καταπέλτης απέναντι στην ίδια την βασίλισσα αλλά και όλη τη βασιλική οικογένεια. Ο βρετανικός τύπος έδωσε μεγάλη έκταση στο θέμα, πράγμα που δυσαρέστησε έντονα την Φρειδερίκη. Ήταν πλέον ολοφάνερο πως ο Γρηγόρης Λαμπράκης, πράγματι επιζητούσε δημοκρατία, ειρήνη και ελευθερία και δεν θα σταματούσε να αγωνιζόταν για αυτές τις αξίες, αλλά ούτε και θα δίσταζε να τα βάλει και με την ίδια τη βασίλισσα.
Στις 22 Μαΐου, σχεδόν ένα μήνα μετά ο βουλευτής της ΕΔΑ έδωσε το παρόν σε μια εκδήλωση στη Θεσσαλονίκη όπου θα μιλούσε για θέματα ειρήνης. Γύρω από τον χώρο της συγκέντρωσης, υπήρχε πλήθος παρακρατικών οι οποίοι προσπαθούσαν να εμποδίσουν τον κόσμο να πάρει μέρος στην εκδήλωση. Ο ίδιος ο Λαμπράκης, ζήτησε από τους αστυνομικούς που βρίσκονταν εκεί να μεριμνήσουν για την τάξη και την ασφάλεια, κάτι το οποίο δεν έγινε. Από την έναρξη της εκδήλωσης, φαινόταν πως τα πράγματα είχαν ξεφύγει από κάθε έλεγχο. Καθώς ο Λαμπράκης έμπαινε στην αίθουσα ένας παρακρατικός κατάφερε να τον χτυπήσει στο κεφάλι, αυτόν αλλά και τον συνάδερφό του βουλευτή, Γιώργο Τσαρούχα.
Μετά το τέλος της εκδήλωσης βγήκε από το κτήριο και κατευθύνθηκε στο κοντινότερο ξενοδοχείο στο οποίο έμενε. Καθώς περπατούσε στη διασταύρωση των οδών Ερμού και Ελ. Βενιζέλου δέχτηκε επίθεση από δύο άντρες οι οποίοι επέβαιναν πάνω σε ένα τρίκυκλο. Ο Λαμπράκης έπεσε στο έδαφος αιμόφυρτος, από πολύ ισχυρό χτύπημα στο κεφάλι με μεταλλικό αντικείμενο. Κανένας δεν προσπάθησε να ακινητοποιήσει τους δράστες, δεν υπήρχε καμία αστυνομική δύναμη τριγύρω. Μόνο ένας Θεσσαλονικιός ονόματι Μανόλης Χατζηαποστόλου κατάφερε να αφοπλίσει τους δράστες οι οποίοι και συνελήφθησαν. Την ίδια στιγμή ο Λαμπράκης μεταφερόταν στο νοσοκομείο ΑΧΕΠΑ σε κωματώδη κατάσταση, δεν ξύπνησε ποτέ. Άφησε την τελευταία του πνοή πέντε μέρες αργότερα. Η σορός του μεταφέρθηκε στην Αθήνα και κηδεύτηκε στις 28 Μαΐου. Εκτιμάται πως το πλήθος που συγκεντρώθηκε για να πει το ύστατο χαίρε, ξεπερνούσε τους δέκα χιλιάδες.
Την υπόθεση της δολοφονίας του Έλληνα πολιτικού, ανέλαβε ο ανακριτής Χρήστος Σαρτζετάκης και ο εισαγγελέας Νίκος Αθανασόπουλος. Η έρευνα του εγκλήματος γνώρισε αρκετές δυσκολίες καθώς η Χωροφυλακή Θεσσαλονίκης έκανε τα αδύνατα δυνατά για να αποκρύψει σοβαρά στοιχεία. Παρόλο αυτά η ανακριτική ομάδα κατάφερε να αποκαλύψει ότι επρόκειτο για ένα προμελετημένο και καλά οργανωμένο έγκλημα. Πέρα από τους δύο ηθικούς αυτουργούς ο ανακριτής Σαρτζετάκης, απήγγειλε κατηγορίες και σε υψηλόβαθμους αξιωματικούς της βασιλικής χωροφυλακής. Ο Σπύρος Γκοτζαμάνης και ο Εμμανουήλ Εμμανουηλίδης οι δύο άντρες που επέβαιναν στο τρίκυκλο καταδικάστηκαν τον Δεκέμβριο του 1966 αλλά κατά την διάρκεια της δικτατορίας των συνταγματαρχών αφέθηκαν ελεύθερο. Από την άλλη πλευρά, οι συνήγοροι πολιτικής αγωγής εξορίστηκαν στη Γυάρο ενώ ο Σαρτζετάκης φυλακίστηκε μήνες.
Η δολοφονία Λαμπράκη προκάλεσε κύμα αντιδράσεων και διεθνής κατακραυγή. Όλες οι αποδείξεις περί αναμείξεις της αστυνομίας ήταν τόσες πολλές και ατράνταχτες που ανάγκασαν την κυβέρνηση Κωνσταντίνου Καραμανλή να παραιτηθεί λίγες μέρες μετά το έγκλημα. Τότε ήταν που ο Καραμανλής αναρωτήθηκε «Ποιος κυβερνάει αυτό τον τόπο;». Ύστερα, εγκατέλειψε την Ελλάδα και εγκαταστάθηκε στο Παρίσι. Φήμες της εποχής, υποστηρίζουν πως ο λόγος παραίτησης του ήταν οι διαφωνίες του παλατιού για τον τρόπο με τον οποίον χειρίστηκε την κατάσταση. Σχηματίστηκε άμεσα νέα κυβέρνηση υπό την ηγεσία του Παναγιώτη Πιπινέλη και τον Νοέμβριο διεξήχθησαν εθνικές εκλογές στις οποίες νικητής αναδείχθηκε η Ένωση Κέντρου. Την ίδια χρονιά ιδρύθηκε η «Δημοκρατική Νεολαία Λαμπράκη» με πρώτο Πρόεδρο τον Μίκη Θεοδωράκη.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Τριγαζής, Πάνος (2013), Ο Λαμπράκης και το κίνημα ειρήνης, επιμ. Μαριάννα Σωκράτους, Αθήνα: Εκδόσεις Ταξιδευτής.
- Χαλαζίας, Ηλ. Χρήστος (2019), Η δολοφονία του Λαμπράκη και το παρακράτος, Αθήνα: Εκδόσεις Παπαζήση.
