Της Γεωργίας Καρυώτη,
Στο επίπεδο των κοινωνικών αλληλεπιδράσεων υπάρχουν πάρα πολλοί παράγοντες που μπορούν να επηρεάσουν την ισορροπία μιας σχέσης δημιουργώντας σταθερές ή ασταθείς μορφές ιεράρχησης. Ένας από αυτούς τους παράγοντες αποτελεί η ύπαρξη κάποιου χειριστικού και ελεγκτικού ίχνους. Ωστόσο, η χειραγώγηση δεν αποτελεί μόνο μια μέθοδο ελέγχου συμπεριφοράς, αλλά πρόκειται και για μια λανθάνουσα συναισθηματική εκμετάλλευση, καθώς και νοητική αλλοίωση της πραγματικότητας που είναι δυνατόν να επιφέρει μείζονες ψυχικές συνέπειες στο άτομο που τη δέχεται.
Η χειριστική συμπεριφορά παρουσιάζει ένα μεγάλο φάσμα χαρακτηριστικών, ενώ υπό ορισμένες προϋποθέσεις μπορεί να θεωρηθεί σύμπτωμα συγκεκριμένης ψυχοπαθολογίας. Συνήθως, τα άτομα που χαρακτηρίζονται ως χειριστικά παρουσιάζουν στην αρχή έντονο ενδιαφέρον για τον άλλον, που μπορεί να εκληφθεί ως υποκριτικό, καθώς στη συνέχεια χρησιμοποιείται εις βάρος του. Πρόκειται για αρκετά πιεστικά, παραπλανητικά και ιδιοτελή άτομα με απουσία βασικών διακριτικών ορίων στη συμπεριφορά τους, τα οποία δε σέβονται την αυτονομία των άλλων. Μάλιστα έχει παρατηρηθεί ότι πολλές φορές η έντονη ανάγκη για εξουσία και έλεγχο που τους διακατέχει, χρησιμοποιείται ως άμυνα και ασπίδα της κεκαλυμμένης έλλειψης αυτοεκτίμησής τους. Σύμφωνα με την σκοτεινή τριάδα προσωπικότητας των Delroy Paulhus και Kevin Williams, που περιλαμβάνει τον ναρκισσισμό, την ψυχοπάθεια και τον μακιαβελισμό, η χειραγώγηση, που προφανώς ανήκει στην τελευταία κατηγορία, χαρακτηρίζεται από πονηρές, δόλιες, αδίστακτες και ανενδοίαστες συμπεριφορές.
Η χειραγώγηση γνωστή και ως τέχνη του δόλου περιλαμβάνει διάφορες έμμεσες παραπλανητικές τακτικές, αποσκοπώντας πάντα στην εξαπάτηση και την ικανοποίηση του προσωπικού οφέλους. Η αποποίηση ευθυνών και η διαρκής τάση αυτοθυματοποίησης συνιστούν μερικά κλασικά παραδείγματα αυτών. Επιπλέον, τα χειριστικά άτομα εναλλάσσουν αιφνίδια τα συναισθήματά τους, προκειμένου να δημιουργήσουν ανασφάλειες στα άτομα που αλληλοεπιδρούν σχετικά με τη διατήρηση της μεταξύ τους σχέσης. Στόχοι των χειριστικών συμπεριφορών αποτελούν τα αδύναμα στοιχεία των ατόμων, ενώ η εξύψωση του εαυτού τους συνιστά απόρροια της υπονόμευσης και επίκρισης των θυμάτων. Μία επικίνδυνη προέκτασης της συναισθηματικής χειραγώγησης είναι το gashlighting, δηλαδή η σκόπιμη διαστρέβλωση της λογικής πραγματικότητας, καθώς και ο βομβαρδισμός ψεμάτων προς το θύμα, το οποίο οδηγείται σε μια μπερδεμένη κατάσταση ψυχικής κακοποίησης.
Η συνεχόμενη συνδιαλλαγή με χειριστικά άτομα καθιστά δυσλειτουργική και κουραστική την καθημερινότητα των ατόμων. Πρόκειται για έναν φαύλο κύκλο παθητικότητας, αυτο-ενοχοποίησης και θλίψης. Η απουσία πρωτοβουλίας είναι πιθανό να προεκτείνεται και στις άλλες σχέσεις του ατόμου καθώς και σε διάφορους τομείς της κοινωνικής ζωής του. Με την σειρά της η ψυχική ευαλωτότητα φέρνει το άτομο σε μια εύθραυστη και αγχώδη συναισθηματική κατάσταση προσωπικής σύγκρουσης. Η αδυναμία υπεράσπισης του εαυτού, η έλλειψη εμπιστοσύνης, η ανεξαρτησία της σκέψης δυσκολεύουν το άτομο να βγει από μια σκιώδη θέση στον κοινωνικό βίο, προκειμένου να αναδειχθεί και να εκμεταλλευτεί τις δυνατότητές του. Είναι πιθανόν μελλοντικά να αποκτήσει μια πιο καχύποπτη συμπεριφορά σε νέες κοινωνικές επαφές όπως και μια πιο κλειστή και επικριτική προσωπικότητα.
Η χειριστική συμπεριφορά δεν είναι εύκολο να γίνει άμεσα διακριτή και τις περισσότερες φορές οι άνθρωποι που έχουν είτε μια περισσότερο δυναμική προσωπικότητα είτε μια λιγότερο δυναμική γίνονται θύματά της χωρίς να το συνειδητοποιούν. Αυτό ακριβώς καθιστά πάρα πολύ δύσκολη τη διέξοδο από αυτήν την σχέση. Αξίζει, όμως, να σημειωθεί ότι η εκδήλωση χειριστικών συμπεριφορών δεν αφορά μόνο το πλαίσιο των διαπροσωπικών, κοινωνικών σχέσεων, αλλά όλους τους τομείς της σύγχρονης ανθρώπινης δραστηριότητας. Λόγου χάρη, ο κατακλυσμός των πληροφοριών και των διαφημίσεων, οι ειδησεογραφικές προπαγάνδες ακολουθούν διάφορες τεχνικές δόλου. Συνεπώς, πάρα πολλοί άνθρωποι, αν όχι όλοι, μπορούν να μετατραπούν σε στόχους επιρροής όσο και αν νομίζουν ότι είναι αρκετά απροσπέλαστοι.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Duane, P., Schultz, S., Schultz, E. (2021), Ψυχολογικές Θεωρίες Προσωπικότητας. Εκδόσεις Πεδίο, Αθήνα.
- Συναισθηματική Χειραγώγηση, Kalimeristherapist.com. Διαθέσιμο εδώ.
