Του Κωνσταντίνου Γκότση,
Στις σύγχρονες οικονομίες, τουλάχιστον στις χώρες της Δύσης, έχει επικρατήσει το σύστημα της προοδευτικής φορολόγησης (ειδικά για τη φορολόγηση φυσικών προσώπων μισθωτών), έναντι του συστήματος ενιαίου φορολογικού συντελεστή, θεωρώντας το τελευταίο μια ξεπερασμένη ιδέα.
Βασικότερο ζήτημα «διαμάχης» σήμερα, όσο αφορά το θέμα της φορολογίας, μεταξύ των υπεύθυνων χάραξης πολιτικής, έγκειται στο ύψος της φορολόγησης, αλλά και στον βαθμό της προοδευτικότητας. Παρόλα αυτά, κατά καιρούς συζητείται η εναλλακτική επιλογή του γραμμικού συστήματος, είτε με έναν ενιαία (αναλογικό) συντελεστή είτε με μια αφανή προοδευτικότητα.
Ευρύτερα, ο ενιαίος φόρος αναφέρεται σε ένα γραμμικό φορολογικό συντελεστή που εφαρμόζεται σε κάθε φορολογούμενο, ανεξαρτήτως εισοδήματος. Συνήθως, ένας σταθερός φόρος δε συνεπάγεται εκπτώσεις ή απαλλαγές (αναλογικό σύστημα). Τα περισσότερα συστήματα ή προτάσεις ενιαίας φορολογίας δεν φορολογούν το εισόδημα από μερίσματα, διανομές, κέρδη κεφαλαίου ή άλλες επενδύσεις.
Ένα γραμμικό φορολογικό σύστημα, ωστόσο, δεν είναι αναγκαία αναλογικό, παρά το ενιαίο φορολογικό συντελεστή που μπορεί να επικρατεί, υποκρύβοντας χαρακτηριστικά προοδευτικότητας. Ουσιαστικά, οι φορολογικές απαλλαγές και εκπτώσεις από τη φορολογική βάση που μπορεί να ορίζονται, το κάνουν ένα αφανώς προοδευτικό (ή αφανώς αντιστρόφως προοδευτικό) σύστημα, διατηρώντας τη δυνατότητα διακύμανσης του οριακού και του μέσου φορολογικού συντελεστή, ώστε να είναι εφικτή η άσκηση πολιτικής για τον επηρεασμό της παραγωγικότητας των μισθωτών (π.χ. κίνητρα για περισσότερη εργασία, με σκοπό την αύξηση του διαθέσιμου εισοδήματος). Επίσης, σε αυτά τα συστήματα οι απαιτούμενες ειδικές ρυθμίσεις, για την επίτευξης της επιθυμητής προοδευτικότητας και των τιμαριθμικών αναπροσαρμογών στα όρια των κλιμακίων, είναι πολύ λιγότερες και πιο ήπιες σε σχέση με την περίπτωση ενός αμιγώς προοδευτικού συστήματος.
Όταν αναφερόμαστε σε αναλογικό φορολογικό σύστημα, το σύνολο της φορολογικής βάσης επιβαρύνεται με τον ίδιο φορολογικό συντελεστή, χωρίς διακρίσεις, και συνεπώς, ο οριακός φορολογικός συντελεστής (ο φορολογικός συντελεστής για κάθε πρόσθετη μονάδα της φορολογικής βάσης) και ο μέσος φορολογικός συντελεστής παραμένουν αμετάβλητοι και ισούνται με τον φορολογικό συντελεστή.
Στον αντίποδα, προοδευτικό σύστημα χαρακτηρίζουμε ένα σύστημα φορολόγησης που ο φορολογικός συντελεστής αυξάνεται ως προς τη φορολογική βάση, με τον οριακό και τον μέσο να ακολουθούν αντίστοιχα. Σε πολλές περιπτώσεις, μπορεί να θεωρηθεί πιο «δίκαιο» (αν και αυτό είναι σχετικό, βάσει της οπτικής του κάθε ατόμου), καθώς επιτρέπει σε μεγαλύτερο βαθμό την αναδιανομή του εισοδήματος μεταξύ των οικονομικών στρωμάτων μέσω κυβερνητικής παρέμβασης, ενώ, παράλληλα, δημιουργεί μεγαλύτερα δημοσιονομικά περιθώρια (υπό προϋποθέσεις). Ωστόσο, πολλές φορές ωθεί, τουλάχιστον τα πιο μεγάλα εισοδηματικά στρώματα και τους μη μισθωτούς, σε φοροδιαφυγή. Παράλληλα, σε περιόδους υψηλού πληθωρισμού, που τα ονομαστικά εισοδήματα συνήθως ενισχύονται, οι φορολογούμενοι ωθούνται σε υψηλότερα φορολογικά κλιμάκια (χωρίς να αυξάνεται αναγκαστικά το πραγματικό τους εισόδημα), με αποτέλεσμα να παρουσιάζεται το φαινόμενο του fiscal drug, κατά το οποίο τα δημοσιονομικά του κράτους, όμως, ευνοούνται σημαντικά, λόγω της αύξησης των φορολογικών εσόδων. Έτσι, παρουσιάζεται και η ανάγκη διαχρονικής αναπροσαρμογής των συντελεστών, ώστε να αποδίδουν ένα σταθερό επίπεδο πραγματικού εισοδήματος, γεγονός που κάνει το συγκεκριμένο σύστημα ακόμα πιο περίπλοκο και μη ευέλικτο.
Οι υποστηρικτές ενός συστήματος ενιαίας φορολογίας υποστηρίζουν ότι δίνει στους φορολογούμενους ένα κίνητρο να κερδίζουν περισσότερα, επειδή δεν θα «τιμωρηθούν» από υψηλότερους συντελεστές αν ενισχύσουν το εισόδημά τους, όπως με ένα προοδευτικό σύστημα που το εισόδημα εμπίπτει σταδιακά σε υψηλότερα φορολογικά κλιμάκια. Επίσης, υποστηρίζουν ότι ένα ενιαίο φορολογικό σύστημα διευκολύνει την υποβολή φορολογικών δηλώσεων, λόγω της απλότητας και της διαφάνειάς του, κάνοντας, παράλληλα, πιο εύκολη τη δουλειά των εισπρακτικών αρχών, αλλά και ασύμφορη τη φοροδιαφυγή (εφόσον, βέβαια, ο φορολογικός συντελεστής είναι σχετικά μικρός.
Αντίθετα, οι επικριτές των ενιαίων φόρων υποστηρίζουν ότι ένα τέτοιο σύστημα επιβαρύνει άδικα τους χαμηλόμισθους, καθώς μειώνει τους φορολογικούς συντελεστές στους πλούσιους. Ορισμένοι επικριτές πιστεύουν ότι ένα προοδευτικό φορολογικό σύστημα είναι πιο δίκαιο, καθώς η φορολόγηση γίνεται περισσότερο με βάση αυτό που παράγεις/ προσφέρεις (όσο περισσότερο παράγεις, τόσο περισσότερο πρέπει να συμμετέχεις στο «δημόσιο ταμείο». Βάσει αυτής της συλλογιστικής, το αναλογικό σύστημα το χαρακτηρίζουν πολλές φορές ως οπισθοδρομικό. Ο οπισθοδρομικός φόρος είναι αυτός που επιβάλλει μεγαλύτερη φορολογική επιβάρυνση σε όσους έχουν χαμηλότερο εισόδημα από ό,τι σε εκείνους με υψηλότερο εισόδημα, επειδή ένα μεγαλύτερο μέρος των συνολικών κεφαλαίων ενός ατόμου χαμηλότερου εισοδήματος πηγαίνει στον φόρο, ενώ ο φορολογούμενος με υψηλότερο εισόδημα πληρώνει το ίδιο ποσοστό, αλλά έχοντας μικρότερη φορολογική επιβάρυνση ουσιαστικά. Οι προοδευτικοί φορολογικοί συντελεστές, αντίθετα, επηρεάζουν ένα μεγαλύτερο ποσοστό εισοδήματος για τους υψηλόμισθους και ένα χαμηλότερο ποσοστό του εισοδήματος για τους χαμηλόμισθους.
Μια άλλη εναλλακτική, στα πλαίσια ενός γραμμικού φορολογικού συστήματος, είναι η επιβολή ενός, σχετικά μικρού, ενιαίου συντελεστή, ο οποίος θα είναι επί των καθαρού εισοδήματος των φυσικών προσώπων, δηλαδή από το φορολογητέο εισόδημα εκπίπτουν οι δαπάνες. Ουσιαστικά, φορολογούνται οι αποταμιεύσεις ενός φυσικού προσώπου. Υποτίθεται κάτι τέτοιο θα έδινε ισχυρά κίνητρα για την απαίτηση φορολογικού παραστατικού (απόδειξη) από τους καταναλωτές, αλλά αυτό θα ίσχυε εφόσον ο ο φόρος εισοδήματος είχε την ίδια ή μεγαλύτερη επιβάρυνση απ’ ό,τι ο Φ.Π.Α. (διαφορετικά δεν υπάρχει κίνητρο). Ωστόσο, το βασικό πρόβλημα που ανακύπτει, μεταξύ άλλων, είναι το δημοσιονομικό (θα γίνει περαιτέρω ανάλυση σε μελλοντικό άρθρο).
Ιδανικό φορολογικό σύστημα, γενικά, δεν υπάρχει. Αυτό θα πρέπει να αποφασίζεται βάσει των ζητημάτων που έχει να αντιμετωπίσει η κάθε οικονομία, αλλά και σύμφωνα με την κουλτούρα των συμμετεχόντων στην αγορά. Στόχος, πέρα από την κοινωνική δικαιοσύνη, θα πρέπει να είναι και ο υψηλός βαθμός απλότητας (όσο γίνεται), αποτελεσματικότητας και ανταγωνιστικότητας ενός φορολογικού συστήματος, ώστε να ευνοείται η ανάπτυξη της οικονομίας και η ελεύθερη επιλογή της αξιοποίησης του εισοδήματος από τον καθένα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Flat Tax: Definition, How It Works, Benefits, Critics, and Example, investopedia.com, διαθέσιμο εδώ
- Ταιριάζει ο Ενιαίος Φορολογικός Συντελεστής (Flat Tax) στην Ελλάδα;, dianeosis.org, διαθέσιμο εδώ
- «Flat Tax 15%» με «έσοδα μείον έξοδα»: Τι πραγματικά σημαίνει, liberal.gr, διαθέσιμο εδώ
