Της Παρασκευής Κωστίνου,
Η Μικρασιατική Καταστροφή αποτελεί ένα πολύ μεγάλο κομμάτι της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας, αφού επηρέασε πολύ έντονα την πορεία της ελληνικής κοινωνίας. Ένα άγνωστο κομμάτι της Μικρασιατικής Εκστρατείας είναι η δράση του πολεμικού ναυτικού, το οποίο έπαιξε πολύ σημαντικό ρόλο και έφερε εις πέρας μερικές σημαντικές επιχειρήσεις, που καθόρισαν την πορεία της εκστρατείας.
Μετά την υπογραφή της Συνθήκης των Σεβρών (28 Ιουλίου\10 Αυγούστου 1920) η Μικρά Ασία χωρίστηκε σε ζώνες κατοχής από τις Μεγάλες Δυνάμεις και την Ελλάδα, με την τελευταία να έχει στην κατοχή της την Σμύρνη και το Αϊβαλί. Σταδιακά η Ελλάδα εγκαθιστά στρατό στη δυτική Μικρά Ασία (2 Μαΐου 1919). Ταυτόχρονα, όμως, με τον στρατό ξηράς για πρώτη φορά εγκαταστάθηκε και πολεμικό ναυτικό, το οποίο είχε βοηθητικό ρόλο, τα πρώτα χρόνια τουλάχιστον, διότι σκοπός του ήταν να εμποδίζει τον ανεφοδιασμό του κεμαλικού στρατού από θάλασσα, ωστόσο απέτυχε να τον φέρει εις πέρας, καθώς τον τουρκικό στρατό τον ανεφοδίαζε η Ιταλία και η Γαλλία. Επίσης, στήριξη έλαβε και από την νεοσύστατη Σοβιετική Ένωση όσον αφορά τον ανεφοδιασμό τροφίμων και οπλισμού. Το ελληνικό πολεμικό ναυτικό φρόντιζε για την προστασία των ατμόπλοιων, αλλά και την παρουσία της ελληνικής σημαίας στα Μικρασιατικά παράλια που ήταν ζωτικής σημασίας. Τα πρώτα χρόνια κυρίως, ο στόχος του πολεμικού ναυτικού ήταν να εκτελούνται νηοψίες, να κατάσχεται το φορτίο των τουρκικών πλοίων και σταδιακά να κατακτηθούν τα Μικρασιατικά παράλια. Υπήρξαν μόνο δύο περιπτώσεις που κατασχέθηκε φορτίο ελληνικού πλοίου από τουρκικό στα πλοία ΕΝΩΣΙΣ και ΟΥΡΑΝΙΑ, ενώ στο δεύτερο εκτός του φορτίου που κατασχέθηκε, αιχμαλωτίστηκε και το πλήρωμα.
Πολύ χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι το ελληνικό πολεμικό ναυτικό δεν είχε ουσιαστικό αντίπαλο αλλά δεν έδρασε παράλληλα με το πεζικό, παρόλο που ο Τουρκικός στρατός ήταν μόνο στρατός ξηράς. Ήταν πολλές οι φορές που η αποστολή του ναυτικού παρεμποδίζονταν από την παρέμβαση των Μεγάλων Δυνάμεων γιατί εκτελούσαν ελέγχους στα φορτία των ελληνικών πλοίων. Η αντίδραση βέβαια της ελληνικής κυβέρνησης σε αυτό ήταν να λύνει τα θέματα αυτά μέσω διπλωματίας προκειμένου να μην προκληθεί κάποιο διπλωματικό επεισόδιο. Ένα τέτοιο επεισόδιο καταγράφηκε στις 6\04\1921 όταν ένας Άγγλος ναύαρχος αναφέρει στον Σοφοκλή Δούσμανη, ναύαρχο του πολεμικού ναυτικού, ότι απαγορεύονται οι εκτελέσεις νηοψιών όπως και οι συλλήψεις Τούρκων αιχμαλώτων. Σε αυτό το σημείο αξίζουν να αναφερθεί πως μερικά από τα γνωστά πλοία του ελληνικού πολεμικού ναυτικού ήταν το θωρηκτό ΑΒΕΡΩΦ, το καταδρομικό ΕΛΛΗ και τα αντιτορπιλικά ΝΙΚΗ και ΣΦΕΝΔΟΝΗ.
Παράλληλα, με το πολεμικό ναυτικό αναπτύχθηκε η ναυτική αεροπορία ως αντικαταστάτης του πολεμικού ναυτικού. Συγκεκριμένα στις 2 Μαΐου 1919 συστάθηκε η Ναυτική Αεροπορία Μοίρα Σμύρνης (Ν.Α.Μ.Σ.), η οποία είχε βάση το αεροδρόμιο Καζαμίρ το οποίο χρησιμοποιούσε η γερμανική αεροπορία στη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Στο μεταξύ, συγκροτήθηκαν ακόμη 4 αεροδρόμια στα δυτικά Μικρασιατικά παράλια στις περιοχές Σεδικιόι, Αϊδίνιο, Πέργαμο και Μαγνησία.
Στην αρχή η δράση της ναυτικής αεροπορίας ήταν πολύ περιορισμένη γιατί υπήρχε έλλειψη καυσίμων, αλλά σταδιακά συσπειρώθηκε το σώμα με εκπαιδευμένο πλήρωμα και διέθετε 25 αεροσκάφη, τα οποία αρχικά στήριζαν τον στρατό ξηράς με βομβαρδισμούς και πυροβολισμούς. Πρόκειται για ένα πρωτόγνωρο πολεμικό μέσο, διότι ακόμη δεν είχε εκτιμηθεί η αξία των εναέριων μέσων. Από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και μετά έγινε αυτό αντιληπτό.
Έτσι, αρχίζει και η ναυτική αεροπορία να συμμετάσχει σε πολεμικές επιχειρήσεις, ενώ στις αρχές του 1920 η πολεμική και η ναυτική αεροπορία αποτελούσαν ένα ενιαίο σώμα. Αποτέλεσμα αυτού, αλλά και άλλων επιτυχών επιχειρήσεων του ελληνικού στρατού, ήταν να αρχίσουν να κατακτώνται νέες θέσεις, όπως η Ανατολική Θράκη και η Αδριανούπολη. Μία δύσκολη επιχείρηση παρουσιάστηκε όταν εξαιτίας της επίθεσης των Τούρκων κατά των Βρετανών στη Νικομήδεια, οι ελληνικές δυνάμεις έπρεπε να καταστρέψουν τη σιδηροδρομική γραμμή που φτάνει στο Πάνορμο, ώστε να κοπεί ο εφοδιασμός των αντιπάλων. Ο ελληνικός στρατός κατευθύνθηκε προς τις περιοχές Αξάριο, Σόμα, Φιλαδέλφεια και Πάνορμο, δυστυχώς όμως με τίμημα μία απώλεια. Κατά την διάρκεια των αποστολών αναγνώρισης που διενεργούσαν ο σημαιοφόρος Ιωάννης Τζεράχης βρήκε τον θάνατο από πυροβολισμό στο Σαραχανλί.
Ο ελληνικός στρατός τόσο στεριάς, όσο και θαλάσσης σημειώνει επιτυχείς επιχειρήσεις εις βάρος των αντιπάλων, με αποτέλεσμα ο σουλτάνος να αναγκαστεί να υπογράψει συνθήκη ειρήνης που οι Σύμμαχοι είχαν προτείνει, ενώ παράλληλα υπογράφεται και η Συνθήκη των Σεβρών, όπως αναφέρθηκε προηγουμένως. Ο ελληνικός στρατός όμως από εδώ και πέρα επιβαρύνεται αρκετά γιατί οι Σύμμαχοι δεν δέχονται να συμμετέχουν πολεμικά και πρέπει η Ελλάδα να υπερασπίζεται τα εδάφη αυτά, ενώ ανήκουν στη σφαίρα ενδιαφέροντος των Μεγάλων Δυνάμεων. Παράλληλα, ο Ελευθέριος Βενιζέλος δεν εκλέγεται στις εκλογές του Νοεμβρίου, γεγονός που φέρνει πολλές ανακατατάξεις στο μικρασιατικό μέτωπο. Συνεχίζονται οι διάφορες πολεμικές επιχειρήσεις κυρίως βέβαια, η ναυτική αεροπορία περιορίζεται στις αναγνωρίσεις. Κάποιες στέφθηκαν με επιτυχία και κάποιες όχι. Τελικά αρχιστράτηγος αναλαμβάνει ο βασιλιάς Κωνσταντίνος, και ενώ παρατηρείται ύφεση στις επιχειρήσεις για ένα διάστημα, στις 9 Ιουνίου 1920 ξεκίνησε βομβαρδισμός στην Κιουτάχεια, που οδήγησε σε καταστροφή όλων των υποδομών της πόλης. Παρόλο που τα ελληνικά βομβαρδιστικά δέχτηκαν πολύ έντονα πυρά, κατάφεραν να επιστρέψουν στη βάση και να ξανά επιτεθούν στις 21 Ιουνίου.
Η συγκεκριμένη πολύ επιτυχημένη επιχείρηση προκάλεσε έντονες αντιδράσεις στην στρατιωτική αεροπορία, με αποτέλεσμα να απομακρυνθεί από τη θέση του διοικητή «Προκεχωρημένων Σμηνών Μετώπου» ο πλωτάρχης Περικλής Μπούμπουλης και να μην συμμετέχει το σώμα στην εκστρατεία στο Σαγγάριο, που ήταν και η τελευταία επιχείρηση πριν την πτώση του μετώπου. Η τελική πτώση και αναχώρηση των ελληνικών αεροσκαφών έγινε το βράδυ της 25ης-26ης Αυγούστου όταν και αναχώρησαν τα αεροσκάφη από τα τουρκικά εδάφη και προσγειώθηκαν τα περισσότερα στο Τατόι, άλλα στη Καλλονή Μυτιλήνης και το τελευταίο αεροσκάφος έπεσε στη Νάξο λόγω βλάβης.
Η συνολική συνεισφορά του πολεμικού ναυτικού στην Μικρασιατική Εκστρατεία ήταν ιδιαιτέρως σημαντική και έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξη του πολέμου και τα τρία χρόνια εκστρατείας, αλλά και μετά την πτώση του μετώπου. Στις 26 Αυγούστου 1922, τα θωρηκτά ΛΗΜΝΟΣ, ΚΙΛΚΙΣ, ΕΛΛΗ, ΑΣΠΙΣ, ΝΙΚΗ, ΝΑΞΟΣ παρείχαν προστασία στα στρατιωτικά σώματα όπως αποχωρούσαν από την Σμύρνη και τα παράλια, ενώ σε αυτά τα πλοία επιβιβάστηκαν και αρκετοί στρατιώτες και πρόσφυγες με κατεύθυνση την Ελλάδα. Αναμφισβήτητα πρόκειται για μία καινοτομία του ελληνικού στρατού, η οποία ωφέλησε πολύ την Ελλάδα, δυστυχώς όμως λόγω της δύσκολης κοινωνικοπολιτικής κατάστασης που επικρατούσε στη χώρα, οι επιχειρήσεις δεν ήταν αρκετές για να στηρίξουν αυτό το μεγαλεπήβολο έργο της Μεγάλης Ιδέας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Ιωάννης, Παλούμπης, Η συμβολή της ναυτικής αεροπορίας στην Μικρασιατική εκστρατεία, meteoronlithopolis.gr, Διαθέσιμο εδώ
- Παναγιώτης, Γέροντας, Η δράση του πολεμικού ναυτικού στην Μικρασιατική Εκστρατεία (1919-1922), diplomaticpoint.com, Διαθέσιμο εδώ
- Σήφης, Μανουσογιαννάκης, Το πολεμικό ναυτικό κατά την Μικρασιατική Εκστρατεία, elinis.gr, Διαθέσιμο εδώ
