Της Ματίνας Γεωργά,
Ο Αυστριακής καταγωγής ηγέτης του Εθνικοσοσιαλιστικού Γερμανικού Εργατικού Κόμματος και αργότερα Führer της Γερμανίας, Adolf Hitler, έμεινε στην ιστορία ως ένας από τους πιο σημαντικούς και καθοριστικούς ηγέτες όλων των εποχών. Οι ρατσιστικές και ακραίες θέσεις τόσο του ιδίου προσωπικά, όσο και γενικότερα του κόμματος των Ναζί, είχαν καταφέρει να δημιουργήσουν ένα νέο φάσμα δυναμικής, μια νέα σύνθεση και κατηγοριοποίηση της κοινωνίας αλλά και ολόκληρου του κόσμου. Στο αυτοβιογραφικό βιβλίο του με τίτλο “Mein Kampf”, παρουσίασε συγκεχυμένα τις ιδεολογικές βάσεις του Ναζισμού, αλλά και τα σχέδια του για τη Γερμανία και τις άλλες χώρες την επόμενη μέρα της ανάληψης εξουσίας.
Σήμερα όμως γνωρίζουμε πως η ενασχόληση του Hitler με την πολιτική δεν αποτελεί τίποτα περισσότερο από μια συχνή… αλλαγή καριέρας. Γεννημένος σε μια πόλη της Αυστρίας και καταγόμενος από μια φτωχή οικογένεια, αποφάσισε να σταματήσει το σχολείο στη νεαρή ηλικία των 16 ετών. Έχοντας λάβει κάποια παλαιότερα ερεθίσματα, τότε ήταν η στιγμή που αποφάσισε πως αυτό που επιθυμούσε πραγματικά, ήταν η ενασχόληση του με τη ζωγραφική. Κυνηγώντας το όνειρο των εικαστικής τέχνης, υπέβαλε δυο φορές αίτηση εισαγωγής στην Ακαδημία Καλών Τεχνών της Βιέννης, η οποία αίτηση απορρίφθηκε και τις δύο φορές. Η βασική αιτία της απόρριψης, σύμφωνα με την Ακαδημία, ήταν το ύφος και η τεχνική της ζωγραφικής του, τα οποία παρέπεμπαν πιο πολύ σε αρχιτέκτονα παρά σε καλλιτεχνική φύση. Απογοητευμένος, συνέχισε να ζωγραφίζει για κάποιο διάστημα και να πουλά ορισμένα από τα έργα του με στόχο να κερδίσει τα προς το ζην.
Πράγματι, μεταγενέστεροι κυρίως μελετητές και κριτικοί τέχνης έχουν επιβεβαιώσει πως τα περισσότερα έργα του Γερμανού Δικτάτορα παρουσιάζουν μια αριθμητική ακρίβεια, έναν αρχιτεκτονικό σχεδιασμό και μια πιστή αντιγραφή του τοπίου που απεικονίζουν. Υπολείπονται, δηλαδή φαντασίας, δημιουργικότητας, ζωντάνιας και συναισθήματος. Ακόμη, ο Führer είχε υποστηρίξει πως: «Όποιος ζωγραφίζει πράσινους ουρανούς και γαλάζια λιβάδια, θα πρέπει να τον ευνουχίσουν». Αυτή η κατάθεση μπορεί να χαρακτηριστεί και ως η βασική θέση του Hitler στη ζωγραφική. Απορρίπτει την καλλιτεχνική ελευθέρια απόδοσης της πραγματικότητας μέσα από την κρίση και τη διάθεση του εικαστικού και θεωρεί πως είναι μονόδρομος η αποτύπωση των τοπίων, των πραγμάτων και των προσώπων όπως τα συλλαμβάνει ο κοινός νους και όπως τα παρατηρούν και μελετούν τα ανθρώπινα μάτια. Συνεπώς, δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός πως η πλειονότητα των δημιουργημάτων του αποτελείται από έργα που απεικονίζουν δημόσια κτήρια ή τοπία.
Τα κτήρια του Hitler αποτυπώνονται με μουντά κυρίως χρώματα ενώ οι λεπτομέρειες με τις οποίες αποδίδονται στον καμβά είναι αυτές που κεντρίζουν το ενδιαφέρον. Για παράδειγμα, στην παραπάνω φωτογραφία διακρίνεται κάθε κατασκευαστική και αρχιτεκτονική λεπτομέρεια της διασημότερης μπυραρίας του Μονάχου, ενώ ακόμη μπορεί να παρατηρήσει κανείς τα κλειστά ή ανοιχτά παράθυρα.
Δεν συμβαίνει, όμως, το ίδιο και στους πίνακες ζωγραφικής του όπου πρωταγωνιστούν τα πρόσωπα. Μάλλον, θα ισχυριζόταν κανείς πως συμβαίνει το αντίθετο. Οι άνθρωποι παρουσιάζονται δύσκαμπτοι, με σχεδόν αδρά χαρακτηριστικά, δίχως την υπολογισμένη προσοχή και λεπτομέρεια που ο Führer παρείχε στα άλλα του έργα. Η πλειοψηφία των προσώπων έχουν ξανθά μαλλιά και οβάλ πρόσωπο, με έντονη μύτη και μικρό στόμα. Μερικοί υποστηρίζουν πως η αδυναμία εικαστικής απόδοσης των προσώπων και του φυσικού περιβάλλοντος ήταν αυτή που του στέρησε τη θέση στην Ακαδημία, ενώ άλλοι θεωρούν πως εκείνη είχε τις ρίζες της στη γενικότερη αδιαφορία με την οποία αντιμετώπιζε συχνά τους ανθρώπους.
Το παραπάνω εικαστικό ύφος, δίχως υπερβολές ή καλλιτεχνικές παρεμβάσεις, που ταιριάζει άψογα στην προσωπικότητα και στον ψυχισμό του Hitler, θυμίζοντας το ρεύμα του Ρεαλισμού, όπως αυτό αναπτύχθηκε τον 19ο αιώνα. Αποφεύγονται οι γενναιότητες, οι μεταφορές και τα σύμβολα και το ενδιαφέρον στρέφεται στο γήινο στοιχείο, στην καθημερινότητα, σε απλούς ανθρώπους και γνωστά οικοδομήματα. Ο ίδιος μπορεί να μην είχε το δικό του καλλιτεχνικό στυλ, υποστήριξε όμως πως δέχθηκε σημαντικές επιρροές από τον Αρχαίο Ελληνικό και Ρωμαϊκό κόσμο, την Αναγέννηση και τον Νεοκλασικισμό. Ως πρότυπο και μέντορά του αναγνώρισε τον επίσης Αυστριακό καλλιτέχνη Rudolf von Alt, ο οποίος, εν αντιθέσει με τον Hitler, είχε ένα πιο ιδιαίτερο εκφραστικό στυλ, ανήκοντας στο καλλιτεχνικό ρεύμα του Ιμπρεσιονισμού.
Αν ληφθεί υπόψιν πως όταν εξετάζουμε το εικαστικό έργο του Adolf Hitler εξετάζουμε το έργο ενός νέου, ονειροπόλου, άπειρου και αυτοδίδακτου ανθρώπου, είναι πιο εύκολο να γίνει σωστή αποτίμηση της αξίας του για το σύγχρονο κόσμο. Αποτελεί αποτέλεσμα των ερεθισμάτων και εμπειριών του (συνέχισε τα σκίτσα και κατά τη διάρκεια του Α’ Π.Π.), σημαντικό βήμα για τη προσπάθεια κατανόησης της ψυχολογίας του και αδιαμφισβήτητα, μια προσπάθεια απόκτησης δόξας και αναγνώρισης, πριν την ανάληψη της εξουσίας στη Ναζιστική Γερμανία.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- artincontext.org, Hitler’s paintings: the ethics of valuing art by problematic artists, διαθέσιμο εδώ
