Είναι το άγχος κληρονομικό;

Του Θανάση Κυρίτση, 

Όλοι κατά καιρούς βιώνουμε άγχος, το οποίο εκφράζουμε με συναισθήματα φόβου, ανησυχίας, νευρικότητας και σύγχυσης. Το άγχος μάς είναι απαραίτητο όταν βρισκόμαστε σε κίνδυνο, αναγκάζοντάς μας να αναζητήσουμε ασφάλεια και, συνεπώς, να επιβιώσουμε. Σε ορισμένους ανθρώπους, ωστόσο, το άγχος μετατρέπεται σε παθολογία. Μπορεί να νιώθουν μια αόριστη ανησυχία καθ΄ όλη τη διάρκεια της ημέρας ή να αντιλαμβάνονται αδικαιολόγητα συγκεκριμένες καταστάσεις ως απειλητικές, εκδηλώνοντας κρίσεις πανικού. Στην περίπτωση που τα αγχώδη συμπτώματα προκαλούν δυσλειτουργία στην καθημερινότητά μας, χαρακτηρίζονται ως κλινικώς σημαντικά και ενδέχεται να οδηγήσουν σε διάγνωση αγχώδους διαταραχής. Γιατί, όμως, κάποιοι να είναι αγχώδεις και άλλοι όχι; Μήπως οφείλεται σε κληρονομικότητα;

Η επιστήμη δεν γνωρίζει με βεβαιότητα τι πυροδοτεί το παθολογικό άγχος, το οποίο καταλήγει στις αγχώδεις διαταραχές. Μολονότι κάθε τέτοια διαταραχή έχει τους δικούς της εκλυτικούς παράγοντες, το Εθνικό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγείας των Η.Π.Α. έχει προσδιορίσει ορισμένες συνθήκες που αυξάνουν τις πιθανότητες κάποιο άτομο να είναι περισσότερο ευάλωτο σε κάποια αγχώδη διαταραχή και αυτές είναι:

• Βίωση τραυματικών γεγονότων
• Ύπαρξη οργανικής νόσου που συνδέεται με το άγχος, όπως διαταραχή στον θυροειδή αδένα
• Εμφάνιση αγχώδους ή άλλης ψυχικής νόσου σε βιολογικούς συγγενείς (ειδικά στους στενούς)

Η έρευνα αναφορικά με τους βιολογικούς παράγοντες που επηρεάζουν την εκδήλωση αγχωδών διαταραχών έχει αναπτυχθεί αλματωδώς τις τελευταίες δεκαετίες. Συγκεκριμένα, μελέτες σε διδύμους μάς παρέχουν κάποιες αποδείξεις περί γεννητικού υποβάθρου των διαταραχών. Φαίνεται ότι οι μονοζυγωτικοί δίδυμοι, οι οποίοι έχουν κοινό το σύνολο των γονιδίων τους, είναι πιθανότερο να εκδηλώσουν και οι δύο παθολογικό άγχος, συγκριτικά με τους διζυγωτικούς διδύμους που έχουν κοινό το ήμισυ των γονιδίων τους. Επιπλέον, μελέτες στο ανθρώπινο γονιδίωμα δείχνουν πως ορισμένα γονίδια εμφανίζονται από κοινού σε ανθρώπους με αγχώδη διαταραχή. Πορίσματα ερευνών υποστηρίζουν, επίσης, ότι παιδιά γονέων με διαγνωσμένη αγχώδη διαταραχή έχουν 7 φορές παραπάνω πιθανότητας να εμφανίσουν και τα ίδια. Παρ’ όλα αυτά, η υπάρχουσα βιβλιογραφία επικεντρώνεται σε μικρούς αριθμούς δειγμάτων.

Αν και σήμερα εκτιμάται ότι υπάρχει γενετική βάση στις αγχώδεις διαταραχές, δεν έχουν βρεθεί με βεβαιότητα συγκεκριμένα γονίδια ή ομάδες αυτών που θεωρούνται υπεύθυνα για το άγχος. Μάλιστα, οι απόψεις των ειδικών συγκλίνουν στην αλληλεπίδραση γενετικών, αλλά και περιβαλλοντικών παραγόντων στην εμφάνιση αγχωδών διαταραχών. Γεννιόμαστε με τον γενετικό μας κώδικα, αλλά το περιβάλλον καθορίζει σε ποιο βαθμό τα γονίδιά μας θα ενεργοποιηθούν ή θα απενεργοποιηθούν. Στο πλαίσιο του περιβάλλοντος αναφερόμαστε στη διατροφή μας, τη φυσική άσκηση, τον ύπνο, τον αέρα που αναπνέουμε, το στρες που βιώνουμε, καθώς και τις συμπεριφορές που μαθαίνουμε, καταρχάς από την οικογένεια. Πλέον, ξέρουμε ότι όλα αυτά συνδέονται με το άγχος. Τα γονίδια, λοιπόν, μπορούμε να πούμε ότι μας παρέχουν μόνο μια προδιάθεση να εκδηλώσουμε μια αγχώδη διαταραχή και δεν ευθύνονται εξ΄ ολοκλήρου γι’ αυτή. Μας βοηθούν, όμως, ίσως να καταλάβουμε γιατί κάποιος που υφίσταται ένα τραυματικό γεγονός, παραδείγματος χάρη, χτίζει ψυχική ανθεκτικότητα, ενώ ένας άλλος αναπτύσσει μια αγχώδη διαταραχή.

Η πιθανότητα ένα παιδί να εμφανίσει μία αγχώδη διαταραχή φαίνεται να εξαρτάται, σε μεγάλο βαθμό, από τους γονείς του, αφενός λόγω των γονιδίων που φέρουν και αφετέρου λόγω του τρόπου που συμπεριφέρονται στο παιδί. Βέβαια, αν και τα παιδιά αγχωδών γονέων έχουν περισσότερες πιθανότητες να είναι αγχώδη από τον γενικό πληθυσμό, υπάρχουν και αγχώδη άτομα που δεν έχουν οικογενειακό ιστορικό άγχους, γεγονός που επιβεβαιώνει πως οι ακριβείς παράγοντες πρόκλησης άγχους δεν είναι ακόμη γνωστοί. Από τη συμπεριφοριστική σκοπιά, είναι σημαντικό να αντιλαμβανόμαστε ότι οι αγχώδεις γονείς πολύ συχνά εκθέτουν εν αγνοία τους τα παιδιά τους στις αγχώδεις σκέψεις και συμπεριφορές τους, τα οποία, με τη σειρά τους, τις μαθαίνουν και τις αναπαράγουν, διαιωνίζοντας αυτά τα δυσλειτουργικά μοτίβα σκέψης και συμπεριφοράς.

Το παθολογικό άγχος μπορεί να πάρει διάφορες μορφές, με αποτέλεσμα τα άτομα μεταξύ τους να εκδηλώνουν διαφορετικές αγχώδεις διαταραχές. Ενδέχεται να λάβει τη μορφή γενικευμένου άγχους, κοινωνικού άγχους, ειδικής φοβίας ή, ακόμα, κρίσης πανικού. Η εξήγηση αυτής της ποικιλομορφίας εκδήλωσης του άγχους είναι πως, αν και η εμφάνισή του ίσως έχει γενετικό υπόβαθρο, ο καθένας βιώνει τα συναισθήματά του με μοναδικό τρόπο. Συνεπώς, ένας μπορεί να εμφανίσει γενικευμένη αγχώδη διαταραχή και ένας άλλος με παρόμοια γονίδια, αγοραφοβία. Ακόμα, η ένταση εκδήλωσης του άγχους διαφέρει για τον καθένα, αναλόγως του τρόπου ζωής του, των στρεσογόνων συνθηκών, στις οποίες εκτίθεται και άλλων παραγόντων.

Όσον αφορά τη θεραπεία για τις αγχώδεις διαταραχές, πολύς κόσμος ωφελείται από τη ψυχοθεραπεία και, ειδικά, τη μορφή της γνωσιακής-συμπεριφοριστικής ψυχοθεραπείας, η οποία θεωρείται ιδιαιτέρως αποτελεσματική σε περιπτώσεις άγχους. Πέρα από αυτή, σε ορισμένες περιπτώσεις συνίσταται η χρήση φαρμακοθεραπείας, είτε μόνης της είτε συνδυαστικά με την ψυχοθεραπεία. Κάποιες αλλαγές στον τρόπο ζωής, όπως ο επαρκής και ποιοτικός ύπνος, είναι επίσης βοηθητικές. Αν και οι περισσότερες αγχώδεις διαταραχές είναι χρόνιες, η κατάλληλη θεραπεία μπορεί να βοηθήσει σημαντικά στη διαχείριση του άγχους και στη βελτίωση της ποιότητας ζωής.

Κλείνοντας, κεντρικός στόχος της έρευνας για την οργανική βάση του παθολογικού άγχους είναι η ακριβής χαρτογράφηση των γονιδίων που θα μας πληροφορούν αν κάποιος είναι ευάλωτος στο άγχος. Έτσι, θα εντοπίζονται αυτά τα άτομα από μικρή ηλικία και θα υπάρχει η δυνατότητα πρώιμων παρεμβάσεων γι’ αυτά, όπως θεραπεία προτού παρουσιαστούν συμπτώματα ή θεραπεία για τους γονείς τους.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ 

• Is Anxiety Genetic?, healthline. Διαθέσιμο εδώ
• Does Anxiety Run in Families?, unchealth care. Διαθέσιμο εδώ 
• Depression and Anxiety: Are They Hereditary?, webmd. Διαθέσιμο εδώ 
• Is Anxiety Genetic?, very well mind. Διαθέσιμο εδώ