Του Ευγένιου Ακαρίδη,
Ένας άνθρωπος, φυλακισμένος εδώ και μήνες, αναπολεί βλέποντας το τέλος του να πλησιάζει. Πλέον ένας απλός πολίτης, ο πρώην βασιλιάς της Γαλλίας Λουδοβίκος ΙΣΤ΄ (Louis XVI) έχει κατηγορηθεί για ύψιστη προδοσία και για μία μόλις ψήφο έχει καταδικαστεί σε άμεση εκτέλεση. Γνωρίζει πόσο κοντά βρισκόταν στο να ξεφύγει από την πλέον αναπόφευκτη μοίρα του ενάμιση περίπου έτος νωρίτερα. Αυτό που δε μπορεί, όμως, να κατανοήσει πλήρως, είναι ο βαθμός στον οποίο ένας χαλασμένος τροχός, μερικές ασυνεννοησίες και η γενικώς ανοργάνωτη απόπειρα διαφυγής, που τον οδήγησαν σε αυτή τη θέση επηρέασαν τη μοντέρνα ιστορία.
Αρχικά, ας προσανατολιστούμε. Ο Λουδοβίκος ΙΣΤ΄ κληρονόμησε το θρόνο της Γαλλίας ως απόλυτος μονάρχης το 1774, μόλις 20 ετών. Ένας βαθιά μορφωμένος άνθρωπος, φαίνεται να ήταν τόσο σωματικά όσο και νοητικά εκπαιδευμένος. Γνώριζε, όμως, πως δεν ήταν επαρκώς προετοιμασμένος για τον ρόλο που έπρεπε να αναλάβει, καθώς δεν έδειχνε την αποφασιστικότητα και αυστηρότητα που χρειαζόταν ένας βασιλιάς. Κύριο κίνητρο πίσω από κάθε πράξη του ήταν η ανάγκη να είναι αγαπητός από τον λαό του, σε βαθμό που σεβόταν την επιθυμία των υπηκόων του αρκετά ώστε να μειώσει την ισχύ του για χάρη τους.
Ίσως σε κάποια άλλη εποχή ή κάποια άλλη χώρα να πετύχαινε το στόχο του και πλέον να το θυμόμασταν ως ένα πρότυπο βασιλιά, που έβαζε τις ανάγκες του λαού του πάνω από τις δικές του. Η Γαλλία του 18ου αιώνα, όμως, βρισκόταν σε μια κρίσιμη κατάσταση: μια απύθμενη οικονομική κρίση δυσκόλευε τη ζωή κάθε κοινωνικού στρώματος πλην των ανωτάτων και η κοινωνική απόγνωση που δημιουργήθηκε κατέληξε σε απέχθεια για το θεσμό της βασιλείας.
Είναι αδύνατο να συνοψίσει κανείς επαρκώς τη Γαλλική Επανάσταση, αλλά το σημαντικό για την ιστορία μας κομμάτι είναι πως η βασιλική οικογένεια οδηγήθηκε από το παλάτι της στις Βερσαλλίες στο Παρίσι, όπου ο βασιλιάς ήταν στην ουσία παγιδευμένος και αναγκασμένος να συμφωνεί με κάθε πρόταση των ηγετών της επανάστασης. Είναι προφανές πως θέλησε να ξεφύγει από την κατάσταση αυτή, οι απώτεροι σκοποί του, όμως, δεν είναι ακόμα ξεκάθαροι. Ήθελε να ταξιδέψει στην Αυστρία, ώστε να ζητήσει στρατιωτική βοήθεια από την αυτοκρατορική οικογένεια, συγγενείς της γυναίκας του, Μαρίας Αντουανέτας; Ή μήπως να απομακρυνθεί αρκετά από το Παρίσι, ώστε με την υποστήριξη που απολάμβανε σε πολλά άλλα μέρη της Γαλλίας να προτείνει από θέση ισχύος νέους όρους στους επαναστάτες και να επανακτήσει τις ελευθερίες και τη δύναμη του; Όποια κι αν είναι η πραγματικότητα, στις 21/06/1791 θα έκανε μια απόπειρα να δραπετεύσει μέχρι τον πύργο του Montmédy στα βορειοανατολικά σύνορα της χώρας του.
Τη διαφυγή οργάνωσε κατά μεγάλο βαθμό ο έμπιστος (και πιθανός ερωμένος) της βασίλισσας Σουηδός κόμης Axel von Fersen. Αντί για τις δύο ελαφριές και άρα γρήγορες άμαξες που πρότεινε, όμως, η βασιλική οικογένεια επέλεξε να ταξιδέψει σε μία και μοναδική μεγάλη, αργή και καθόλου διακριτική άμαξα. Το σενάριο που επινόησαν έπρεπε, οπότε, να ταιριάζει με την άμαξα αυτή: η ευγενής και επίσημη «δασκάλα» της αυλής του βασιλιά Marquise de Tourzel θα υποδυόταν μια Ρωσίδα βαρόνη που επιστρέφει στη χώρα της, η γυναίκα και η αδερφή του Λουδοβίκου μια κυβερνήτη και νοσοκόμα αντίστοιχα, ο ίδιος ο βασιλιάς τον βαλέ της και τα παιδιά του θα προσποιούνταν πως ήταν παιδιά της βαρόνης. Στα μεσάνυχτα περίπου κατάφεραν να δραπετεύσουν από το παλάτι και το ταξίδι τους ξεκίνησε.
Σε μια διακριτική και σεμνή καρότσα, κατάφεραν χωρίς πολλά προβλήματα να βγουν από το Παρίσι και να συναντηθούν με το κανονικό τους όχημα, έχοντας χάσει ήδη 90 λεπτά παραπάνω απ’ ότι υπολόγιζαν. Στον πρώτο σταθμό για αλλαγή αλόγων χωρίστηκαν με το von Fersen, ο οποίος εστάλη να τους αναμένει στο Montmédy. Από εκεί και έπειτα, όλα πήγαν στραβά, τόσο από άποψη τύχης όσο και από άποψη επιλογών του βασιλιά.
Σε αρκετές στάσεις για άλογα η βασιλική οικογένεια ερχόταν σε επαφή με τους απλούς ανθρώπους, ρισκάροντας τις μυστικές τους ταυτότητες. Ο βασιλιάς, πιστεύοντας πως είναι αγαπητός εκτός του Παρισίου, συζητούσε συχνά επί του θέματος με παρευρισκόμενους, ενώ μερικοί σταθμοί τον υποδέχτηκαν ζητωκραυγάζοντας. Η βασίλισσα λέγεται πως έκανε δώρο ένα ακριβό σιδερένιο σερβίτσιο σε έναν εργαζόμενο κάποιου σταθμού που ήταν ιδιαίτερα βοηθητικός, ενώ η οικογένεια φαίνεται να σταμάτησε ακόμα και για πικνίκ. Όπως ήδη αναφέρθηκε όμως, δεν προέκυψε κάθε πρόβλημα από δικές τους αποφάσεις.
Σε αρκετά σημεία της διαδρομής έπρεπε να περιμένουν μικρά τάγματα δραγόνων, γαλλικού ιππικού, για να συνοδεύσουν και να προστατεύσουν το βασιλιά. Καθώς, όμως, βρίσκονταν από νωρίς εκτός προγράμματος, δεν κατάφεραν να συναντήσουν κανένα από αυτά, αφού υποχώρησαν προς αποφυγή διαμάχης με τους ντόπιους ή από λανθασμένες υποθέσεις των κεφαλών τους. Όλα αυτά, σε συνδυασμό με μια ζημιά σε έναν τροχό της άμαξας που χρειάστηκε πολλή ώρα για να φτιαχτεί, μόλις που επέτρεψαν σε έναν ευάλωτο και αργοπορημένο Λουδοβίκο να φτάσει μέχρι την πόλη της Βαρέν, ελάχιστα χιλιόμετρα πριν τον τελικό του στόχο. Δε θα έφτανε ποτέ του πιο μακριά.
Πίσω στο παλάτι η απουσία του είχε παρατηρηθεί από το πρωί και είχε ξεσπάσει πανικός. Πολύ σύντομα πάρθηκε η απόφαση να κυνηγηθεί και να συλληφθεί ο βασιλιάς, ενώ ανιχνευτές ανακάλυψαν τη διαδρομή του και αμέσως ξεκίνησαν ταχύτατοι καβαλάρηδες για να τον προφτάσουν. Στη Βαρέν, το ταξίδι του βασιλιά είχε τελειώσει, αφού αναγνωρίστηκε από έναν επαναστάτη ταχυδρόμο που πιθανότατα πρόλαβε να μάθει για τη φυγή του και δε του επέτρεψε να προχωρήσει. Εκεί έγινε και η σύλληψη της βασιλικής οικογένειας, η οποία αναγκάστηκε να επιστρέψει στο Παρίσι και να φυλακιστεί.
Μετανιώνει, άραγε, στις τελευταίες του στιγμές ο πρώην βασιλιάς; Τις απερισκεψίες, τους κακούς υπολογισμούς, την απόπειρα την ίδια; Δεν έχει πολύ χρόνο να το σκεφτεί ακόμα, καθώς ξημερώνει η 21η Ιανουαρίου 1793 και σε λίγο θα οδηγηθεί στη γκιλοτίνα. Δύο πράγματα μονάχα είναι σίγουρα: Ο ίδιος θεωρεί τον εαυτό του αθώο και η απόπειρα διαφυγής αυτή θα έχει συγκλονιστικές άμεσες και μακροπρόθεσμες συνέπειες για την ευρωπαϊκή ήπειρο και όχι μόνο.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Τσακαλογιάννης, Πάνος (1996), Σύγχρονη Ευρωπαϊκή Ιστορία: Από τη Βαστίλη στο τείχος του Βερολίνου 1789-1989, Τόμος Α΄, Αθήνα: Εκδόσεις Σιδέρη.
- Lefebvre, Georges (2012), Η γαλλική επανάσταση, Αθήνα: Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης.
