Του Ηλία Βασιλειάδη,
Θεσσαλονίκη, η βυζαντινή αυτοκράτειρα της χώρας μας. Μια κυρία γεμάτη μυστικά με μια αύρα μυστικισμού. Άρρηκτα συνδεδεμένη με το Άγιο Όρος και τον Χριστιανισμό. Ο επισκέπτης που για πρώτη φορά καλείται να εξερευνήσει την πόλη μπορεί ν’ ανακαλύψει μερικούς κρυμμένους θησαυρούς ξεκινώντας την ξενάγησή του από το Βυζαντινό Μουσείο της Πόλης. Ιδρύθηκε το 1994 και για την αρχιτεκτονική του προσέγγιση βραβεύτηκε το 2005. Αποτελείται από 7 αίθουσες με μόνιμη έκθεση βυζαντινών αρχαιοτήτων.
Στο πρώτο τμήμα, ο επισκέπτης θα δει την αρχιτεκτονική και των διάκοσμο των ναών των 6 πρώτων χριστιανικών αιώνων. Στη δεύτερη αίθουσα, θα μπορέσει κανείς να θαυμάσει αντικείμενα του ανθρώπινου βίου της παλαιοχριστιανικής εποχής. Στην τρίτη αίθουσα, θα έρθει σ’ επαφή με τις λαϊκές δοξασίες για την μετά θάνατον ζωή. Στην τέταρτη αίθουσα, θα γίνει κοινωνός των γεγονότων που διαδραματίστηκαν κατά την Εικονομαχία. Η πέμπτη έκθεση θα παρουσιάσει με ένα βιωματικό τρόπο τις βυζαντινές δυναστείες από το 600 μέχρι και το 1453. Αργότερα, θα συναντήσει κάποιος τη ζωντανή μνήμη του βυζαντινού κάστρου όπως αυτή διασώζεται. Τελειώνοντας την επίσκεψή του κάποιος θα συναντήσει και τα τελευταία ένδοξα χρόνια του Βυζαντίου. Στο μουσείο έχουν γίνει δωρεές και από ιδιώτες.
Ανηφορίζοντας προς την Άνω Πόλη, ο επισκέπτης μπορεί να διασχίσει την περιοχή της Ευαγγελίστριας και ν’ ανέβει τα 117 σκαλιά για να επισκεφτεί το μικρό εκκλησάκι που ανεγέρθη το 1956 και αφιερώθηκε στους Άγιους Σίλα και Τιμόθεο. Από εδώ, κάποιος μπορεί να έχει την πανοραμική θέα της πόλης. Κατηφορίζοντας από την Ευαγγελίστρια, μπορεί να κάνει τον περίπατό του στους Κήπους του Πασά με θέα τα περίφημα Κάστρα. Η περιοχή που βρίσκεται γεωγραφικά έξω από τ’ ανατολικά τείχη (περιλαμβάνουν τον Κέδρινο Λόφο, το Άγιασμα του Αποστόλου Παύλου και τα λατομεία) άνηκε στην Εκκλησία, η οποία τα παραχώρησε στη Φιλόπτωχο Αδελφότητα για τη δημιουργία νεκροταφείων.
Το 1901, ανεγέρθη το σημερινό νοσοκομείο Άγιος Δημήτριος και το 1904 κατασκευάστηκαν οι Κήποι ως μέρος του νοσοκομείου. Κατά την αστική μυθολογία, το όνομα δεν αντιστοιχεί σε κάποιον γνωστό πασά της πόλης, αλλά είναι προϊόν μυθοπλασίας των κατοίκων της περιοχής. Αποτελεί μια περιοχή μ’ ένα ιδιαίτερα μυστηριακό χαρακτήρα. Η έκταση που καταλαμβάνουν είναι περίπου 1000 τ.μ.. Τα κτίσματα εντός των κήπων ανήκουν στη λεγόμενη Φανταστική Αρχιτεκτονική, που περιγράφει μια πλήρη ελευθερία ως προς τη σύνθεση και τον συνδυασμό των υλικών και μάλλον έχουν κατασκευαστεί από ανώνυμους τεχνίτες που θέλουν να εκφράσουν μια ποιητική διάθεση. Γι’ αυτό άλλωστε, τα κτίσματα εντός των Κήπων δεν έχουν καμιά πρακτικότητα. Αντίστοιχο έργο φανταστικής αρχιτεκτονικής είναι το Πάρκο Γκουέλ του Γκαουντί στη Βαρκελώνη.
Εντός των Κήπων, θα συναντήσει κανείς ένα σιντριβάνι και γύρω από αυτό μια σήραγγα και μια στέρνα, όπου μαζεύονται τα νερά, μια χαμηλή πύλη που οδηγεί σε μια σήραγγα και ένα υπερυψωμένο καθιστικό. Όλα τα κτίσματα είναι μικρά και συνδέονται μ’ ένα δρομάκι και σκάλες που ενώνονται τα διάφορα επίπεδα. Βασικό στοιχείο των Κήπων είναι το νερό που ρέει με ορμή, σχηματίζοντας ρυάκια ή λιμνάζοντας στη στέρνα. Έγινε μια προσπάθεια να θυμίζει απολιθωμένο δάσος. Τα υλικά είναι σιδερόβεργες και σιδηροδοκοί που στηρίζουν την ακατέργαστη πέτρα και τα τούβλα της περίφημης κεραμοποιίας Αλατίνη.
Ολοκληρώνοντας κάποιος την επίσκεψη του σ’ αυτό το περίεργο μνημείο της πόλης μας μπορεί να κατευθυνθεί προς την αντίθετη πλευρά για να περιηγηθεί και να προσκυνήσει τον Ιερό Ναό του Αγίου Νικολάου του Ορφανού που βρίσκεται μεταξύ των οδών Αποστόλου Παύλου και Ηροδότου και ιδρύθηκε κατά τον 14ο αιώνα. Στην αρχική του μορφή υπήρξε καθολικό μονής που διασώζεται ένα μικρό τμήμα του πρόπυλού της. Αποτελεί μετόχι της Μονής των Βλατάδων. Το προσωνύμιο της Εκκλησίας αυτής απαντάται σε δύο πατριαρχικά έγγραφα. Έτσι, αρχικά, οι ερευνητές τον απέδιδαν στη δυναστεία των Ορφανών ή στο ότι ο Άγιος Νικόλαος υπήρξε προστάτης των ορφανών και των χήρων. Κτήτορας του ναού είναι ο Σέρβος Βασιλιάς Μιλούτιν που είχε αναπτύξει έντονη οικοδομική δράση στην πόλη. Η μορφή του ναού είναι ξυλόστεγος μακρόστενης αίθουσας που περιβάλλεται στις τρεις πλευρές με στοά που καταλήγει σε δύο παρεκκλήσια. Το μαρμάρινο τέμπλο ανάγεται στην εποχή ανέγερσης του ναού και τα κιονόκρανα είναι της παλαιοχριστιανικής περιόδου. Ο εσωτερικός του διάκοσμος φιλοξενεί μια ευρεία γκάμα πλήρως συντηρημένων τοιχογραφιών που χρονολογούνται περίπου στο 1300.
Ανηφορίζοντας ο επισκέπτης μας τα γραφικά σοκάκια της Άνω Πόλης και αγναντεύοντας τα τείχη μέσα σ’ ένα στενό, θα συναντήσει τον Ιερό Ναό του Όσιου Δαβίδ. Ο ναός αποτέλεσε το καθολικό της Μονής του Σωτήρος Χριστού του Λατόμου, το όνομά του προήλθε από τα λατομεία που είχε η περιοχή και κτίστηκε κατά τον 5ο αιώνα. Αρχικά, ο ναός ήταν ένα τετράγωνο κτίσμα με αψίδα στην ανατολική πλευρά και χωριζόταν σε τέσσερα τμήματα που έδιναν στην κάτοψη του ναού τη μορφή του Σταυρού. Σήμερα δεν διασώζεται το δυτικό τμήμα του μνημείου. Το 1430 με την Άλωση της Θεσσαλονίκης μετατράπηκε σε τζαμί και στις αρχές του 20ού αιώνα ξαναλειτούργησε ως ναός, του αποδόθηκε το προσωνύμιο Όσιος Δαυίδ, προς τιμήν του μεγάλου ασκητού της Θεσσαλονίκης. Το ψηφιδωτό που βρίσκεται στην κόγχη του ναού και είναι το μοναδικό δείγμα παγκοσμίως της εποχής του ανήκει στην παλαιοχριστιανική τέχνη και απεικονίζει το όραμα του Ιεζεκιήλ που ανάγεται στον 5ο αιώνα μ.Χ. Στη νότια πλευρά σώζονται ακέραιες οι τοιχογραφίες της Γεννήσεως και της Βαπτίσεως του Χριστού και ανάγονται στον 12ο αιώνα. Επίσης, στον ανατολικό τοίχο του βορείου τμήματος διασώζονται τμήματα τοιχογραφιών του 14ου αιώνα.
Και εκεί που αρχίζει να σουρουπώνει, ο επισκέπτης μας φτάνει ίσως στο ομορφότερο μπαλκόνι της Θεσσαλονίκης, τη Μονή των Βλατάδων. Η μονή είναι σταυροπηγιακή και ανάγεται η κατασκευή της στα μέσα του 14ου αιώνα. Ιδρυτής ήταν ο Δωρόθεος. Αρχικά, είχε αφιερωθεί στον Χριστό, ενώ σήμερα τιμάται της Μεταμορφώσεως στις 6 Αυγούστου. Χορηγός της Μονής ήταν η Άννα η Παλαιολογίνα που έζησε εκεί μέχρι τον θάνατό της. Κατά την προφορική παράδοση, εκεί ο Απόστολος Παύλος κήρυξε τον ευαγγελικό λόγο για πρώτη φορά στον λαό της Θεσσαλονίκης. Κατά την αρχιτεκτονική του μελέτη, το καθολικό είναι ένας ναός σύνθετος εγγεγραμμένος με περίστωο και ανήκει στην Σχολή της Θεσσαλονίκης. Στο εσωτερικό του διασώζονται τοιχογραφίες απαράμιλλης ομορφιάς της Παλαιολόγειας Περιόδου.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- «Οι κήποι του πασά», archaiologia.gr, διαθέσιμο εδώ
- Ναός Αγίου Νικολάου Ορφανού, odysseus.culture.gr, διαθέσιμο εδώ
- Βυζαντινό Μουσείο Θεσσαλονίκης, thessalonikitourism.gr, διαθέσιμο εδώ
