Της Μαρίας Φυτίλη,
Ο Γιάννης Ρίτσος γεννήθηκε στη Μονεμβασιά την Πρωτομαγιά του 1909 και πέθανε στην Αθήνα το 1990, αφήνοντας 50 ανέκδοτες ποιητικές συλλογές. Αφού το 1919 τελείωσε με επιτυχία το Σχολαρχείο της Μονεμβασιάς, το 1921 ξεκίνησε να φοιτά στο Γυμνάσιο του Γυθείου. Τα πρώτα του ποιήματα δημοσιεύτηκαν στο περιοδικό «Διάπλαση των Παίδων» το 1924, αλλά όχι με το πραγματικό του όνομα, αφού χρησιμοποίησε το ψευδώνυμο «Ιδανικόν Όραμα». Το 1925 τελείωσε τις γυμνασιακές του σπουδές στο Γύθειο και έφυγε για την Αθήνα. Λόγω της οικονομικής καταστροφής του πατέρα του, ο Ρίτσος αναγκάστηκε να εργαστεί σκληρά για επιβιώσει. Εργάστηκε ως δακτυλογράφος και μετέπειτα ως αντιγραφέας στην Εθνική Τράπεζα. Το 1926 αρρώστησε από φυματίωση και γύρισε στη Μονεμβασιά ως το φθινόπωρο του ίδιου χρόνου, ενώ γράφτηκε στη Νομική Σχολή της Αθήνας, αλλά δεν ολοκλήρωσε ποτέ τις σπουδές του.
Έπειτα, τον Οκτώβριο του 1931 επέστρεψε στην Αθήνα κι ανέλαβε τη διεύθυνση του καλλιτεχνικού τμήματος της Εργατικής Λέσχης, όπου σκηνοθέτησε και συμμετείχε σε παραστάσεις. Το 1933 συνεργάστηκε με το αριστερό περιοδικό «Πρωτοπόροι» και για τέσσερα χρόνια δούλεψε ως ηθοποιός με τους θιάσους Ζωζώς Νταλμάς, Ριτσιάρδη, Παπαϊωάννου και Μακέδου. Το 1934 άρχισε να αρθρογραφεί στον «Ριζοσπάστη» κι εξέδωσε την πρώτη του συλλογή με τίτλο «Τρακτέρ», με το ψευδώνυμο Σοστίρ. Το 1945 γράφει τη «Ρωμιοσύνη», το πιο δημοφιλές ποίημά του.
Η «Ρωμιοσύνη», είναι όρος που αναφέρεται στο σύγχρονο ελληνικό έθνος. Καθιερώθηκε κυρίως τη δεκαετία του 1960, στη διχασμένη μετεμφυλιακή Ελλάδα. Προέρχεται από τον «Ρωμιό» που είναι η ελληνική μορφή της τουρκικής λέξης «Ρουμ» και αναφερόταν σε όσους προέρχονταν από την Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, όπου μέχρι το 19ο αιώνα ήταν ισοδύναμη με την έννοια του Χριστιανού Ορθόδοξου. Ο όρος χρησιμοποιούταν από την οθωμανική διοίκηση για να περιγράψει όλους όσοι βρίσκονταν υπό τη διοίκηση των ορθόδοξων πατριαρχείων και εκκλησιών στην οθωμανική επικράτεια.
Κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου στην Ελλάδα, κυκλοφόρησε η «Ρωμιοσύνη». Ο Γιάννης Ρίτσος συνθέτει το ποίημα αυτό αμέσως μετά την τραγική εμπειρία της γερμανικής κατοχής και προσπαθεί να αποδώσει τα στοιχεία εκείνα που συνθέτουν την ιδιαίτερη ψυχοσύνθεση του ελληνικού λαού. Πιο συγκεκριμένα, ο ποιητής υμνεί τη δύναμη του Ρωμιού, του Έλληνα δηλαδή, σε όλη την Οικουμένη. Το ποίημα αναφέρεται στον πόθο των Ελλήνων για ελευθερία, στους αδιάληπτους μόχθους του ελληνικού λαού, ο πόνος που τους καταβάλει, αλλά και ο σημαντικός δεσμός με τον τόπο που διαμένουν, είναι κάποια από τα κεφάλαια του ποιήματος.
Είναι μια μεγάλη ποιητική σύνθεση, χωρισμένη σε επτά μέρη, γραμμένη περί το 1945-47 και τυπωμένη το 1954. Κυκλοφόρησε στην ποιητική συλλογή «Αγρυπνία» από την «Πυξίδα». Η ποιητική αυτή συλλογή εμπεριέχει έργα του ποιητή από το 1941 έως και το 1953, στα οποία αποτυπώνεται η περιπέτεια που έζησε η Ελλάδα την εποχή εκείνη, ο Γιάννης Ρίτσος.
Αυτά τα δέντρα δε βολεύονται με λιγότερο ουρανό,
αυτές οι πέτρες δε βολεύονται κάτου απ’ τα ξένα βήματα,
αυτά τα πρόσωπα δε βολεύονται παρά μόνο στον ήλιο,
αυτές οι καρδιές δε βολεύονται παρά μόνο στο δίκιο.
Στους πρώτους στίχους του ποιήματος, ξεχωρίζουμε δύο μέρη, το μεταφορικό και το κυριολεκτικό. Με άλλα λόγια, ο ποιητής λειτουργεί με σύμβολα, ήτοι τα δέντρα και οι πέτρες αντιπροσωπεύουν το ελληνικό φυσικό τοπίο, όπως και ο ουρανός. Το ελληνικό τοπίο είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με τον ουρανό και αποτελεί το βασικό στοιχείο, ενώ για τις πέτρες είναι η ελευθερία. Τέλος, για τους ανθρώπους βασικό στοιχείο ύπαρξης είναι ο ήλιος, που στην ελληνική λογοτεχνία είναι σύμβολο ελευθερίας.
Ο Γιάννης Ρίτσος, λοιπόν, χαρακτηρίζεται ως ένας επαναστατικός ποιητής, ο οποίος έθεσε τον εαυτό του σε δοκιμασίες, τόσο σε προσωπικό, όσο και σε οικογενειακό επίπεδο. Το έργο του, «Ρωμιοσύνη», είναι τεράστιας σπουδαιότητας ποίημα, το οποίο το 1966 θα μελοποιήσει ο Μίκης Θεοδωράκης. Θα μπορούσαμε να αναφέρουμε ότι το έργο του αυτό καθρεφτίζει τη σημερινή εποχή που ζούμε.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Γιάννης Ρίτσος, sansimera.gr, διαθέσιμο εδώ
- Γιάννης Ρίτσος (1909-1990) – Ο ποιητής της Ρωμιοσύνης, users.uoa.gr, διαθέσιμο εδώ
