Του Ναπολέοντα-Σάββα Γρίβα,
Ακούγοντας κανείς τη λέξη Ελλάδα σίγουρα μπορεί να τη συνδέσει με πολλά: τόσο με τον ήλιο της, τις εντυπωσιακές παραλίες της, τον τουρισμό της, το παραδοσιακό τζατζίκι της και το μοναδικό σουβλάκι της, όσο και με την οικονομική κρίση που εδώ και κάποια χρόνια την πλήττει. Είναι αδύνατον όμως να μην την ταυτίσει και με τη χώρα, στα σπλάχνα της οποίας γεννήθηκε το δημοκρατικό πολίτευμα, το οποίο εδώ και αιώνες εξάγει προς πάσα κατεύθυνση πολιτισμό, που όμοιός του δεν υπάρχει. Έχουμε όμως, τελικά συνειδητοποιήσει τι πέτυχαν οι πρόγονοί μας και πόσο ανεκτίμητης αξίας πολιτισμική και πολιτιστική παράδοση μας κληροδότησαν;
Η απάντηση σε αυτό το ερώτημα χρήζει ανάλυσης και φυσικά δεν μπορεί σε καμία περίπτωση να απαντηθεί μονολεκτικά. Το μόνο βέβαιο είναι πως καθένας μας από την παιδική κιόλας ηλικία έρχεται, θέλοντας και μη, σε επαφή με τον πολιτισμό και την κουλτούρα της χώρας. Σε αυτό καταλυτικός είναι ο ρόλος που φέρουν οι φορείς αγωγής, με κυριότερους την οικογένεια και το σχολείο, οι οποίοι καταβάλλουν σημαντική προσπάθεια για την πολιτισμική και πολιτιστική καλλιέργεια των νέων. Μία οικογενειακή κυριακάτικη εξόρμηση σε αρχαιολογικούς χώρους αποτελεί μιας πρώτης τάξεως ευκαιρία για τη μύηση του νέου στον πολιτισμό της πατρίδας του. Το σχολείο με τη σειρά του φροντίζει τόσο με τη διδασκαλία του μαθήματος της Ιστορίας, όσο και με τις εκπαιδευτικές επισκέψεις που διοργανώνει (σε όλη τη διάρκειά του) σε μουσεία ή αρχαιολογικούς χώρους, να προσφέρει διαρκώς ερεθίσματα στους νέους, τα οποία θα συμβάλλουν σε έναν βαθμό στη διάπλαση της προσωπικότητά τους.
Και παρότι από μικρή ηλικία ερχόμαστε σε επαφή με τον πολιτισμό και την κουλτούρα της Ελλάδας παρατηρείται πως αντί η ηλικιακή μας ωρίμανση να συνοδεύεται και με την αύξηση του ενδιαφέροντος μας για τον πολιτισμό, αντ’ αυτού (το ενδιαφέρον), συνήθως, μειώνεται εκθετικά. Η κορύφωση της αδιαφορίας για τον πολιτισμό πραγματοποιείται περίπου στα μέσα της εφηβείας, με αποτέλεσμα οι περισσότεροι έφηβοι, μέχρι τα είκοσι τους χρόνια, να έχουν λάβει ένα μη αναστρέψιμο «διαζύγιο» με αυτόν. Η προέλευση αυτής της μαζικής απέχθειας αποτελεί συνονθύλευμα πολλών παραγόντων. Αναλυτικότερα, φαίνεται πως η διαρκώς ανακυκλώσιμη ιστορία που διδάσκεται, καθώς και οι αμέτρητες εκπαιδευτικές επισκέψεις σε πολιτισμικούς χώρους (για την απόκτηση πολιτισμικής συνείδησης) επιφέρουν τα αντίθετα αποτελέσματα από τα επιδιωκόμενα.
Οι επισκέψεις δε σε μουσεία και αρχαιολογικούς χώρους, χωρίς το επαρκές γνωστικό υπόβαθρο των μαθητών τις καθιστά ελάχιστα επωφελείς, ενισχύοντας την αδιαφορία τους. Σαφώς, δεν έχουμε όλοι οι άνθρωποι τα ίδια ενδιαφέροντα και μία τέτοια κατάσταση σε έναν μικρότερο βαθμό ενδεχομένως να μπορούσε να χαρακτηριστεί και ως φυσιολογική, όμως μόνο τέτοια δεν είναι. Αυτό αναδεικνύεται έντονα στις πολυήμερες σχολικές εκδρομές, όπου η συντριπτική πλειοψηφία των μαθητών εκφράζει την έντονη δυσαρέσκειά της για το γεγονός ότι η εκδρομή έχει και εκπαιδευτικό χαρακτήρα. Και αυτό συμβαίνει, γιατί οι επισκέψεις σε αρχαία κάστρα, αρχαία θέατρα και αρχαίους ναούς αποτελούν μια ενδιαφέρουσα εμπειρία για ελάχιστα άτομα. Σκόπιμο θα ήταν να επισημανθεί πως ακόμη κι όσοι ενδεχομένως σε κάποιο βαθμό να ενδιαφέρονταν, παρουσιάζονται διστακτικοί στην εκδήλωση της προτίμησής τους επηρεασμένοι από τις αντιλήψεις που επικρατούν, οι οποίες θεωρούν την ενασχόληση με τον πολιτισμό ως παλαιομοδίτικη.
Ωστόσο, η έκταση του προβλήματος είναι πραγματικά μεγαλύτερη απ’ όσο μπορεί να αναδεικνύεται μέσω του εν λόγω παραδείγματος. Άλλωστε, αλήθεια, πόσοι από εμάς έχουν επισκεφτεί την Ακρόπολη, το επιστέγασμα της αρχαίας Αθήνας, και μάλιστα σε μια ηλικία όπου οι γνώσεις μας να μας επιτρέπουν να συνειδητοποιήσουμε το μεγαλείο του αρχαιοελληνικού πολιτισμού; Αλλά κατά τ’ άλλα αν βρεθούμε στη Ρώμη… δεν θα ξεχάσουμε να επισκεφτούμε το επίσης ιστορικό Κολοσσαίο. Δεν επιδέχεται αμφιβολίας ότι είναι τέτοια η ξενομανία που, θελημένα ή μη, μας κυριεύει και οδηγεί στην περιφρόνηση και στην αδιαφορία μας για τον ελληνικό πολιτισμό θεωρώντας τον μάλιστα έως και υποδεέστερο από αυτόν των άλλων χωρών(!). Κρίνοντας δε από το γεγονός ότι στο Βρετανικό Μουσείο κρατείται εδώ και πολλά χρόνια μια Καρυάτιδα την οποία οι Άγγλοι αρνούνται κατηγορηματικά να επιστρέψουν στη χώρα μας, εκεί που ανήκει δηλαδή, καταλαβαίνει εύκολα κανείς το μεγαλείο του ελληνικού πολιτισμού! Προφανώς και ο θαυμασμός που μπορεί να δείξουμε για κάποιον άλλο πολιτισμό μόνο κατακριτέος δεν είναι, γιατί όπως δεν πρέπει να υποτιμούμε τον δικό μας, έτσι θα ήταν κίνηση υψηλού βαθμού αλαζονείας η αδιαφορία για άλλους πολιτισμούς.
Δεν θα μπορούσε να παραλειφθεί και η μαζική αδιαφορία των νέων για τα ήθη, τα έθιμα και τις παραδόσεις της χώρας. Κάτι τέτοιο γίνεται αντιληπτό και από τον λιγοστό αριθμό μαθητών, ιδιαίτερα στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, που παρελαύνουν στις εθνικές μας επετείους, με τη μαζική αποχή να οφείλεται κυρίως στην απροθυμία τους να «σπαταλήσουν» πολύτιμο χρόνο από την αργία τους. Πράγματι, σε ένα βαθμό κάτι τέτοιο είναι λογικό. Μήπως όμως, η διαρκής προσπάθεια για την αποφυγή κάθε πολιτισμικής δράσης αλλοιώνει και την ταυτότητα μας; Η πλήρης και μάλιστα συνειδητή αποστασιοποίηση από την κουλτούρα (ήθη, έθιμα, παραδόσεις) της χώρας τείνει να οδηγήσει στον εκφυλισμό της, με τους νέους να κάνουν διαρκώς βήματα «προόδου» για να το επιτύχουν. Θέτοντας κανείς το ερώτημα «τι γιορτάζουμε την 28η Οκτωβρίου ή την 25η Μαρτίου;» έχει διαπιστωθεί ότι θα λάβει κωμικοτραγικές απαντήσεις, αναδεικνύοντας ακόμη και με αυτόν τον απλό τρόπο το πρόβλημα. Απαντήσεις που μπερδεύουν τα δύο ιστορικά γεγονότα είναι ντροπιαστικές για το έθνος μας και είναι ανεπίτρεπτο η κοινωνία μας να αποτελείται από ένα σύνολο ανθρώπων των οποίων η γνώση περιορίζεται στενά στο αντικείμενο σπουδών τους. Πόσο μάλλον δε, σε μια εποχή όπου ορισμένοι για το συμφέρον τους παραποιούν την ιστορία κατά το δοκούν ή ενίοτε αποκρύπτουν τμήματα της, καταφέρνοντας σε μεγάλο βαθμό να φανατίσουν το αθώο μεν, αλλά και απαίδευτο δε πλήθος.
Ασφαλώς, η ενασχόληση με την κουλτούρα της χώρας δεν είναι και η πιο δημοφιλής νεανική δραστηριότητα, ειδικά σε μια κοινωνία που η βιομηχανία της διασκέδασης κατευθύνει σε τεράστιο βαθμό τις συνήθειες και τα ενδιαφέροντα μας. Ζητούμενο δεν είναι ούτε η άριστη και σε βάθος γνώση της ιστορίας του τόπου μας (και συνάμα της κουλτούρας μας), αλλά η απόκτηση στοιχειωδών γνώσεων για το πρόσφατο παρελθόν της χώρας, επειδή όπως έχει αποδειχθεί, καλώς ή κακώς, η ιστορία επαναλαμβάνεται. Σε μια προσπάθεια επίτευξης του ανωτέρω στόχου μοιάζει αναγκαία η δωρεάν είσοδος των νέων στα πολιτισμικά κέντρα της χώρας, κάμπτοντας της οικονομικής φύσεως αντιστάσεις που μπορεί να έχουν. Άλλωστε, η γνώση είναι δύναμη και βέβαιο είναι πως η απουσία της αποτελεί εφαλτήριο για εκείνους που με δόλο θα προσπαθήσουν να την εκμεταλλευτούν. Ας μην τους το επιτρέψουμε λοιπόν! Είναι στο χέρι μας!
