Του Κωνσταντίνου Μπαρτζώκα,
Πόσο ιδιαίτερη είναι η εποχή μας, όπου κάνουμε τα πάντα και ταυτόχρονα κάνουμε τόσα λίγα! Κάνουμε και κάνουμε συνεχώς καινούρια πράγματα κι αποκτούμε τίτλους, μεταπτυχιακά, διδακτορικά και «δώσ’του» σεμινάρια, γλώσσες, επιμορφώσεις, συστατικές, soft και hard skills, πρακτικές κι εμπειρίες σε δουλειές από ‘δω κι από ‘κει για να εντυπωσιάσουμε εργοδότες και να ξεχωρίσουμε ανάμεσα σε αυτό το πλήθος ανταγωνιστών, οι οποίοι, σαν εμάς, πασχίζουν για μια «ριμάδα» θέση. Εμείς, όμως, που πέρα απ’ όλα αυτά, έχουμε κάνει και εθελοντισμό, κάνουμε ένα μικρό βήμα μπροστά και αρπάζουμε τη δουλειά με το «εντυπωσιακό» βιογραφικό μας.
Γιατί, τι δείχνει σε έναν εργοδότη όταν έχουμε κάνει εθελοντισμό; Δείχνει ότι είμαστε διατεθειμένοι να ξεφύγουμε από αυτόν τον περιορισμένο τομέα στον οποίο είμαστε εξειδικευμένοι και να ανοιχτούμε, να μάθουμε κάτι διαφορετικό. Δείχνει πρωτοβουλία, ηγετικότητα, ομαδικότητα, παραγωγικότητα και πολυπραγμοσύνη, διαχείριση χρόνου και προβλημάτων, αφοσίωση, στοχοπροσήλωση, υπομονή κι επιμονή, ότι είμαστε ενεργοί και δραστήριοι άνθρωποι. Πάνω απ’ όλα, όμως, δείχνει αξίες! Δείχνει ότι σε αυτόν τον σύγχρονο, σκληρό, απρόσωπο, καπιταλιστικό κόσμο δεν κάνουμε ό,τι κάνουμε μόνο για τα λεφτά! Εμείς μπορούμε να τη βγάλουμε με παντεσπάνι και να δείξουμε ενσυναίσθηση στον συνάνθρωπο, να βοηθήσουμε με ανιδιοτέλεια. Δεν είμαστε, άρα, απλοί άνθρωποι, είμαστε πρότυπα για την κοινωνία! Ενσωματώνουμε ιδανικά όχι μόνο καλού εργαζομένου, αλλά και καλού ανθρώπου.
Άρα, αυτό είναι ο εθελοντισμός; Μια ακόμη εμπειρία στο τσεπάκι που μας βοηθά να χτίσουμε βιογραφικό, ώστε να βγάλουμε καλά λεφτά στο μέλλον, ενώ παράλληλα δείχνουμε και την ακεραιότητα του χαρακτήρα μας; Σίγουρα θα γενικεύσουμε πολύ αν πούμε ότι ισχύει αυτό και δεν είναι αυτός ο στόχος όλων των ανθρώπων που κάνουν εθελοντισμό, αλλά είναι γεγονός ότι ο εθελοντισμός, όπως και τα πάντα σήμερα, καταλήγει να εμπορευματοποιείται όλο και περισσότερο και να εξυπηρετεί προσωπικούς σκοπούς. Είναι όμως κακό αυτό; Ακόμα κι όταν βοηθάμε ανιδιοτελώς, έχουμε κατά βάθος έναν σκοπό, από τον οποίο κάτι κερδίζουμε: ικανοποίηση, για παράδειγμα, ότι βοηθάμε να γίνει η κοινωνία μας καλύτερη, ικανοποίηση με τον εαυτό μας, χαιρόμαστε που βοηθάμε τους άλλους. Δεν είναι όμως η ύπαρξη προσωπικού στόχου το πρόβλημα. Αν δεν είχαμε κάποιο στόχο σε αυτά που κάνουμε, δεν θα είχαμε και την ενέργεια να τα κάνουμε. Το πρόβλημα είναι ότι στους στόχους αυτούς εμπλέκεται έμμεσα και ο οικονομικός (που μπορεί να μην ήταν ο λόγος για τον οποίο δραστηριοποιούνταν οι παλαιότερες γενιές εθελοντών), κι αυτό είναι που μπορεί να καταστήσει την κατάσταση προβληματική, γιατί επηρεάζει τις ανθρώπινες σχέσεις. Κι ίσως θα πρέπει να σκεφτούμε επίσης, το ότι να ζητά κανείς αμοιβή για τις υπηρεσίες που προσφέρει σήμερα, στην καπιταλιστική κοινωνία που όλοι παραδεχόμαστε ότι είναι αδυσώπητη, είναι θέμα επιβίωσης κι όχι απληστίας.
Και πάλι, όμως, θα έλεγε κανείς, ότι με τον έναν ή με τον άλλον τρόπο, κι όποιος σκοπός κρύβεται πίσω από τον εθελοντισμό, υπάρχουν ομάδες που νοιάζονται και βοηθάνε και βγάζουν μια δουλειά, για την οποία το κράτος είναι υπεύθυνο να κάνει κανονικά, αλλά αντιθέτως κάνει τα στραβά μάτια. Κι αυτό ισχύει, πράγματι. Μένει όμως και το ερώτημα του ότι, αν ίσως δεν υπήρχε ο εθελοντισμός να λύσει κάποια από τα προβλήματα που υπάρχουν, μήπως το κράτος θα αναλάμβανε το ίδιο να λύσει τα προβλήματα αυτά, όπως θα έπρεπε; Μήπως «παραχαλαρώνει» και επαναπαύεται στις πρωτοβουλίες των ανθρώπων να αντιμετωπίσουν τις παθογένειες της κοινωνίας; Αν κι αυτό μπορεί να ισχύει κάποιες φορές, τις περισσότερες φορές η απάντηση είναι, δυστυχώς, όχι. Γιατί τα προβλήματα αυτά προϋπήρχαν κι υπάρχουν σε μεγάλο βαθμό και με την εθελοντική εργασία λύνεται ένα πολύ μικρό ποσοστό του προβλήματος μόνο. Και, στην τελική, αν το κράτος αποφασίσει να πάρει μέτρα, να λύσει κοινωνικά προβλήματα, να αναβαθμίσει δομές και να προσλάβει προσωπικό επί πληρωμή (λύνοντας έτσι και την ανεργία!) και μπορούν να εξυπηρετούνται οι άνθρωποι σε ένα πλαίσιο που λειτουργούν όλα τόσο καλά, ώστε η συμβολή των εθελοντών να είναι πραγματικά περιττή, τότε μετά χαράς να σταματήσουμε οι εθελοντές και να πάμε χαρούμενοι στα σπίτια μας γνωρίζοντας ότι η κοινωνία μας έχει γίνει καλύτερη.
Ελπίζω να μην έχω δώσει πολύ σαφείς κι οριστικές απαντήσεις στα ερωτήματα μέχρι στιγμής, γιατί θεωρώ ότι λόγω της πολυπλοκότητάς τους θα χρειαζόταν το καθένα από μόνο του ένα άρθρο και πολύ περισσότερη έρευνα κι ανάλυση, ενώ εγώ θα ήθελα εδώ να εστιάσω στην πιο προσωπική διάσταση του γιατί να κάνει κανείς εθελοντισμό, χρησιμοποιώντας βοηθητικά και τη δική μου εμπειρία ως εθελοντής φέτος. Καταρχάς, θα ήθελα να πω ότι κάποιος που έχει κάνει εθελοντισμό δεν είναι πιο άξιος από κάποιον που δεν έχει κάνει, και πρέπει να το κρατάμε αυτό στο μυαλό, γιατί πολλές φορές πέφτουμε σε κάτι τέτοια τρυπάκια ανωτερότητας και κατωτερότητας.
Ο εθελοντισμός είναι μια εξαιρετικά διδακτική εμπειρία, την οποία αξίζει να δοκιμάσει ο καθένας, όταν βρίσκεται σε μια φάση στη ζωή του βέβαια, στην οποία μπορεί να το διαχειριστεί και να το υποστηρίξει. Ωστόσο, τα φοιτητικά χρόνια είναι μια ιδανική περίοδος να το δοκιμάσει κανείς, και γιατί υπάρχει περισσότερος ελεύθερος χρόνος, αλλά κι επειδή μπορεί κανείς να πειραματιστεί και να δει τι του αρέσει, τι του ταιριάζει, σε τι είναι καλός και, ποιος ξέρει, μπορεί να βρει και τι θα ήθελε να κάνει στη ζωή του, αν είναι αναποφάσιστος. Είναι σε κάθε περίπτωση μια πηγή έμπνευσης και μια εμπειρία να αλλάξει κανείς ως άνθρωπος. Αντιστρέφοντας αυτό που είπαμε παραπάνω για τον ρόλο της αμοιβής σε αυτό που κάνουμε, ίσως η εμπειρία του να μην πληρώνεσαι για κάτι που κάνεις στη σημερινή καπιταλιστική (το τονίζουμε) κοινωνία είναι καλό μάθημα να σκεφτούμε γιατί κάνουμε ό,τι κάνουμε και κατά πόσο επηρεάζει ο χρηματικός παράγοντας τις επιλογές μας.
Πρέπει να αναφέρουμε ότι υπάρχουν πολλά είδη εθελοντισμού. Για παράδειγμα, υπάρχει ο εθελοντισμός που βοηθάς πρόσφυγες, ανθρώπους με αναπηρία, ηλικιωμένους ή κοινωνικά αποκλεισμένους, υπάρχει ο εθελοντισμός που έχει να κάνει με τη διοργάνωση κάποιου σεμιναρίου, event, εκδήλωσης κτλ., υπάρχει ο εθελοντισμός που μπορεί να αφορά κάτι πιο γραφειοκρατικό και διαδικαστικό, υπάρχει ο εθελοντισμός σε μια εφημερίδα (καλή ώρα), αλλά υπάρχει κι ο εθελοντισμός που αφορά την προστασία του περιβάλλοντος. Υπάρχουν πολλά είδη εθελοντισμού, τα οποία έχουν διαφορετικές απαιτήσεις και μέσα από το καθένα μαθαίνει κανείς διαφορετικά πράγματα. Πολλές από αυτές τις εθελοντικές δράσεις προσφέρουν δεξιότητες που προορίζονται ή βοηθάνε σημαντικά στον χώρο εργασίας και συνήθως τονίζεται αυτό, οπότε, σε αυτές τις περιπτώσεις δεν είναι καθόλου κακό να δραστηριοποιείται κανείς με στόχο κυρίως να βελτιώσει το βιογραφικό του, το ακριβώς αντίθετο μάλιστα.
Υπάρχουν, επομένως, πολλές επιλογές για όλα τα γούστα κι ενδιαφέροντα. Αυτό που παρατήρησα με εμένα αλλά και από τους περισσότερους ανθρώπους που έχουν ασχοληθεί με εθελοντισμό είναι ότι ο εθελοντισμός που σε κάνει να προσφέρεις με περισσότερη ανιδιοτέλεια είναι αυτός, στον οποίο βλέπεις το αποτέλεσμα της προσφοράς σου μπροστά σου κι άμεσα. Δηλαδή, σε δράσεις κοινωνικού περιεχομένου. Όταν βοηθάς έναν άνθρωπο και καταλαβαίνεις ότι είναι πολύτιμη η προσφορά σου, κι ακούς ένα ευχαριστώ ή βλέπεις ένα χαμόγελο. Αυτό είναι η μεγαλύτερη ικανοποίηση που μπορεί να λάβει κανείς. Και συνειδητοποιεί, ταυτόχρονα, ότι δεν είναι όλοι το ίδιο προνομιούχοι στην κοινωνία, κι αυτά που θεωρούμε δεδομένα δεν είναι δεδομένα για όλους.
Ο αντίκτυπος όμως της προσφοράς σου δεν είναι πάντα άμεσος. Σε δραστηριότητες, στις οποίες κάνει κάποιος κάτι πιο εκτελεστικό, έχει έναν επαναλαμβανόμενο ρόλο κι όχι επίβλεψη του συνολικού έργου που συμβαίνει, τότε ίσως να χάνει κανείς ορισμένες φορές το κίνητρο. Και το ίδιο συμβαίνει, επίσης, και στο πλαίσιο μιας οικολογικής ομάδας, γιατί πέρα από κάποιες δράσεις, όπως ο καθαρισμός και η δεντροφύτευση, το έργο της προστασίας του περιβάλλοντος είναι πολύ αόριστο και δύσκολο και συνήθως οδηγεί σε απογοήτευση, όταν συνειδητοποιούμε πώς οι δράσεις που κάνουμε είναι πολύ μικρές μπροστά στη ρύπανση που συμβαίνει. Γιατί είναι σημαντικό, πράγματι, να ευαισθητοποιούμε όσους ανθρώπους μπορούμε, και να κάνουμε ανακύκλωση, να χρησιμοποιούμε τα μέσα και το ποδήλατο, να εξοικονομούμε ενέργεια, να απέχουμε από την υπερκατανάλωση όσο μπορούμε, αλλά αυτό δεν είναι αρκετό όταν βλέπουμε καθημερινά να καίγεται ο κόσμος γύρω μας, να πλημμυρίζει και να υπερθερμαίνεται. Είναι συνολικά η ανθρωπότητα στις πόλεις και, φυσικά, τα εργοστάσια που προκαλούν μεγάλη μόλυνση, οπότε κατά τη γνώμη μου η οικολογία θα έπρεπε να στρέψει το ενδιαφέρον της από τις συνήθειες του απλού ανθρώπου σε κάτι μεγαλύτερο, στο κράτος. Να λειτουργήσει ως ομάδα πίεσης στο κράτος, ώστε να θέσει νόμους που ελέγχουν την ανεξέλεγκτη δράση των εργοστασίων και της ρύπανσης που προκαλούνται στο περιβάλλον. Αυτό είναι κάτι για το οποίο επείγει να παλέψει η ανθρωπότητα και θα είναι μεγάλο επίτευγμα για την αυτή. Δεν θέλω να υποτιμήσω όμως καμία πρωτοβουλία που υπάρχει μέχρι στιγμής, αυτό είναι προσωπική μου άποψη.
Κι επειδή είναι πολύ προσωπικό το θέμα του τι θέλει ο καθένας από τον εθελοντισμό είναι και πολύ διαφορετική η εμπειρία για τον καθένα. Αυτό που έχω σαν συμβουλή σε εσένα που πας να ξεκινήσεις κάτι είναι να έχεις κατά νου και να διερωτάσαι αν αυτό που κάνεις το ευχαριστιέσαι. Είναι λογικό ότι δεν είναι όλα πάντα εύκολα και μπορεί να υπάρξουν στιγμές πολύ δύσκολες, όπως στο οτιδήποτε που κάνει κανείς, αλλά αν καταλήξεις σε κάτι που το κάνεις καταναγκαστικά ή το βαριέσαι ή σε ζορίζει υπερβολικά ή δεν βρίσκεις κάποιο κίνητρο πλέον ή αποβαίνει εις βάρος άλλων πραγμάτων που είναι σημαντικά για σένα, τότε ίσως να πρέπει να αναθεωρήσεις αν αυτό (που σίγουρα σε κάποιους ταιριάζει πολύ) σε γεμίζει και σε ευχαριστεί. Γιατί, αν όχι, τότε είναι κρίμα να χαλάς τον χρόνο σου εκεί.
Δεν αξίζει ούτε για να λες ότι κάνεις εθελοντισμό, ούτε για να αποκτήσεις προσόντα. Και το λέω γιατί σε εμένα συνέβη να μείνω κάπου παρ’ όλο που δεν μου άρεσε, ενώ θα μπορούσα να κερδίσω τα ίδια από κάτι άλλο που θα με βοηθούσε να εξελιχτώ και παραπάνω ίσως. Και μια δεύτερη συμβουλή, η οποία σχετίζεται με την προηγούμενη, είναι ότι πολλές φορές το περιβάλλον του εθελοντισμού μπορεί να αποκτήσει χαρακτηριστικά εργασιακού, και ένα από αυτά τα χαρακτηριστικά είναι και μια ενός είδους εκμετάλλευση. Είναι πιθανόν να σου ζητηθεί κάτι πολύ παραπάνω από αυτό που θέλεις και που θα σε έκανε να νιώθεις καλά, οπότε εκεί είναι πολύ σημαντικό να βάλεις τα όριά σου και να τα υπερασπιστείς. Κι αυτό είναι πολύτιμο μάθημα και για τη δουλειά. Εθελοντισμός είναι μέχρι εκεί που θέλεις εσύ να προσφέρεις. Και αν δεν υπάρχει κάποιος διαθέσιμος να κάνει κάτι, τότε ούτε και ‘συ θα γίνεις το κορόιδο πόσο μάλλον επαναλαμβανόμενα. Ο αυτοσεβασμός είναι το σημαντικότερο soft skill που χρησιμεύει στο επάγγελμα «επιβίωση» και πρέπει να το φυλάει καλά και να το σέβεται κανείς στην καθημερινότητά του.
Λίγο μεγάλο το κείμενο και δεν καλύπτει το θέμα του εθελοντισμού απ’ όλες τις απόψεις, όμως, δίνει μερικές ιδέες που μπορούν να αποτελέσουν τροφή για σκέψη. Θέλω να καταλήξω στο ότι, όταν κάνουμε τον εθελοντισμό περισσότερο για εμάς και λιγότερο για το βιογραφικό μας και για τα μάτια του κόσμου, κι όταν το επιδιώκουμε αυτό να γίνεται σε ένα πλαίσιο που μας είναι ευχάριστο, μπορεί να γίνει από τις δραστηριότητες που μας προσφέρουν τη μεγαλύτερη πληρότητα στη ζωή. Γιατί είναι για μας, κι είναι εναρμονισμένο με τις δικές μας αξίες. Κι όταν είναι εναρμονισμένο με τις δικές μας αξίες, τότε προφανώς είναι και με τις αξίες άλλων ανθρώπων, που είναι στον ίδιο χώρο και πιθανότατα μοιραζόμαστε κοινές ιδέες και μπορούν να γίνουν οι καλύτεροι φίλοι. Αν ανοιχτούμε κι αφήσουμε το ταξίδι της εμπειρίας του εθελοντισμού να μας συνεπάρει, μπορεί να μας οδηγήσει σε κάτι που θα μας αλλάξει τη ζωή.
