Του Κώστα Πασχάλη,
Ένα από τα θέματα που σόκαρε τη διεθνή κοινότητα είναι οι πρόσφατες εικόνες από το Nagorno-Karabakh, του Αζερμπαϊτζάν μεταξύ Αρμένιων αυτονομιστών και Αζέρων. Αιτία αυτής της διένεξης φαίνεται να είναι ο αποκλεισμός μιας ζωτικής σημασίας οδού, η οποία συνέδεε το Nagorno-Karabakh με την Αρμενία, από όπου μεταφέρονταν προμήθειες. Τους τελευταίους μήνες οι κάτοικοι στο Nagorno-Karabakh ανέφεραν σοβαρές ελλείψεις βασικών ειδών διατροφής και φαρμάκων. Το Αζερμπαϊτζάν δικαιολόγησε αυτή του την πράξη κατηγορώντας την Αρμενία, ότι χρησιμοποιούσε αυτό το δρόμο για να φέρει στρατιωτικές προμήθειες. Ωστόσο, αυτή η διένεξη, μεταξύ Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν για την συγκεκριμένη περιοχή, πάει αρκετά πίσω στα τέλη της δεκαετίας του 1980, όταν η σοβιετική ένωση ήταν υπό κατάρρευση.
Το τότε περιφερειακό κοινοβούλιο του Nagorno-Karabakh ψήφισε να γίνει μέρος της Αρμενίας, ωστόσο, το Αζερμπαϊτζάν επιδίωξε να καταστείλει το αυτονομιστικό κίνημα. Αυτό οδήγησε σε εθνοτικές συγκρούσεις (μετά την κήρυξη της ανεξαρτησίας της Αρμενίας και του Αζερμπαϊτζάν) και σε πόλεμο πλήρους κλίμακας. Το Φεβρουάριο του 1992, κάτοικοι της πόλης Khojaly του Αζερμπαϊτζάν, που βρίσκεται στην περιοχή του Nagorno-Karabakh, σκοτώθηκαν από τις αρμενικές δυνάμεις, με τη βοήθεια ορισμένων ρωσικών στρατιωτικών.
Ο πρώτος πόλεμος του Nagorno-Karabakh έληξε με μια κατάπαυση του πυρός μετά τη μεσολάβηση της Ρωσίας το 1994, αφού οι αρμενικές δυνάμεις είχαν αποκτήσει τον έλεγχο του Nagorno-Karabakh και των περιοχών, που γειτνιάζουν με αυτό. Η συμφωνία πρόσταζε, πως το Nagorno-Karabakh θα παρέμενε μέρος του Αζερμπαϊτζάν, αλλά θα είναι ένα αυτόνομο κρατίδιο, που θα διοικείται από Αρμένιους.
Η μεγαλύτερη στρατιωτική σύγκρουση από τις αρχές της δεκαετίας του 1990 συνέβη πριν από τρία χρόνια, με τις σκληρές μάχες και διαρκούν έξι εβδομάδες. Το Αζερμπαϊτζάν κέρδισε πίσω εδάφη και όταν οι δύο πλευρές συμφώνησαν να υπογράψουν μια ειρηνευτική συμφωνία με τη μεσολάβηση της Ρωσίας το Νοέμβριο του 2020, είχε ανακαταλάβει όλα τα εδάφη γύρω από το Nagorno-Karabakh, που κατείχε η Αρμενία από το 1994.
Βέβαια, σημαντικό ρόλο έπαιξαν και οι εξωτερικές δυνάμεις, κυρίως η Ρωσία και η Τουρκία. Η Τουρκία έχει στενούς πολιτιστικούς και ιστορικούς δεσμούς με το Αζερμπαϊτζάν. Τα μη επανδρωμένα αεροσκάφη Bayraktar -τουρκικής κατασκευής- λέγεται ότι έπαιξαν κρίσιμο ρόλο στις μάχες το 2020, επιτρέποντας στο Αζερμπαϊτζάν να κερδίσει. Η Αρμενία, από την άλλη, είχε παραδοσιακά καλές σχέσεις με τη Ρωσία. Υπάρχει μια ρωσική στρατιωτική βάση στην Αρμενία, ενώ και οι δύο είναι μέλη της στρατιωτικής συμμαχίας του Οργανισμού Συνθήκης Συλλογικής Ασφάλειας (CSTO), έξι πρώην σοβιετικών κρατών. Ωστόσο, οι σχέσεις μεταξύ Αρμενίας και Ρωσίας έχουν επιδεινωθεί από τότε, που ο Nikol Pashinyan, ο οποίος ηγήθηκε τεράστιων αντικυβερνητικών διαδηλώσεων το 2018, έγινε Πρωθυπουργός της Αρμενίας. Πρόσφατα δήλωσε, ότι η εξάρτηση της Αρμενίας στη Ρωσία ως μοναδική πηγή ασφάλειας ήταν ένα «στρατηγικό λάθος».
Προς το παρόν, το σενάριο ενός νέου πολέμου μεταξύ Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν φαίνεται να έχει αποκλειστεί, με τον Αρμένιο Πρωθυπουργό να δηλώνει, ότι δεν εμπλέκεται ο αρμενικός στρατός και να κατηγορεί τους Αρμένιους του Nagorno-Karabakh. Ωστόσο, αυτό αφήνει τους 100.000 περίπου Αρμένιους του Καραμπάχ, εντός της επικράτειας ως όμηρους σε μια γεωπολιτική σύγκρουση, όπου η Τουρκία, η Ρωσία και το Ιράν έχουν στρατηγικά συμφέροντα. Η πίεση συνεχίζεται, με τους Αζέρους να πιέζουν τους Αρμένιους του Καραμπάχ, που παραδόθηκαν μέσα σε μια μέρα, να ενσωματωθούν πλήρως στο κράτος του Αζερμπαϊτζάν και τις αρμενικές αρχές να ελπίζουν ότι δεν θα συμβεί το χειρότερο.
Στο κτίριο της δημοτικής αρχής στο Goris, την πλησιέστερη πόλη στα σύνορα και την πρώτη στάση για τυχόν πρόσφυγες, η Αντιδήμαρχος Irina Yolyan, είπε ότι δεν εξετάζονται προετοιμασίες για μαζική εκκένωση. Εν συνεχεία, εξήγησε ότι, «δεν μιλάμε γι’ αυτό αυτή τη στιγμή, ελπίζουμε ότι μια ανθρωπιστική καταστροφή μπορεί να αποτραπεί», επίσης πρόσθεσε πως, «φυσικά αν μπορούσαμε να σώσουμε ανθρώπους και να τους δεχθούμε, θα κάναμε ό,τι μπορούσαμε».
Δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι φεύγοντας από χωριά και συνοικίες γύρω από το Stepanakert, συγκεντρώθηκαν στη βάση της ρωσικής ειρηνευτικής δύναμης σε ένα εγκαταλειμμένο αεροδρόμιο έξω από την πόλη αυτή την εβδομάδα, αναζητώντας απεγνωσμένα προμήθειες και ασφάλεια. «Το οικογενειακό μου χωριό στην περιοχή του Martakert τέθηκε υπό τον έλεγχο του Αζερμπαϊτζάν. Όλοι οι συγγενείς μου πήγαν στο αεροδρόμιο», λέει ο Vanyan, blogger από το Stepanakert. Άλλοι λένε ότι οι Ρώσοι εκεί τους είπαν: «Γιατί είστε εδώ; Δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτα για εσάς».
Απ’ ό, τι φαίνεται μια λύση γι’ αυτούς τους ανθρώπους ακόμα δεν έχει βρεθεί. Από την πλευρά της, η Αρμενία δήλωσε έτοιμη να υποδεχθεί τις περίπου 40.000 οικογένειες. Με τον Πρωθυπουργό Pashinyan να εκτιμά, ότι ο άμαχος πληθυσμός δεν βρίσκεται αντιμέτωπος αυτή τη στιγμή με «άμεση απειλή», αλλά και να κατηγορεί το Αζερμπαϊτζάν για προσπάθεια εθνοκάθαρσης.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- ‘Nobody is helping us’: Inside the fall of Nagorno-Karabakh, Politico, διαθέσιμο εδώ
- Nagorno-Karabakh: Conflict between Azerbaijan and Armenians explained, BBC, διαθέσιμο εδώ
- Ναγκόρνο Καραμπάχ: Οι λόγοι που το Μπακού αποφάσισε τώρα να εξαπολύσει τη στρατιωτική επιχείρηση, Capital, διαθέσιμο εδώ
