Του Νίκου Βελιώτη,
Μέσα στα αναρίθμητα και αναπάντητα υπαρξιακά ερωτήματα του ανθρώπου, βρίσκει δεσποτική θέση το ερώτημα: ποιος είναι ο σκοπός της ανθρωπότητας; Ένα τέτοιο ερώτημα είναι δύσκολο να απαντηθεί λαμβάνοντας υπόψιν όλους τους κλάδους της ανθρωπότητας, ωστόσο, μέσα από την οπτική της εξελικτικής βιολογίας τα πράγματα είναι πιο ξεκάθαρα. Η θεωρία της εξέλιξης για τους εξελικτικούς βιολόγους, ερμηνεύει αφοπλιστικά τα ερωτήματα περί σκοπού, εντούτοις υπάρχει μεγάλη σύγχυση στη κατανόησή τους από το ευρύ κοινό.
Τη σύγχυση αυτή την προκαλούν διάφοροι λόγοι, όπως το μορφωτικό επίπεδο, ο δημιουργισμός, πολέμιοι της εξέλιξης, εκμεταλλευτές της, αλλά και οι ίδιοι οι υποστηρικτές της. Στην προσπάθεια παρουσίασης, με σύντομο και ουσιαστικό τρόπο, της εξέλιξης του ανθρώπου και της κοινής καταγωγής του με τα υπόλοιπα πρωτεύοντα, δημιουργήθηκε η οικεία σε όλους γραφική απεικόνιση στην οποία μια σειρά προγονικών πιθηκοειδών καταλήγει στον σημερινό άνθρωπο. Η απεικόνιση αυτή, εν συντομία, είναι λάθος. Τουλάχιστον, όσον αφορά την εξελικτική θεωρία, αποτυγχάνει να την ερμηνεύσει σωστά. Το μήνυμα της συγκεκριμένης εικόνας φαίνεται να είναι ότι ο εξελικτικός μηχανισμός είναι μια διαδοχή ενδιάμεσων καταστάσεων που οδηγεί σε όλο και τελειότερες μορφές ζωής που οδεύουν τελικά σε έναν σκοπό. Φανερώνει, δηλαδή, ένα προκαθορισμένο εξελικτικό μονοπάτι, που τελειώνει σε έναν τερματικό προορισμό.
Απεναντίας, η πραγματικότητα της εξελικτικής πορείας δεν αναπαριστά ένα απλό timeline, αλλά ένα πολυδιακλαδισμένο δίκτυο εξελικτικών γραμμών. Στο δίκτυο αυτό, δεν εκβλάστηστε η μια μορφή από την προγονική της, αλλά η εξέλιξη πολλών μορφών και ο συνδυασμός τους προς πάσα κατεύθυνση οδήγησε στην δημιουργία νέων μορφών. Οι περισσότερες από αυτές τις μορφές εξαφανίστηκαν, όπως εξάλλου έχει εξαφανιστεί το 95% των ειδών που έζησαν στον πλανήτη. Δεν εξαφανίστηκαν ως κατώτερες μορφές, αλλά επειδή μεταβλήθηκαν οι εκάστοτε περιβαλλοντικές συνθήκες. Το γεγονός ότι η συντριπτική πλειοψηφία των ειδών έχει εξαφανιστεί υποδηλώνει και ότι η εξέλιξη δεν έχει σκοπό. Θα ήταν ανούσιο, από την πλευρά της, να σπαταλήσει τόση ενέργεια για να δημιουργήσει τόσα είδη που εν τέλει θα αφανιστούν. Ο τρόπος που λειτουργεί η εξέλιξη, όπως έχουμε γράψει σε προηγούμενο άρθρο, είναι με μερεμέτια. Το μόνο που τη «νοιάζει» είναι η συνέχιση της ζωής, αδιαφορώντας αν ο εκπρόσωπος αυτού του σκοπού είναι ο άνθρωπος ή κάποιο άλλο είδος. Μέχρι και η ονομασία της εξέλιξης οδηγεί στην ίδια παρερμηνεία περί σκοπού, συγχέοντας την έννοια της εξέλιξης του καθημερινού λεξιλογίου, συνώνυμο της βελτίωσης, με την έννοια της εξέλιξης στη βιολογία, συνώνυμο της αλλαγής.
Επομένως, από εξελικτικής σκοπιάς, η ανθρωπότητα δεν έχει κάποιο απώτερο σκοπό, πέρα από το να υπάρχει. Ως άνθρωποι δυσκολευόμαστε, να αποδεχτούμε μια τέτοια κυνική οπτική της ζωής μας. Ο ποιητής, Τ. Λειβαδίτης στη ποίημα του «Συγχώρα με αγάπη μου», γράφει: «Α, για να γεννηθείς εσύ κι εγώ, για να σε συναντήσω, γι’ αυτό έγινε ο κόσμος…». Οι στίχοι αυτοί, κάνουν εμφανής την ανάγκη του ανθρώπου για να βρει έναν σκοπό στη ζωή του. Δυστυχώς, όμως, δεν υπάρχει κάποια ντετερμινιστική απάντηση, τουλάχιστον προς το παρόν, για το ποιον σκοπό υπηρετεί η ύπαρξή μας. Πρέπει, όμως, η ανυπαρξία του σκοπού αυτού να γίνει κατανοητή από όλους μας, διότι η άγνοιά της μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρές κοινωνικές επιπτώσεις.
Η αντίληψη ότι υπάρχει κάποιο εξελικτικό πεπρωμένο και ότι αυτό υπηρετεί το «καλό του είδους» είναι βάση για τον κοινωνικό δαρβινισμό, τον επιστημονικό ρατσισμό και την εσφαλμένη θεώρηση ότι ο άνθρωπος είναι ο κατεξοχήν τέλειος και ανώτερος οργανισμός. Στον βωμό της ψευδοεπιστημονικής ρήσης «για το καλό του είδους», μέσω της ευγονικής έχει πεθάνει χιλιάδες κόσμος με αποκορύφωμα το ολοκαύτωμα του περασμένου αιώνα. Δημιουργείται, δηλαδή, ένας ενδοειδικός ανταγωνισμός και μια φυλετική διαφοροποίηση με πρόσχημα επιστημονικούς δείκτες, ο οποίος καταφέρνει ακριβώς το αντίθετο από το καλό του είδους (το καλό εδώ ορίζεται με ανθρωποκεντρικό άξονα). Δεν υπάρχει κάποιος επιστημονικός σκοπός για να αιτιολογήσει την αποστολή «για το καλό του είδους». Δυστυχώς, για τους υποστηρικτές αυτής της αποστολής, όπως και η κοινωνία έτσι και η ίδια η επιστήμη τους αφήνει γυμνούς και μόνους να σαπίζουν στη σαθρή και αποστροφική ιδεολογία τους.
Είναι λίγο μάταιο να ζει κανείς με την ιδέα ότι δεν έχει κάποιο απώτερο σκοπό ως ανθρωπότητα και άρα ως μέλος αυτής. Σαν άνθρωποι, όμως, πρέπει να συνεχίσουμε να ζούμε, όπως ακριβώς προστάζει και η εξέλιξη. Μπορεί η βιολογία να μην ορίζει κάποιον σκοπό, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχει κιόλας. Εξάλλου, η βιολογία δεν είναι η μόνη επιστήμη που ερμηνεύει τον κόσμο. Ίσως πρέπει να ανακαλύψουμε μόνοι μας τον σκοπό της ζωής μας και το ταξίδι για την ανακάλυψη αυτού του σκοπού να είναι ο ίδιος ο σκοπός. Σε τελική ανάλυση, γιατί να μην είμαστε απλώς καλοί άνθρωποι, με σκοπό μια κοινωνία με καλούς ανθρώπους;
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Στον καθρέφτη του δαρβίνου, Σπύρος Σφενδουράκης, 2021, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης
- Human Evolution, britannica.com. Διαθέσιμο εδώ
