Της Ιωάννας Κουτσοτόλη,
Ως είδος έχουμε πραγματοποιήσει πολλά στη διάρκεια των αιώνων. Έχουμε ταξιδέψει εκτός του πλανήτη που μας φιλοξενεί και έχουμε καταφέρει να δούμε στα άδυτα του διαστήματος. Είμαστε ένα είδος αρκετά εξελιγμένο, ώστε να δαμάσουμε τους νόμους της φυσικής και να τους ενσωματώσουμε σε εφαρμογές της ιατρικής, προς όφελός μας. Αντιμετωπίζουμε με επιτυχία επιδημίες και πανδημίες, θεραπεύουμε ασθένειες που παλιότερα θεωρούνταν ανίατες και προετοιμαζόμαστε, με βάση τις γνώσεις που έχουμε, για οτιδήποτε αναπάντεχο προκύψει στο μέλλον. Γιατί, όμως, δεν έχουμε θεραπεύσει τον καρκίνο; Ανοσοθεραπεία, ακτινοθεραπεία, χημειοθεραπεία, ορμονοθεραπεία και χειρουργική επέμβαση είναι μόνο κάποιες από τις βασικές θεραπευτικές προσεγγίσεις που χρησιμοποιούν οι γιατροί. Παρόλα αυτά, δεν υπάρχει ακόμη κάποια καθολική λύση για την καταπολέμηση αυτής της νόσου, που είναι υπεύθυνη για τον θάνατο εκατομμυρίων ανθρώπων παγκοσμίως. Ποιοι είναι, λοιπόν, οι λόγοι που καθιστούν τον καρκίνο έναν ακαταμάχητο –προς το παρόν– αντίπαλο;
Αρχικά, κρίνεται σκόπιμο να ξεκινήσουμε από το γεγονός ότι δεν είναι μια μοναδική ασθένεια. Υπάρχουν πολλοί διαφορετικοί τύποι καρκίνων, που ο καθένας μπορεί να περιέχει διαφορετικούς υποτύπους. Η τεράστια ποικιλομορφία που επικρατεί σηματοδοτεί ότι κάθε τύπος μπορεί να συμπεριφέρεται διαφορετικά και να είναι μοναδικός σε γενετικό και μοριακό επίπεδο. Σε αυτό το σημείο αποτυπώνεται γλαφυρά η πρόδηλη αξία της προσωποποιημένης ιατρικής, μιας προσέγγισης η οποία υποστηρίζει ότι αφενός οι γιατροί πρέπει να δίνουν έμφαση στα χαρακτηριστικά μιας ασθένειας και αφετέρου να αναγνωρίζουν ότι αυτά διαφέρουν μεταξύ των ανθρώπων.
Επιπρόσθετα, όπως είναι γνωστό, ο καρκίνος προκαλείται από συσσώρευση μεταλλάξεων στο γονιδίωμα του ατόμου, οι οποίες παρεκκλίνουν τα κύτταρα από τον αυστηρό έλεγχο στον οποίο υπόκεινται. Έτσι, καταλήγουν να πολλαπλασιάζονται ανεξέλεγκτα, δημιουργώντας καρκινικούς όγκους. Αν αναλογιστεί κανείς ότι ο καρκίνος έχει συνδεθεί με μεταλλάξεις ανάμεσα σε 500 με 1.000 γονίδια, είναι προφανές ότι ο διαφορετικός συνδυασμός αυτών, που μπορεί να οδηγήσει τελικά στην ανάπτυξη της νόσου, είναι εξαιρετικά μεγάλος. Η πλειάδα των διαφορετικών μεταλλάξεων καθιστά μια θεραπευτική προσέγγιση, που πετυχαίνει για ένα άτομο, μη αποτελεσματική για έναν άλλον ασθενή.
Η ποικιλομορφία δε σταματά μόνο στο κράμα των μεταλλάξεων ανάμεσα σε διαφορετικούς τύπους καρκίνου, αλλά συνεχίζει να εκτείνεται και ανάμεσα στα καρκινικά κύτταρα του ίδιου όγκου, τα οποία δεν προκύπτουν πάντα από μια πανομοιότυπη μετάλλαξη. Αυτό σημαίνει, ότι αν και μια θεραπεία σκοτώσει τα περισσότερα κύτταρα ενός όγκου, που προήλθαν από μία μοναδική μετάλλαξη, κάποια άλλα μπορεί να είναι ανθεκτικά, δημιουργώντας μια καινούρια σειρά περισσότερο ανθεκτικών καρκινικών κυττάρων. Γι’ αυτό και το να καταπολεμηθεί το 99,9% ενός όγκου αφήνει πάντα μια πιθανότητα ότι ο καρκίνος μπορεί να αναπτυχθεί ξανά.
Στον αντίποδα, που βρίσκεται το ανοσοποιητικό σύστημα στην όλη υπόθεση, αφού είναι το μέσο άμυνας και προστασίας του οργανισμού; Σύμφωνα με τον καθηγητή Tim Elliot, ανοσολόγο του πανεπιστημίου Southampton, υπάρχουν τρεις φάσεις στην ανάπτυξη ενός καρκινικού όγκου. Αρχικά παρατηρείται το στάδιο εξάλειψης (eliminating phase). Καθώς τα κύτταρα πολλαπλασιάζονται ανεξέλεγκτα, χρειάζονται τα κατάλληλα θρεπτικά στοιχεία και οξυγόνο, προκειμένου να επιβιώσουν. Για τον σκοπό αυτό δημιουργούνται αιμοφόρα αγγεία με τα οποία τροφοδοτείται ο όγκος από το υπόλοιπο σώμα. Καθώς αυξάνεται, γειτονικά υγιή κύτταρα δεν λαμβάνουν αρκετά θρεπτικά στοιχεία, με αποτέλεσμα τον κυτταρικό τους θάνατο. Αυτό το γεγονός προκαλεί την αφύπνιση και ενεργοποίηση του ανοσοποιητικού, καθώς τα μακροφάγα, οι φυσικοί φονείς και τα Τ-κύτταρα καταστρέφουν κάποια από τα καρκινικά. Μέχρι, όμως, να ενεργοποιηθούν, ο όγκος αποτελείται ήδη από χιλιάδες κύτταρα.
Σε πολλές περιπτώσεις, τα Τ-κύτταρα δεν επιτρέπουν την ανάπτυξη νέων αιμοφόρων αγγείων, διακόπτεται η εξέλιξη και τα καρκινικά κύτταρα πεθαίνουν. Η διαδικασία αυτή συμβαίνει φυσιολογικά πολλές φορές στον οργανισμό μας και είναι ένα αρκετά καλό μέτρο προστασίας. Δεν είναι, όμως, πάντα αρκετό και αποτελεσματικό. Εξαιτίας μεταλλάξεων, ορισμένα κύτταρα επιβιώνουν από τον έλεγχο και τη δράση του ανοσοποιητικού συστήματος. Με αυτόν τον τρόπο μεταβαίνουμε στη δεύτερη φάση, στο στάδιο ισορροπίας (equilibrium phase). Σε αυτό το σημείο, οι μεταλλάξεις είτε βοηθάνε τα καρκινικά κύτταρα να μην αναγνωρίζονται από το ανοσοποιητικό, είτε να επιβιώνουν με λιγότερο οξυγόνο, είτε να πολλαπλασιάζονται γρηγορότερα.
Η άμυνα του οργανισμού δεν μπορεί πλέον να συμβαδίσει με τους ρυθμούς ανάπτυξης του όγκου, ο οποίος δημιουργεί ο μικροπεριβάλλον του. Φτάνοντας στην τρίτη φάση, στο στάδιο διαφυγής (escape phase), τα T- κύτταρα του ανοσοποιητικού δεν αναγνωρίζουν πλέον τα καρκινικά κύτταρα, με αποτέλεσμα να τα «προσπερνάνε». Ο όγκος έχει καταφέρει να απενεργοποιήσει αρκετά το ανοσοποιητικό, δημιουργώντας ένα εχθρικό περιβάλλον για αυτό. Συνεπώς, η εξάπλωση και μετάσταση του όγκου, χωρίς εμπόδια από τον ίδιο τον οργανισμό, είναι πλέον εφικτή.
Αναμφισβήτητα, αυτό που κάνει τον καρκίνο ισχυρό δεν είναι μόνο ότι ξεφεύγει τον έλεγχο της άμυνας του οργανισμού, αλλά το γεγονός ότι καταλαμβάνει διαρκώς χώρο και δεν αφήνει θρεπτικά στοιχεία για τα υγιή κύτταρα, ώστε να επιβιώσουν. Παρόλα αυτά, κατά’ ενίσχυση των παραδοσιακών μεθόδων, η ανάδευση ολοένα και περισσότερων θεραπευτικών προσεγγίσεων και κλινικών δοκιμών, αποτελεί μια πνοή ελπίδας αφενός για πολλούς ασθενείς και αφετέρου για ολόκληρη την ανθρωπότητα. Ίσως, όχι στο πολύ μακρινό μέλλον, να μπορέσουμε να προσθέσουμε στη λίστα με τα επιτεύγματα τους είδους μας και την θεραπεία του καρκίνου.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Why is cancer so hard to cure? worldwidecancerresearch.org. Διαθέσιμο εδώ
- Why is cancer so hard to cure? smh.com.au. Διαθέσιμο εδώ
- Why doesn’t the immune system attack cancer cells? news.cancerresearchuk.org. Διαθέσιμο εδώ
