Του Χρήστου Δημάκα,
Έρευνα που πραγματοποίησε το Ινστιτούτο Θαλάσσιας Προστασίας «Αρχιπέλαγος», το 2018, για την παράνομη και καταστροφική αλιεία στην Ελλάδα, γνωστοποίησε ότι σε ένα σύνολο 70 πολυτελών εστιατορίων, το 80% είτε είχαν προστατευόμενα είδη στο μενού τους (π.χ. Πετροσωλήνας, Πίννα, Μπουρού) είτε δήλωσαν στους ερευνητές, που τους προσέγγισαν ως πελάτες, ότι θα μπορούσαν να προμηθευτούν διάφορα προστατευόμενα είδη, εάν έχουν περιθώριο λίγων ημερών. Επίσης, περισσότερες από 100 ιστοσελίδες διαφόρων περιοχών της Ελλάδας προβάλλουν στο διαδίκτυο τα μενού τους, που περιέχουν προστατευόμενα είδη. Παράλληλα, πολυάριθμες είναι οι ιστοσελίδες και τα γνωστά περιοδικά που παρουσιάζουν συνταγές και προβάλλουν αυτά τα προστατευόμενα είδη, ως εκλεκτά εδέσματα. Με βάση την παραπάνω έρευνα, κρίνεται σκόπιμο να εξεταστεί η παράνομη αλιεία.
Ως παράνομη αλιεία θεωρείται η αδήλωτη και ανεξέλεγκτη / άναρχη αλιεία, δηλαδή, με άλλα λόγια, η παραβίαση της υπάρχουσας νομοθεσίας. Αυτές οι αλιευτικές δραστηριότητες είναι από τις πιο σοβαρές και επίμονες παγκόσμιες ανησυχίες που επηρεάζουν αρνητικά το περιβάλλον, την οικονομία (π.χ. τοπικός εφοδιασμός τροφίμων, αθέμιτος ανταγωνισμός μεταξύ υποτομέων) αλλά και τα μέσα διαβίωσης (π.χ. επισιτιστική ανασφάλεια, υποσιτισμός και φτώχεια). Οι εν λόγω αλιευτικές δραστηριότητες, με κίνητρο το οικονομικό κέρδος, εκμεταλλεύονται διεφθαρμένες διοικήσεις και αδύναμα καθεστώτα διαχείρισης, ενώ μπορεί επίσης να συνδέονται με το οργανωμένο έγκλημα, άσχημες συνθήκες εργασίας, ακόμη και μορφές δουλείας.
Λίγοι, όμως, είναι αυτοί που σέβονται τους περιορισμούς και έτσι καταλήγει στον καταναλωτή η … νοστιμότατη αθερίνα. Μορφές παράνομων πρακτικών μπορεί να είναι η παράβαση μεγέθους και τύπου αλιευτικών εργαλείων, η αλιεία σε προστατευόμενα ενδιαιτήματα, το ψαροντούφεκο με μπουκάλα, με φακό, κατά τη νύχτα, η ερασιτεχνική αλιεία με δίχτυα και η χρήση εκρηκτικών (π.χ. δυναμίτη). Εξίσου δημοφιλής είναι η χρήση χημικών και δηλητηριωδών ουσιών, η οποία εφαρμόζεται όχι μόνο στη θάλασσα αλλά και σε λίμνες και ποτάμια. Επιπροσθέτως, η χρήση διχτυών «νύχτας» (με μικρότερο άνοιγμα) κατά τη διάρκεια της ημέρας είναι παράνομη, καθώς οδηγεί σε υπεραλίευση. Η χρήση δορυφόρων για τον εντοπισμό πληθυσμών ψαριών οδηγεί σε πολύ μεγάλης κλίμακας αλίευση και εξάντληση των ιχθυοαποθεμάτων. Ορισμένα είδη σκαφών, όπως οι βυθότρατες καταστρέφουν το βυθό της θάλασσας. Επιστήμονες υπολογίζουν ότι το 50% των οικοσυστημάτων του βυθού της Μεσογείου θεωρείται κατεστραµµένο, εξαιτίας των συρόμενων εργαλείων, ενώ από ό,τι έχει απομείνει, κάθε χρόνο χάνεται το 2-5%.
Τα παραπάνω αρνητικά συμπληρώνει η άδηλη αλιεία, η οποία αναφέρεται σε απολεσθέντα ή εγκαταλελειμμένα αλιευτικά εργαλεία. Αυτά είναι ένα αυξανόμενο πρόβλημα, καθώς οι σημαντικές ποσότητες, που έχουν εντοπιστεί στους ωκεανούς, θέτουν προκλήσεις για τη διατήρηση και τη διαχείριση της θάλασσας. Πολλοί τύποι αλιευτικών εργαλείων συνεχίζουν το ψάρεμα αφού εγκαταλειφθούν, χαθούν ή απορριφθούν, προκαλώντας έτσι το λεγόμενο «ψάρεμα φάντασμα» (ghost fishing). Τα σύγχρονα αυτά εργαλεία είναι κατασκευασμένα από νάυλον και ανθεκτικά υλικά με αποτέλεσμα να είναι μη βιοδιασπώμενα και ικανά να παραμείνουν στη θάλασσα για πάρα πολλά χρόνια, θανατώνοντας στην πορεία χιλιάδες θαλάσσιους οργανισμούς.
Μια σημαντική συνέπεια των προαναφερθέντων είναι η υπεραλίευση, δηλαδή η μείωση και αλίευση του αποθέματος σε βαθμό που δεν μπορεί πλέον να αναπαραχθεί και να διατηρήσει τον πληθυσμό του σε ικανοποιητικό επίπεδο. Αυτό έχει οδηγήσει στη μείωση των πληθυσμών πολλών ειδών ψαριών (π.χ. ρέγγα, σολομός, γαύρος), μερικά από τα οποία κινδυνεύουν με ολοκληρωτική εξαφάνιση. Ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών υποστηρίζει πως το 70% των αποθεμάτων των εμπορεύσιμων ψαριών έχει ήδη υπεραλιευθεί.
Στον κατάλογο προστίθεται το απορριπτόμενο αλίευμα. Πολλά από τα ψάρια, που μαζεύουν οι ψαράδες στα δίχτυα τους, απορρίπτονται ξανά στη θάλασσα νεκρά ή πληγωμένα, γιατί δεν έχουν εμπορικό ενδιαφέρον. Τα παρεμπίπτοντα αλιεύματα μπορεί να είναι μη εμπορεύσιμα ψάρια ή και άλλα είδη όπως θαλάσσια θηλαστικά, χελώνες, καρχαρίες ή θαλασσοπούλια. Βασική αιτία αυτής της καταστροφής είναι η χρήση µη επιλεκτικών αλιευτικών μεθόδων και εργαλείων (π.χ. δίχτυα µε μικρό άνοιγμα) που δε ξεχωρίζουν τα ψάρια, βάσει εμπορικής αξίας ή καθεστώτος προστασίας. Η ποσότητα και το είδος των απορριπτόμενων διαφοροποιείται για τον ίδιο τύπο εργαλείου από περιοχή σε περιοχή, αντανακλώντας τις τοπικές διατροφικές συνήθειες (π.χ. δε τρώγονται τα ίδια είδη ψαριών σε Ιταλία και Ελλάδα), την εποχή (το χειμώνα τα απορριπτόμενα είναι περισσότερα γιατί οι κακές καιρικές συνθήκες δεν ευνοούν την προσεκτική διαλογή από το πλήρωμα) και τις απαιτήσεις της αγοράς. Τα φαινόμενα της παρεμπίπτουσας αλιείας και των απορρίψεων κρίνονται τόσο περιβαλλοντικά όσο και ηθικά απαράδεκτα.
Τέλος, όπως είναι γνωστό, οι ελληνικές θάλασσες φιλοξενούν µεγάλο αριθμό θαλάσσιων θηλαστικών (δελφίνια, φώκιες κ.α.), κάποια από τα οποία είναι απειλούμενα µε εξαφάνιση. Τα θηλαστικά αυτά αλληλεπιδρούν με τη θαλάσσια αλιεία, μια και ανταγωνίζονται για τον ίδιο πόρο, τα ψάρια. Το αποτέλεσμα αυτής της αλληλεπίδρασης για τους μεν αλιείς είναι η απώλεια του εισοδήματος λόγω της ζημιάς που προκαλούν τα θηλαστικά σε αλιεύματα και σε εργαλεία, στην προσπάθεια τους να βρουν τροφή, ενώ, για τα δε θηλαστικά, η αλληλεπίδραση αυτή συνίσταται στη μείωση της τροφής λόγω υπεραλίευσης, στην παγίδευση σε δίχτυα και στην ηθελημένη θανάτωση από τους αλιείς.
Συμπερασματικά, η βιώσιμη αλιεία είναι η μόνη λύση. Για να εξακολουθήσουν να υπάρχουν ψάρια και ψαράδες, θα πρέπει να ληφθούν υπόψη όχι µόνο οι σημερινές οικονομικές ανάγκες των τελευταίων, αλλά και η ανάγκη διατήρησης των πρώτων. Πρέπει να προάγεται η χρήση επιλεγμένων αλιευτικών εργαλείων και να ρυθμίζονται η ποσότητα των ψαριών που αλιεύονται, το είδος και τα μεγέθη τους, καθώς και να καθορίζονται τα αλιευτικά πεδία. Παράλληλα, τόσο η ενημέρωση και ευαισθητοποίηση των επαγγελματιών αλιέων για την αυστηρή εφαρμογή των κανονισμών, όσο και η πραγματοποίηση αυστηρότερων ελέγχων και η επιβολή προστίμων στους παραβάτες είναι καθοριστικής σημασίας.
Η δημιουργία προστατευόμενων περιοχών, όπου υπάρχει ελεγχόμενη και περιορισμένη αλιεία, βοηθάει στην ανάκαμψη των αποθεμάτων, την αύξηση του σωματικού βάρους των ψαριών (και άρα στην πιο επιτυχημένη αναπαραγωγή τους), και, τέλος, στην αύξηση της αλιευτικής παραγωγής και, συνεπώς, του εισοδήματος των αλιέων. Όπως επισημαίνει η WWF, «Όλα τα παραπάνω έχουν νόημα μόνο όταν υπάρχει παρακολούθηση των αλιευτικών δραστηριοτήτων. Τα επίπεδα και οι φορείς επιβολής του νόμου ποικίλουν από ελέγχους του Λιμενικού Σώματος στα λιμάνια και στη θάλασσα, παρακολούθηση δραστηριοτήτων σκαφών μέσω του συστήματος VMS (vessel monitoring system), έως αγορανομικούς ελέγχους σε ιχθυόσκαλες και σημεία πώλησης και κατανάλωσης. Σημαντικό στοιχείο επίσης αποτελεί η δυνατότητα ιχνηλασιμότητας της προέλευσης ενός ψαριού. Ένα πολύ μεγάλο ποσοστό των προβλημάτων της θαλάσσια αλιείας στην Ελλάδα θα αποτελούσε παρελθόν εάν απλά εφαρμοζόταν η υπάρχουσα νομοθεσία». Οι πολίτες μπορούν, επίσης, να συμβάλλουν στην αντιμετώπιση αυτού του φαινομένου μέσω τον επιλογών τους στην αγορά και στην παραγγελία ψαριών, δείχνοντας ενδιαφέρον για την προέλευση των ψαριών που θα καταναλώσουν, αλλά και φανερή προτίμηση στους μικρούς ψαράδες που χρησιμοποιούν επιλεγμένα, νόμιμα εργαλεία.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Οδηγός για την αλιεία, Εταιρία για τη Μελέτη και Προστασία της Μεσογειακής Φώκιας, διαθέσιμο εδώ
- Αλιεία, Αρχιπέλαγος – Ινστιτούτο Θαλάσσιας Προστασίας, διαθέσιμο εδώ
- Μη-βιώσιμη αλιεία, WWF Ελλάδος, διαθέσιμο εδώ
- Οι προτάσεις μας, WWF Ελλάδος, διαθέσιμο εδώ
- Οικοσυστήματα παράκτια, Κέντρο Εκπαιδευτικής Έρευνας, διαθέσιμο εδώ
