Του Γιάννη Μάρκελλου,
1185: Αφήνει την τελευταία του πνοή ο Ανδρόνικος Α’ Κομνηνός, ο οποίος διετέλεσε Βυζαντινός Αυτοκράτορας. Η πληροφόρηση που διαθέτουμε για τη σύντομη βασιλεία του Ανδρονίκου Α’ του Κομνηνού δεν είναι επαρκής. Οι Βυζαντινοί ιστορικοί της εποχής δεν αντικατοπτρίζουν τη ρεαλιστική πραγματικότητα, διότι και αυτοί, με τη σειρά τους, εξυπηρετούσαν συγκεκριμένους σκοπούς. Ο Ανδρόνικος Α’ Κομνηνός απετέλεσε μια προσωπικότητα η οποία στιγμάτισε ολόκληρη την τότε Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Πληροφορίες για τη ζωή και τη σταδιοδρομία του Ανδρονίκου, πριν την αναρρίχησή του στον θρόνο, αντλούμε από το έργο του Ιωάννη Κίνναμου και του Νικήτα Χωνιάτη. Ο καθείς εξ αυτών των δύο ιστορικών περιγράφει την περίπλοκη φυσιογνωμία του Ανδρονίκου από τη δική του πλευρά.
Το θυελλώδες πέρασμα του Ανδρονίκου Α’ από την ιστορία και η σύνδεσή του με τα ιστορικά γεγονότα της εποχής έδωσε την ευκαιρία για την κατασκευή ενός συγκεκριμένου τύπου ανδρισμού. Αυτό έδωσε την ευκαιρία στα ιστορικά γεγονότα να ιδωθούν κάτω από την αναλυτική κατηγορία του gender. Gender πρόκειται για έναν όρο που εισήλθε τον 20ο αιώνα, προκειμένου να προσδιοριστούν ποικίλα θέματα, όπως φεμινιστικές αναλύσεις περί καταγωγής της πατριαρχίας, ανάλυση των ηθικών συμπεριφορών και άλλα. Στον ευρωπαϊκό χώρο, κατά τη διάρκεια των μεσαιωνικών χρόνων, υπήρχαν δύο τύποι ανδρισμού: ο κυρίαρχος και ο υπάλληλος. Η εποχή του Ανδρονίκου ενσαρκώνεται στο πρόσωπο του Μανουήλ: ο Αυτοκράτορας καλείται να επιδεικνύει τη γενναιότητά του ως πολεμιστής και έπειτα είναι υποχρεωμένος να αποκτήσει τέκνα που θα αποτελέσουν στη συνέχεια διαχειριστές του οίκου. Αρά, αντιλαμβανόμαστε ότι στην εποχή των Κομνηνών δεν μεριμνούμε μόνο για την πολεμική γενναιότητα, αλλά και για τη δημιουργία οικογένειας. Σύμφωνα με τον καιρό, ο Ανδρόνικος φαινόταν ότι ανταποκρίνεται πληρέστατα σε αυτό το είδος ανδρισμού, αν και βέβαια δεν εξέλειπαν ιστορικά τεκμήρια που τον υπέσκαπταν, παρουσιάζοντας μερικές μελανές πληγές της ζωής του.
Για τις μελανές πλευρές της ζωής του Ανδρoνίκου Α΄ του Κομνηνού έχει γίνει πολύς λόγος από διάφορους ιστορικούς. Επί παραδείγματι, ο Νικήτας Χωνιάτης αναφέρει τη σχέση του Ανδρονίκου με την ανιψιά του Ευδοκία και, μάλιστα, δεν κρυβόταν (οὐ κρύβδην, ἀλλ’ ἀνέδηνκαι). Η αρνητική εικόνα του Ανδρονίκου αμαυρώθηκε, όμως, περισσότερο από τη στρατιωτική του ανικανότητα. Ο Ιωάννης Κίνναμος και ο Νικήτας Χωνιάτης κάνουν λόγο ότι δεν εκπλήρωσε τις στρατιωτικές θέσεις που του εναπόθεσε ο Μανουήλ Α’, αλλά ήταν και ανίκανος διότι, όταν κατά το τέλος της βασιλείας του οι Νορμανδοί πλησίαζαν στη Θεσσαλονίκη, αυτός αντί να δει τι θα κάνει με αυτήν την επικίνδυνη κατάσταση, απολάμβανε ημέρες και ώρες ξεγνοιασιάς στα εξωτικά παλάτια του (μετὰ χορείας ἑταιρίδων καὶ παλλακῶν… ὡς ὄρνιθας κατοικιδίους ἀλεκτρυὼν ἤ αἷγας τράγος ἡγούμενος αἰπολίου).
Ο Ανδρόνικος Α’ Κομνηνός, όταν ανήλθε στην εξουσία, προέβη σε μια εξ ολοκλήρου εσωτερική ανασυγκρότηση. Πλέον, ως μονοκράτορας, απηλλάγη από τον στενό πυρήνα του Μανουήλ Α’ και έγινε αυτός η μόνη συγκεντρωτική αρχή. Ο Νικήτας Χωνιάτης παρουσιάζει τις νομοθετικές πράξεις του Ανδρονίκου Α’ ως πράξεις εξυγίανσης του κρατικού μηχανισμού. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η νομοθετική πράξη του Δεκεμβρίου 1182. Ο Ανδρόνικος Α’ προσπαθούσε να εκμαυλίσει τη διαφθορά και φαινόμενα δωροδοκίας. Στα εκκλησιαστικά ζητήματα, ο Ανδρόνικος Α’ ήρθε σε σύγκρουση με τον Πατριάρχη Θεοδόσιο Βορραδειώτη. Ο Ανδρόνικος προσπαθούσε να κάνει την εκκλησία μοχλό, προκειμένου να στηρίζει τις αποφάσεις του. Παραπάνω είδαμε μερικές πτυχές σε διαφόρους τομείς του τρόπου με τον οποίο έδρασε ο Ανδρόνικος Α’. Με τον Ανδρόνικο Α’ σβήνει η δυναστεία των Κομνηνών. Ο Ανδρόνικος Α’ αποτελούσε συγκεντρωτικό οστούν εκ των οστέων των Κομνηνών. Οι βυζαντινές πηγές δεν μαρτυρούν κάποια ριζική ανανέωση στον τρόπο με τον οποίο στελεχώθηκε ο κρατικός μηχανισμός.
Εν κατακλείδι, η εποχή των Κομνηνών έσβησε με τον πιο βάναυσο τρόπο από ανθρώπινη πλευρά. Ο θάνατος του Ανδρονίκου Α’ υπήρξε απάνθρωπος, αν φανταστεί κανείς ότι τον ακρωτηρίασαν, τον τύφλωσαν και του ξερίζωσαν τα γεννητικά όργανα. Σε γενικές όμως γραμμές, είχε όλα τα προσόντα να αναδειχθεί ο καλύτερος των Κομνηνών, αλλά οι μελανές προσωπικές του στιγμές τον σημάδεψαν.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Σαν Σήμερα 12 Σεπτεμβρίου, newsbeast.gr, διαθέσιμο εδώ
- Ανδρόνικος Α’ – ο τελευταίος Αυτοκράτορας της δυναστείας των Κομνηνών, olympia.gr, διαθέσιμο εδώ
