Της Μιχαέλας Βαλερά,
Το 1950 αποτελεί ένα έτος ορόσημο, εγκαινιάζοντας μια αγορά πρωτοποριακή, που πλέον κοστολογείται δισεκατομμύρια δολάρια. Ιπρονιαζίδη και ιμιπραμίνη θα είναι οι πρώτοι ηγέτες μιας κραταιάς αυτοκρατορίας, αυτής των αντικαταθλιπτικών. Ύστερα από πολυετείς έρευνες, οι επιστήμονες παρατήρησαν πως τα συγκεκριμένα φάρμακα μπορούσαν να αυξήσουν τα αποθέματα νευροδιαβιβαστών, συγκεκριμένα μονοαμινών, στον εγκέφαλο. Μερικά χρόνια αργότερα, το 1988 ανακαλύφθηκε η φλουοξετίνη ή προζάκ που επιδρούσε συγκεκριμένα στη σεροτονίνη και άνοιξε ένα νέο κεφάλαιο στον χώρο της ψυχιατρικής με τη θριαμβευτική είσοδο των S.S.R.Is (Selective Serotonin Reuptake Inhibitors). Με αυτά τα δεδομένα, η κατάθλιψη συνδέθηκε άρρηκτα με τη θεωρία της χημικής ανισορροπίας στον εγκέφαλο, μια θεωρία αρτηριοσκληρωτική στη σημερινή εποχή που μέλλει να καταρριφθεί…
Η κατάθλιψη, που αποτελούσε μια άκρως παρεξηγημένη και στιγματισμένη ασθένεια, τα τελευταία 20 χρόνια έχει γνωρίσει υψηλή δημοτικότητα, με τη μέση ευρωπαϊκή κατανάλωση αντικαταθλιπτικών να έχει εκτοξευθεί, καταγράφοντας αύξηση 147%. Όσο οι ασθενείς πληθαίνουν, οι έρευνες εντείνονται και τα ερωτήματα ανακύπτουν. Ως μια πολυπαραγοντική νόσος, η επακριβής αιτία της κατάθλιψης παρέμενε πάντα ένας δισεπίλυτος γρίφος. Αυτή η αβεβαιότητα της επιστημονικής κοινότητας έχει αρνητικές επιδράσεις για τους ασθενείς, ειδικά όταν πρόκειται για την αποτελεσματικότητα της θεραπείας, που και αυτή μοιάζει αμφιλεγόμενη. Πώς γίνεται, λοιπόν, τα αντικαταθλιπτικά να αλλάζουν την ποσότητα της μονοαμίνης λίγες ώρες μετά τη λήψη, αλλά η βελτίωση της διάθεσης να είναι ορατή εβδομάδες αργότερα; Γιατί μερικοί ασθενείς υποτροπιάζουν μετά τη διακοπή της λήψης αντικαταθλιπτικών, ενώ άλλοι επανέρχονται σε μια φυσιολογική καθημερινότητα;
Στην πραγματικότητα πρόκειται για μια παρεξήγηση. Το συμπέρασμα ότι τα αντικαταθλιπτικά ενισχύουν τη δράση της σεροτονίνης μεταφράστηκε λανθασμένα και η κατάθλιψη θεωρήθηκε αποκλειστικά μια διαταραχή χαμηλών επιπέδων σεροτονίνης. Αρχικά, για την κατάρριψη του μύθου, μελετήθηκαν δείγματα εγκεφαλονωτιαίου υγρού (ΕΝΥ), του πλέον καταλληλότερου βιολογικού υγρού για τη μελέτη βιοδεικτών εγκεφαλικών παθήσεων και δεν βρέθηκε κάποια συσχέτιση μεταξύ των συγκεντρώσεων 5-HIAA (προϊόν μεταβολισμού της σεροτονίνης στο ΕΝΥ) και της κατάθλιψης. Μια ακόμα σπουδαία παρατήρηση σημειώθηκε κατά τη μελέτη των υποδοχέων 5-HT1A, που αναστέλλουν την απελευθέρωση της σεροτονίνης προσυναπτικά.
Εάν η κατάθλιψη είναι αποτέλεσμα μειωμένης δραστηριότητας της σεροτονίνης, που προκαλείται από ανωμαλίες στον υποδοχέα 5-HT1A, τα άτομα με κατάθλιψη αναμένεται να παρουσιάζουν αυξημένη δραστηριότητα των υποδοχέων 5-HT1A σε σύγκριση με τα άτομα χωρίς κατάθλιψη, γεγονός που δεν επιβεβαιώθηκε σε μια ανάλυση καταθλιπτικών και μη ατόμων. Τέλος, το γονίδιο που κωδικοποιεί την πρωτεΐνη SERT (serotonin transporter protein), που μεταφέρει την σεροτονίνη εκτός της σύναψης, έχει κατηγορηθεί πολλάκις για καταθλιπτικά συμπτώματα εξαιτίας του ότι μειώνει τη διαθεσιμότητα της σεροτονίνης. Με τα τελευταία δεδομένα, όμως, ένας πολυμορφισμός του γονιδίου, που ονομάζεται 5-HTTLPR, έχει κατηγορηθεί ότι ενεργοποιείται μόνο σε στρεσογόνες καταστάσεις. Έκδηλα, λοιπόν, φτάνει κανείς στο συμπέρασμα ότι ο κατηγορούμενος σε αυτή την περίπτωση δεν είναι ο πρωτοφανής στόχος, η σεροτονίνη, αλλά πρέπει να κριθούν και οι συνένοχοι.
Έως ότου να συμβεί αυτό, δεν πρέπει οι ασθενείς να μείνουν με αναπάντητα ερωτήματα. Η αβεβαιότητα μπορεί να κλονίσει την σχέση του θεραπευόμενου με την θεραπευτική του αγωγή. Οι ασθενείς οφείλουν να κατανοήσουν ότι τα αντικαταθλιπτικά λειτουργούν και ότι η απότομη διακοπή της λήψης τους μπορεί να οδηγήσει σε σύνδρομο διακοπής. Τουλάχιστον ένας στους πέντε ασθενείς, που διακόπτουν την αγωγή τους, εμφανίζουν συμπτώματα ναυτίας, αυπνίας και ιλίγγου. Το λειτούργημα του ψυχίατρου συμπεριλαμβάνει την ορθή ενημέρωση και την προστασία του εκάστοτε ασθενή από κάθε πιθανό κίνδυνο παραπληροφόρησης. Η κατάθλιψη χαρακτηρίζεται από ετερογένεια και η συνειδητοποίηση, ότι η αυτορρύθμιση της διάθεσης είναι δυνατή – πέρα από κάθε πεσιμισμό – αποτελεί το κλειδί της ίασης.
Το συναρπαστικό με την επιστήμη είναι ότι κάθε κεκτημένο πολιορκείται από το νέο και ρηξικέλευθο. Κάθε θεωρία φτάνει στο σημείο που μπορεί να καταρριφθεί, με τη θεωρία της σεροτονίνης να συγκαταλέγεται σε μία εξ αυτών. Η αλήθεια ακόμη αναζητάται, αλλά κάθε στιγμή που περνάει βρισκόμαστε ένα βήμα πιο κοντά στην ερμηνεία του πολυσύνθετου και ανεξερεύνητου ανθρώπινου θυμικού.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- The serotonin theory of depression: a systematic umbrella review of the evidence, nature.com. Διαθέσιμο εδώ
- The serotonin theory of depression: how the media got it all wrong, pharmaceutical-journal.com. Διαθέσιμο εδώ
- Η σύντομη θεωρία των αντικαταθλιπτικών, ted.com. Διαθέσιμο εδώ
- Πόσο αυξήθηκε η κατανάλωση αντικαταθλιπτικών, ot.gr. Διαθέσιμο εδώ
