Του Γιάννη Αρμύρα,
Το μέτωπο της Θεσσαλονίκης ή αλλιώς γνωστό ως Μακεδονικό Μέτωπο, δημιουργήθηκε ως μια προσπάθεια των συμμαχικών δυνάμεων να βοηθήσουν το Βασίλειο της Σερβίας, το φθινόπωρο του 1915, ενάντια στην κοινή επίθεση που δέχθηκε από τη Γερμανική Αυτοκρατορία, την Αυστροουγγαρία και τη Βουλγαρία. Η εκστρατεία αυτή έγινε πολύ αργά και υπήρχε ένας ανεπαρκής αριθμός στρατιωτών για να αποτρέψουν την πτώση της Σερβίας και τις επιθέσεις των δυνάμεων της κεντρικής συμμαχίας. Επίσης, η εκστρατεία αυτή δυσκολεύτηκε πολύ από την εσωτερική κρίση της Ελλάδας, η οποία έμεινε γνωστή στην ιστορία ως ο «Εθνικός Διχασμός».
Αρχικά, ας πάρουμε τα γεγονότα με μια χρονική σειρά. Στις 28 Ιουλίου του 1914 ξεκίνησε ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος ή αλλιώς ο «Μεγάλος Πόλεμος». Ονομάστηκε «Μεγάλος Πόλεμος» επειδή εξαπλώθηκε πέρα από τα σύνορα της Ευρώπης και αναμίχθηκαν σ’ αυτόν όλες οι μεγάλες δυνάμεις της εποχής, όπως ακόμη και λόγω του μεγάλου αριθμού ανθρώπων που έχασαν την ζωή τους μέχρι το τέλος των εχθροπραξιών (περίπου 66 εκατομμύρια). Ο πόλεμος ξεκίνησε μετά από τη λεγόμενη «κρίση του Ιουλίου», δηλαδή τη δολοφονία του αρχιδούκα της Αυστροουγγαρίας Φερδινάνδου και της γυναίκας του Σοφίας, από τον νεαρό Σέρβο Γκαβρίλο Πρίντσιπ.
Η Αυστροουγγαρία έστειλε ένα τελεσίγραφο με απαράδεκτους όρους στην Σερβία, η οποία το δέχτηκε, αλλά εν τέλει στις 28 Ιουλίου δέχθηκε επίθεση από τους Αυστροούγγρους, οι οποίοι είχαν την υποστήριξη της Γερμανίας. Δύο ήταν τα στρατόπεδα στην έναρξη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, η «Αντάντ» (Αγγλία, Γαλλία και Ρωσία), και οι «Κεντρικές Δυνάμεις» (Γερμανία και Αυστροουγγαρία). Κατά την διάρκεια του πολέμου εντάχθηκαν στην Αντάντ η Ιαπωνία, η Ιταλία, η Ρουμανία, οι Η.Π.Α. και η Ελλάδα, ενώ στις Κεντρικές Δυνάμεις εντάχθηκαν η Οθωμανική Αυτοκρατορία και η Βουλγαρία. Η Ελλάδα άργησε πολύ να πάρει μέρος στον πόλεμο, λόγω του Εθνικού Διχασμού. Ο Εθνικός Διχασμός, ήταν η διένεξη μεταξύ του Βασιλιά Κωνσταντίνου Α΄ και του Ελευθέριου Βενιζέλου για τη συμμετοχή ή μη της Ελλάδας στον πόλεμο. Η στάση του Βενιζέλου ήταν η συμμετοχή της Ελλάδας στον πόλεμο στο πλευρό της Αντάντ, έχοντας ως σκοπό τη διαφύλαξη των νεοαποκτηθέντων εδαφών από την Οθωμανική Αυτοκρατορία, όπως και ακόμη την απόκτηση νέων εδαφών και την απελευθέρωση ελληνικών πληθυσμών που βρισκόντουσαν ακόμα κάτω από τον οθωμανικό ζυγό.
Από την άλλη πλευρά, η στάση του Βασιλιά Κωνσταντίνου Α΄ ήταν μια μορφή ουδετερότητας προσκείμενη προς την Αντάντ. Είναι αναγκαίο να τονισθεί ότι η στάση αυτή ήταν βολική για τις Κεντρικές Δυνάμεις, μιας και δυσχέραινε το ναυτικό των αντιπάλων στο Αιγαίο, και δεν επέτρεπε να δημιουργηθεί το μέτωπο της Θεσσαλονίκης για την βοήθεια της Σερβίας. Η φιλογερμανική στάση του Βασιλιά ήταν γνωστή. Ο ίδιος είχε μεγαλώσει με γερμανική παιδεία, ενώ είχε συνεργάτες που διαπνέονταν από φιλογερμανικά αισθήματα και υποστήριζαν την ανωτερότητα της Γερμανικής Αυτοκρατορίας. Έπειτα από σύγχρονες έρευνες, ανακαλύφθηκε το γεγονός ότι ο Βασιλιάς και οι συνεργάτες του παραχωρούσαν απόρρητα κυβερνητικά έγγραφα και τηλεγραφήματα στη Γερμανία και στη Βουλγαρία. Αρκετά τέτοια τηλεγραφήματα δημοσιεύτηκαν στον ελληνικό τύπο από τον Γεώργιο Βεντήρη. Μετά από αυτό το σκάνδαλο και την αποπομπή του Κωνσταντίνου από τον θρόνο, ο τελευταίος ήλπιζε σε μια νίκη των Κεντρικών Δυνάμεων στον πόλεμο, έχοντας ως σκοπό την επιστροφή του στον θρόνο.
Τα κύρια γεγονότα του Εθνικού Διχασμού μέχρι τη δημιουργία του μετώπου ήταν η κήρυξη της ουδετερότητας στον πόλεμο από τον Βασιλιά, η παραίτηση του Βενιζέλου για την μη αποστολή στρατού στην Καλλίπολη, που ως αντάλλαγμα από την Αντάντ θα είχε την παραχώρηση της Σμύρνης στην Ελλάδα και η δεύτερη παραίτηση του Βενιζέλου (κέρδισε τις προηγούμενες εκλογές με διακύβευμα τη συμπαράταξη της χώρας με την Αντάντ) μετά τη διαφωνία του με τον Βασιλιά για την ενεργοποίηση της ελληνοσερβικής συνθήκης.
Τελικά, η Ελλάδα μπήκε ενεργά στον πόλεμο στις 28 Ιουνίου του 1917, περίπου δυο χρόνια μετά από τη δημιουργία του Μακεδονικού Μετώπου. Πώς όμως δημιουργήθηκε το μέτωπο; Το μέτωπο δημιουργήθηκε με την απόβαση της Γαλλικής Ανατολικής Στρατιάς στη Θεσσαλονίκη, αποσκοπώντας στη βοήθεια της Σερβίας που ήταν εγκλωβισμένη και δεχόταν τριπλή επίθεση από τη Γερμανία, την Αυστροουγγαρία και τη Βουλγαρία. Οι Σέρβοι, μετά τις πολλαπλές επιθέσεις που δέχθηκαν και την κατάληψη των σερβικών πόλεων του Κουμάνοβο, του Σπιτ, των Σκοπίων και της πρωτεύουσας τους, του Βελιγραδίου, κατέρρευσαν και αναγκάστηκαν σε μια μαρτυρική πορεία και φυγή μέσω της Αλβανίας στην Κέρκυρα και στη Θεσσαλονίκη.
Μετά τη φυγή τους στην Κέρκυρα, οι Σέρβοι έδωσαν στο νησί την ονομασία «νησί της Σωτηρίας». Περισσότεροι από 20 χιλιάδες Σέρβοι βρήκαν τον θάνατο και πάνω από 250 χιλιάδες, σύμφωνα με επίσημα Σερβικά στοιχεία, αιχμαλωτίστηκαν. Πάνω από 150 χιλιάδες άτομα κατέφθασαν στην Κέρκυρα. Οι συνθήκες διαβίωσης ήταν άθλιες, υπολογίζεται ότι πάνω από 10.000 άτομα πέθαναν στο νησί. Αρκετά πτώματα πετάχτηκαν στη θάλασσα, και τότε δόθηκε το όνομα «Κυανούν Κενοτάφιο» για την Αδριατική Θάλασσα. Ακόμη, ανεπίσημα, η Κέρκυρα για περίπου δυο χρόνια έγινε πρωτεύουσα του Βασιλείου της Σερβίας, μιας και η εξόριστη σερβική κυβέρνηση μεταφέρθηκε εκεί. Το κτήριο του δημοτικού θεάτρου έγινε η σερβική βουλή και το ξενοδοχείο «Μπέλα Βενέτσια» το κτίριο της κυβέρνησης. Επίσης, στην Κέρκυρα υπογράφθηκε μια συνθήκη που άλλαξε την ιστορία των νότιων Σλάβων. Συγκεκριμένα, στις 20 Ιουλίου του 1917, υπογράφθηκε η «Διακήρυξη της Κέρκυρας», με την οποία δημιουργήθηκε (με την λήξη του πολέμου) η Γιουγκοσλαβία.
Τα σημαντικότερα γεγονότα του Μακεδονικού Μετώπου ήταν η μάχη του Καϊμακτσαλάν, η μάχη του Σκρα και η επίθεση στον Αξιό. Αρχικά, η μάχη του Καϊμακτσαλάν διαδραματίστηκε τον Σεπτέμβριο του 1916 στα ελληνικά εδάφη. Η μάχη ξεκίνησε στις 12 Σεπτεμβρίου και έληξε στις 30 του ίδιου μήνα. Οι αντιμαχόμενοι ήταν η Σερβία και η Βουλγαρία. Η μάχη ξεκίνησε με την προσπάθεια των Σέρβων στρατιωτών να καταλάβουν την κορυφή του Προφήτη Ηλία, προσπάθεια με την οποία οι Βούλγαροι αναγκάστηκαν σε υποχώρηση στην περιοχή του Μορίχοβο (που στην εποχή μας βρίσκεται στην επικράτεια της Βόρειας Μακεδονίας). Μέσα σε τέσσερις μέρες η κορυφή «πέρασε» από πολλά χέρια μέχρι να την καταλάβουν οι Σέρβοι με την λήξη της μάχης στις 30 Σεπτεμβρίου. Και οι δύο πλευρές αρίθμησαν μεγάλες απώλειες. Συγκεκριμένα, οι Σέρβοι μέχρι περίπου τις 23 Σεπτεμβρίου είχαν κάτι περισσότερο από 10.000 νεκρούς. Οι απώλειες των Βουλγάρων ήταν λιγότερες, άλλα παραμένουν άγνωστες. Σύμφωνα με ιστοριογράφους της εποχής, οι βουλγαρικές απώλειες ήταν κάτι λιγότερο από 3.500 άτομα.
Έπειτα, γίνεται αναφορά στην μάχη του Σκρα, η οποία θεωρείται μια από τις μεγαλύτερες νίκες του ελληνικού στρατού στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η μάχη ξεκίνησε στις 29 Μαΐου και διήρκησε μόλις δυο ημέρες. Αντιμαχόμενοι ήταν η Ελλάδα, η Γαλλία και η Βουλγαρία. Έκπληξη σε όλους προκάλεσε η ήττα της Βουλγαρίας, μιας και ο βουλγαρικός στρατός ήταν πολύ καλά οχυρωμένος και υποστηρίζονταν από ένα πολυάριθμο πυροβολικό. Ακόμη, ένα χρόνο νωρίτερα, η 122η γαλλική μεραρχία, είχε αποτύχει στο να νικήσει τους Βουλγάρους, κάτι που είχε δημιουργήσει την αντίληψη ότι οι τελευταίοι ήταν ανίκητοι στον Σκρα. Η νίκη στην μάχη του Σκρα ήταν ένα μεγάλο κατόρθωμα για τον ελληνικό στρατό και ένα ισχυρότατο πλήγμα για τον βουλγαρικό. Η νίκη αυτή ανανέωσε την εμπιστοσύνη των Συμμάχων στις δυνατότητες του στρατού μας, κάτι που είχε ως αποτέλεσμα την ανάληψη επιθετικών πρωτοβουλιών από τους Συμμάχους, που υλοποιήθηκαν και οδήγησαν στην επίθεση στον Αξιό τον Σεπτέμβριο.
Η επίθεση στον Αξιό ήταν η τελευταία μεγάλη στρατιωτική επιχείρηση του Μακεδονικού Μετώπου. Αντιμαχόμενοι ήταν από την μια πλευρά η Βουλγαρία και η Γερμανία, και από την άλλη η Ελλάδα, η Σερβία, η Ιταλία, η Γαλλία και το Ηνωμένο Βασίλειο. Η επίθεση ξεκίνησε στις 15 Σεπτεμβρίου του 1918, και κράτησε μόλις δυο εβδομάδες. Οι απώλειες των αντιμαχόμενων, μόνο μικρές δεν θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν. Συγκεκριμένα, οι Βουλγάροι αρίθμησαν πάνω από 3.200 νεκρούς και 77.000 αιχμάλωτους στρατιώτες, ενώ οι συμμαχικές δυνάμεις πάνω από 17.000 νεκρούς. Το αποτέλεσμα της επίθεσης ήταν μια μεγάλη νίκη των Συμμάχων, γεγονός που οδήγησε στην κατάπαυση του πυρός στο Μακεδονικό Μέτωπο και στη συνθηκολόγηση της Βουλγαρίας (30 Σεπτεμβρίου).
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- “Sudbinu ovog dela fronta rešavaju nož i srce junačko”: Kako je izgledao prodor koji je odlučio ishod Velikog rata, nationalgeographic.rs, Διαθέσιμο εδώ
- Aranđel Jeličić SRBI I GRCI U VELIKOM RATU 1914-1918, stajerska.eu, Διαθέσιμο εδώ
- Solinski front, prvisvetskiratt.weebly.com, Διαθέσιμο εδώ
