Της Ηλιάνας Πολύζου,
Ας κατασκευάσουμε ένα υποθετικό σενάριο. Είναι βράδυ και μόλις έχεις γυρίσει από τη δουλειά στο σπίτι σου, το οποίο βρίσκεται σε μία πυκνοκατοικημένη γειτονιά. Ξαφνικά, ακούς μία κραυγή γυναίκας. Η μία κραυγή γίνονται δύο και σταδιακά εξελίσσονται σε απελπισμένες εκκλήσεις για βοήθεια. Βλέπεις μερικά φώτα από τα γύρω διαμερίσματα να ανάβουν. Συνειδητοποιείς ότι η γυναίκα βρίσκεται σε κίνδυνο και χρειάζεται βοήθεια. Έχοντας παρακολουθήσει αυτό το συμβάν, πώς αντιδράς; Καλείς την αστυνομία; Επεμβαίνεις; Ή μάλλον ελπίζεις ότι κάποιος άλλος γείτονας θα το κάνει, αποποιούμενος κάθε ευθύνη;
Δυστυχώς, το σενάριο κάθε άλλο παρά υποθετικό είναι. Στις 13 Μαρτίου του 1964 η Κάθριν Τζενοβέζε πέφτει νεκρή στην εξώπορτα του σπιτιού της ύστερα από αλλεπάλληλες επιθέσεις που δέχθηκε, καθώς επέστρεφε από τη δουλειά της. Παρά τις εκκωφαντικές κραυγές της για βοήθεια, κανείς δεν ανταποκρίθηκε. Μεταγενέστερα απεδείχθη ότι το όλο περιστατικό–το οποίο διήρκησε 35 λεπτά –παρακολουθούσαν συνολικά 38 άτομα. Όλοι έμειναν άπραγοι.
Η συμπεριφορά αυτή εξηγήθηκε βάσει ενός κοινωνικο-ψυχολογικού φαινομένου, το οποίο είναι γνωστό ως φαινόμενο του αμέτοχου παρατηρητή ή διάχυσης της ευθύνης. Σύμφωνα με αυτό, σε μια περίπτωση έκτακτης ανάγκης, όσο μεγαλύτερος είναι ο αριθμός των παρευρισκόμενων, τόσο μικρότερες είναι οι πιθανότητες να βοηθήσουν το άτομο που βρίσκεται σε κίνδυνο.
Οι παράγοντες που συμβάλλουν στην καλλιέργεια του φαινομένου είναι δύο. Ο ένας σχετίζεται με τη δημιουργία της αίσθησης του διαμοιρασμού της ευθύνης. Λόγω του πλήθους των μαρτύρων, δεν υπάρχει πίεση για ανάληψη δράσης. Όλο και κάποιος θα βοηθήσει σκέφτονται, και εν τέλει, δεν παρεμβαίνει κανείς. Διαφορετικά θα ήταν τα πράγματα, αν στο σκηνικό οι μάρτυρες ήταν ένας ή δύο, καθώς ο παράγοντας της πίεσης θα ήταν υψηλότερος και δεν θα μπορούσαν να μεταθέσουν αλλού την ευθύνη.
Ο δεύτερος παράγοντας έχει να κάνει με την ανάγκη μας να ταιριάξουμε, να ακολουθήσουμε τους κοινωνικά αποδεκτούς κανόνες. Η απραγία των υπολοίπων λειτουργεί ως ανασταλτικός παράγοντας σε συνάρτηση με τον φόβο αδεξιότητας –μήπως προβούμε σε κάποιο λάθος ενώπιον πολλών ατόμων. Προτιμούμε δηλαδή να θέσουμε μια ανθρώπινη ζωή σε κίνδυνο λόγω του φόβου μας για κοινωνική απαξίωση. Δεν είναι κάπως θλιβερό να ενδιαφερόμαστε περισσότερο για τα κοινωνικά πρότυπα απ’ ότι για την ανθρώπινη ζωή;
Πρόκειται για μία παθογένεια της κοινωνικής πραγματικότητας, η οποία όμως, είναι ιάσιμη. Και μόνο η επίγνωση αυτής της τάσης μπορεί να λειτουργήσει ως θεραπεία, καθώς καθένας μας συνειδητοποιεί πόσο θολώνεται η κρίση στο πλαίσιο ενός κοινωνικού συνόλου. Συγκεκριμένα, περιορίζουμε οι ίδιοι την συμπεριφορά μας λόγω της κοινωνικής επιρροής. Και αν ο επόμενος που βρεθεί σε κίνδυνο είσαι εσύ; Ένα μόνο άτομο αρκεί για να σπάσει ο φαύλος κύκλος και αυτό το άτομο μπορείς να γίνεις εσύ…
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΟΡΦΑΝΙΔΗΣ – Το φαινόμενο του αμέτοχου παρατηρητή (Σύνδρομο Τζενοβέζε). Evangelosorfanidis.com. Διαθέσιμο εδώ.
