Της Σοφίας Σουπιάδου,
Στις αρχές του μηνός που διανύουμε -πιο συγκεκριμένα στις 2 Σεπτέμβρη- συμπληρώθηκαν 2 χρόνια από την αποδημία του Μίκη Θεοδωράκη. Για να τιμήσουμε, λοιπόν, τη μνήμη του σπουδαίου Έλληνα συνθέτη, συγγραφέα, ποιητή, αγωνιστή και πολιτικού, ας θυμηθούμε κάποιους από τους καρπούς της συνεργασίας του με έναν από τους σημαντικότερους Έλληνες ποιητές, τον Οδυσσέα Ελύτη. Πριν προχωρήσουμε όμως στα τραγούδια, ας παραθέσουμε και ορισμένα βιογραφικά στοιχεία.
Ο Μίκης Θεοδωράκης γεννήθηκε στη Χίο στις 29 Ιουλίου του 1925 και έφυγε από τη ζωή στις 2 Σεπτέμβρη του 2021. Υπήρξε ένας από τους σπουδαιότερους Έλληνες συνθέτες και διέθετε μία πολυπράγμονα και επαναστατική-ριζοσπαστική προσωπικότητα. Ασχολήθηκε με όλα τα είδη μουσικής και παντρεύοντας τη «λαϊκή» μουσική με τους στίχους των κυριότερων εκπροσώπων της γενιάς του ’30, έβαλε την ποίηση σε κάθε σπίτι, κατέστησε οικείους στο λαό τους μεγάλους μας ποιητές. Μάθαμε την ποίηση του Ελύτη, του Ρίτσου, του Σεφέρη, του Λειβαδίτη, αφού τους τραγουδήσαμε… Μερικά -μόνο- από τα έργα του: Το Άξιον Εστί, Επιτάφιος, Λιποτάκτες, Μαουτχάουζεν, Ο Ήλιος και ο Χρόνος, Το τραγούδι του νεκρού αδελφού, Τα Λυρικά, Μικρές Κυκλάδες.
Ο Οδυσσέας Ελύτης (Οδυσσέας Αλεπουδέλης) γεννήθηκε στο Ηράκλειο της Κρήτης στις 2 Νοεμβρίου του 1911 και έφυγε από τη ζωή στις 18 Μαρτίου του 1996. Ο ποιητής της «φύσης και των αισθήσεων» ήξερε να μιλάει για τη θάλασσα, τα λουλούδια, τα δέντρα, τα τοπία, τη νεότητα και τον έρωτα με έναν μοναδικό, ανεπανάληπτο, ολόδικό του τρόπο. Υπήρξε μέλος της λογοτεχνικής γενιάς του ’30 και το 1979 τιμήθηκε με το Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας. Μερικά από τα έργα του: Το Άξιον Εστί, Προσανατολισμοί, Μαρία-Νεφέλη, Τα Ρω του Έρωτα, Το Μονόγραμμα, Το Φωτόδεντρο και η Δέκατη Τέταρτη Ομορφιά, Ο Μικρός Ναυτίλος, Τα Ετεροθαλή, Ο Ήλιος ο Ηλιάτορας.
Από τη συνεργασία μεταξύ των δύο αυτών κορυφαίων δημιουργών ξεχωρίζουν δύο μεγάλα έργα: Το Άξιον Εστί (1964) και οι Μικρές Κυκλάδες (1963, 1966, 1973, 1974).
Το «Άξιον Εστί» έχει χαρακτηριστεί ως «μνημείο του ελληνικού πολιτισμού» και αποτελεί ένα ορατόριο που διηγείται τα πάθη του Ελληνισμού από το Μέτωπο της Αλβανίας μέχρι τον Εμφύλιο. Είναι οργανωμένο σε τρεις ενότητες (Γένεση, Πάθη, Δοξαστικόν) και συνδυάζει τους ύμνους σε ελεύθερο στίχο με τα έμμετρα χορικά και την πεζολογική αφήγηση. Στο έργο διακρίνει κανείς στοιχεία από άριες, κοράλ αλλά και από τη θεία λειτουργία με τις ψαλμωδίες και τα τροπάρια. Ο Μίκης Θεοδωράκης μελοποίησε το ποίημα στα τέλη του ’60 με αρχές του ’61, ενώ το έργο πήρε την τελική του μορφή μετά από τρία χρόνια και παρουσιάστηκε πρώτη φορά το 1964. Ο Ελύτης όμως συνέθεσε το ποίημα του την περίοδο 1948-1951, με την έκδοσή του να συμβαίνει στα 1959.
Αξίζει να παραθέσουμε τα ίδια τα λόγια του ποιητή, όσον αφορά την πηγή έμπνευσης του έργου: «Όσο κι αν μπορεί να φανεί παράξενο, την αρχική αφορμή να γράψω το ποίημα μου την έδωσε η διαμονή μου στην Ευρώπη τα χρόνια του ’48 με ’51. Ήταν τα φοβερά χρόνια όπου όλα τα δεινά μαζί – πόλεμος, κατοχή, κίνημα, εμφύλιος – δεν είχανε αφήσει πέτρα πάνω στη πέτρα. Θυμάμαι τη μέρα που κατέβαινα να μπω στο αεροπλάνο, ένα τσούρμο παιδιά που παίζανε σε ένα ανοιχτό οικόπεδο. Το αυτοκίνητό μας αναγκάστηκε να σταματήσει για μια στιγμή και βάλθηκα να τα παρατηρώ. Ήτανε κυριολεκτικά μες τα κουρέλια. Χλωμά, βρώμικα, σκελετωμένα με γόνατα παραμορφωμένα, με ρουφηγμένα πρόσωπα. Τριγυρίζανε μέσα στις τσουκνίδες του οικοπέδου ανάμεσα σε τρύπιες λεκάνες και σωρούς σκουπιδιών. Αυτή ήταν η τελευταία εικόνα που έπαιρνα από την Ελλάδα. Και αυτή, σκεπτόμουνα, ήταν η μοίρα του Γένους που ακολούθησε το δρόμο της Αρετής και πάλεψε αιώνες για να υπάρξει. Πριν περάσουν 24 ώρες περιδιάβαζα στο Ουσί της Λωζάννης, στο μικρό δάσος πλάι στη λίμνη. […] Το σύμπλεγμα κατωτερότητας και η δεητική διάθεση με κυρίευαν πάλι. Ξυπνημένες μέσα παλαιές ενστικτώδεις διαθέσεις άρχισαν να αναδεύονται και να ξεκαθαρίζουν».
Σαφώς, κάθε κομμάτι από το συγκεκριμένο έργο είναι εξίσου σημαντικό, αλλά σίγουρα ορισμένα έχουν «γαντζωθεί» στη μνήμη και στα χείλη όλων μας: Ένα το Χελιδόνι, Ανοίγω το Στόμα μου, Της Αγάπης Αίματα, Της Δικαιοσύνης Ήλιε Νοητέ.
Μία άλλη συνεργασία μεταξύ του Θεοδωράκη και του Ελύτη που ξεχωρίζει είναι ο δίσκος Μικρές Κυκλάδες, που κυκλοφόρησε πρώτη φορά το 1963 με τη φωνή της Ντόρας Γιαννακοπούλου. Το ίδιο έτος, κυκλοφόρησε κι η εκτέλεση της Σούλας Μπιρμπίλη. Ακολούθησαν κι άλλες εκτελέσεις τα επόμενα χρόνια. Ανάμεσα στα τραγούδια που έχουν αγαπηθεί πολύ και έχουν χιλιοτραγουδηθεί από το δίσκο αυτό είναι και: Η Μάγια, Του Μικρού Βοριά, Το Τριζόνι. Πιο παιχνιδιάρικο και δικό μου αγαπημένο το Τα Δατε, Τα Μάθατε.
Για το τέλος, ας ακούσουμε τον ίδιο τον Μίκη Θεοδωράκη να απαγγέλει μαζί με την Ιουλία Ηλιοπούλου (ποιήτρια και σύντροφο του Ελύτη) – υπό τους ήχους του “Adiago” του – το Μονόγραμμα του Οδυσσέα Ελύτη!
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Μίκης Θεοδωράκης, sansimera.gr, διαθέσιμο εδώ
- Έτσι γεννήθηκε το «Άξιον Εστί»!, imerodromos.gr, διαθέσιμο εδώ
