Της Νεφέλης Τσιλοπούλου,
Το πιο σημαντικό εικαστικό κίνημα στην Ελλάδα τον 19ο αιώνα υπήρξε η Σχολή του Μονάχου, δηλαδή ο Ακαδημαϊκός Ρεαλισμός. Η Βασιλική Ακαδημία Καλών Τεχνών του Μονάχου αποτέλεσε το σημείο αναφοράς του κινήματος, καθώς άσκησε έντονες επιρροές και διαμόρφωσε σε μεγάλο βαθμό τα χαρακτηριστικά και τη φιλοσοφία αυτής της σχολής.
Η πόλη του Μονάχου και η ακαδημία της κερδίζουν μεγάλο αριθμό Ελλήνων ζωγράφων και τους δίνεται την ευκαιρία να σπουδάσουν δίπλα σε έμπειρους δασκάλους. Έτσι, οι ζωγράφοι αυτής της γενιάς γεμίζουν αυτοπεποίθηση και παρατηρούν πρώτη φορά την Ελλάδα από μία άλλη σκοπιά. Έτσι, μετά την ιστορική ζωγραφική που επικράτησε στην ελληνική καλλιτεχνική σκηνή για δεκαετίες μετά την επανάσταση του 1821 και ανέδειξε το απελευθερωτικό κίνημα, ακολουθεί η ηθογραφία με την σχολή του Μονάχου.
Κοινή αφετηρία είναι η καθημερινή ζωή και η ελληνική πραγματικότητα. Η ηθογραφία θα αποτελέσει το βασικότερο εκφραστικό μέσο από το 1870 έως και τις αρχές του 20ου αιώνα. Για πρώτη φορά γίνονται πρωταγωνιστές η ελληνική κοινωνία και ο άνθρωπος και βλέπουμε εικόνες από την καθημερινή ζωή. Επιλέγεται ο νατουραλισμός, δηλαδή η απτή και ορατή πραγματικότητα. Ο άνθρωπος ως πυρήνας έμπνευσης παρακολουθείται σε όλους τους τομείς από τη γέννηση μέχρι τον θάνατο του. Ο τύπος του αστού αλλά και του αγρότη, αυτού που ερωτεύεται αλλά και αυτού που απολαμβάνει τις μικρές χαρές. Από την εξοχή, τις αυλές σπιτιών, τις λαϊκές γειτονιές, τα έθιμα και τις παραδόσεις η ηθογραφία απέδωσε ένα πλούσιο υλικό, μαρτυρία, για την Ελλάδα που υπήρξε κάποτε.
Ένας από τους βασικούς εκπρόσωπους της Σχολής του Μονάχου και μία από τις σπουδαιότερες καλλιτεχνικές φυσιογνωμίες της Ελληνικής τέχνης είναι ο Νικηφόρος Λύτρας. Το 1860 γράφτηκε στην Ακαδημία του Μονάχου και έπειτα από 5 χρόνια επέστρεψε στην Ελλάδα, όπου και έγινε καθηγητής στο Σχολείο των Τεχνών του Πολυτεχνείου, θέση που υπηρέτησε για 38 ολόκληρα χρόνια. Επάξια έχει χαρακτηριστεί ως ο γενάρχης της ελληνικής ζωγραφικής με σημαντική δράση για τη βελτίωση και αναβάθμιση των καλλιτεχνικών σπουδών.
Από το 1870 έχουμε τις πρώτες μεγάλες συνθέσεις του, οι οποίες θα αποτελέσουν σημείο αναφοράς και για πολλούς άλλους ζωγράφους καθώς και το σημείο εκκίνησης για την καλλιτεχνική παραγωγή με παρόμοιο περιεχόμενο. Λαϊκά θέματα, με εικόνες που αποτυπώνουν ανθρώπινες καταστάσεις που έρχονται σε αντίθεση με τις έντονες εναλλαγές.
Ένα από τα πρώτα έργα του Λύτρα είναι «Η επιστροφή από το Πανηγύρι της Πεντέλης» (1870), το οποίο είναι λάδι σε μουσαμά. Ο τοπικός προσδιορισμός είναι σαφής με τις παραδοσιακές φορεσιές. Αποτυπώνει τη χαρά και την αισιοδοξία των ανθρώπων, με την ανάδειξη των λεπτομερειών μέσα από έντονα χρώματα, διακοσμητικές συνθέσεις και φυσικά το φως.
Για πολλούς «Τα Κάλαντα» του Νικηφόρου Λύτρα είναι το σημαντικότερο έργο της ελληνικής ηθογραφίας. Δεν υπερβάλλει στην σύνθεση, είναι λιτό και έμμεσο, αποτυπώνει τη γλυκιά ατμόσφαιρα των Χριστουγέννων. Πρόκειται για ένα αριστούργημα και έναν πίνακα ορόσημο για την ελληνική τέχνη. Η ατμόσφαιρα είναι νυχτερινή και το φως προέρχεται από διάφορες πηγές όπως για παράδειγμα το φεγγάρι και το φανάρι. Τα παιδιά με την ιδιαίτερη ενδυμασία που τραγουδούν τα κάλαντα, κάνουν σαφή την κοινωνική τους τάξη καθώς και την καταγωγή τους. Εδώ ο Λύτρας δείχνει την ικανότητα του στις πολυπρόσωπες συνθέσεις με αφήγηση και ιστορικότητα.
Ο Νικηφόρος Λύτρας λοιπόν, με το έργο του όρισε και αναβάθμισε την ελληνική ζωγραφική. Με το πνεύμα του δασκάλου, έπλασε πολλούς νέους ζωγράφους αλλά και αποτέλεσε μία προσωπικότητα σημείο αναφοράς για τα καλλιτεχνικά ρεύματα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Νικηφόρος Λύτρας: Ο «πατέρας» της νεοελληνικής ζωγραφικής, sansimera.gr, διαθέσιμο εδώ
