Του Πάνου Σταθόπουλου,
Κάθε νόσος μελετάται από τον μηχανισμό πρόκλησης μέχρι τη θεραπεία. Σε προηγούμενο άρθρο παρουσιάστηκε ο ρόλος των λοιμώξεων στην πρόκληση της αυτοανοσίας. Στο παρόν άρθρο θα συσχετιστεί μια λοίμωξη με την αυτοανοσία, αυτή τη φορά στο άλλο άκρο, αυτό της θεραπείας. Η θεραπεία των λοιμώξεων στηρίζεται στην εκρίζωση του λοιμογόνου παράγοντα με τη χορήγηση αντιμικροβιακών φαρμάκων και την ταυτόχρονη αυξημένη δραστηριότητα του ανοσοποιητικού συστήματος. Η θεραπεία των αυτοάνοσων νοσημάτων, από την άλλη, στηρίζεται στην καταστολή του ανοσοποιητικού. Πώς, λοιπόν, μπορεί να υπάρξει συσχέτιση;
Η ελονοσία είναι η σπουδαιότερη παρασιτική νόσος του ανθρώπου, με εκατομμύρια κρούσματα και πάνω από 1 εκατομμύριο θανάτους ετησίως. Συχνότερα εντοπίζεται στις τροπικές χώρες, με τις παραμέτρους της μετάδοσης, της νοσηρότητας και της θνησιμότητας να έχουν τα υψηλότερα επίπεδα στην Αφρική. Στην Ευρώπη και την Αμερική, κρούσματα ελονοσίας εντοπίζονται σε ταξιδιώτες από τις ενδημικές περιοχές. Ο παθογενετικός παράγοντας είναι ένα πρωτόζωο, ένας μικροοργανισμός δηλαδή, του γένους Plasmodium. To Plasmodium falciparum είναι μακράν το κυρίαρχο είδος και είναι υπεύθυνο για όλες τις σοβαρές περιπτώσεις. Μεταδίδεται, ως γνωστόν, με το τσίμπημα μολυσμένου θηλυκού κουνουπιού, που μεταφέρει όσο τρέφεται τα παράσιτα στον άνθρωπο, τα οποία προκαλούν τη νόσο, όταν αναπτύσσονται μέσα στα ερυθροκύτταρα. Χαρακτηριστικά, συμπτώματα της νόσου είναι ο πυρετός, ο οποίος μπορεί να έρχεται και να φεύγει σε κανονικά χρονικά διαστήματα 48 ή 72 ωρών, η κεφαλαλγία, η κακουχία, οι μυαλγίες, οι αρθραλγίες, ο βήχας και άλλα. Το φάρμακο εκλογής για την αντιμετώπισή της είναι η χλωροκίνη, που χρησιμοποιείται εδώ και πάρα πολλά χρόνια και έχει ταχεία παρασιτοκτόνο και θεραπευτική δράση.
Η χλωροκίνη και ένα συνθετικό παράγωγό της, η υδροξυχλωροκίνη (Plaquenil), όμως, άρχισαν να χρησιμοποιούνται εμπειρικά για την αντιμετώπιση πολλών ρευματικών παθήσεων, όπως η Ρευματοειδής Αρθρίτιδα, ο Συστηματικός Ερυθηματώδης Λύκος (Σ.Ε.Λ.) και το Σύνδρομο Sjogren. Η χρήση φάνηκε να είναι αποτελεσματική και έχει πλέον ενταχθεί στις κατευθυντήριες οδηγίες για την αντιμετώπιση αυτών των νοσημάτων. Πολλές μελέτες, που διερεύνησαν τον ρόλο των ανθελονοσιακών φαρμάκων στη θεραπεία του Σ.Ε.Λ., κατέληξαν σε ισχυρά συμπεράσματα για μια δεύτερη λειτουργία της υδροξυχλωροκίνης ως τροποποιητικό παράγοντα της λειτουργίας του ανοσοποιητικού συστήματος, εντάσσοντάς τη στην κατηγορία των τροποποιητικών της νόσου αντιρρευματικών φαρμάκων (Disease Modifying Antirheumatic Drugs – D.M.A.R.Ds).
To παράδοξο της υπόθεσης, όμως, είναι ότι τόσο ως παρασιτοκτόνο όσο και ως ανοσοτροποποιητικό φάρμακο, ο μηχανισμός δράσης της υδροξυχλωροκίνης δεν έχει ακόμη καθοριστεί. Μάλιστα, άλλες δράσεις του φαρμάκου, όπως η βελτίωση της υπεργλυκαιμίας, της υπερλιπιδαιμίας, αλλά και η αναφερόμενη προστασία από λοιμώξεις σε ασθενείς με φλεγμονώδεις ρευματικές παθήσεις εγείρει το ερώτημα για το αν αυτές οι δράσεις μοιράζονται έναν κοινό μηχανισμό ή αν είναι προϊόν πολλαπλών διακριτών διεργασιών. Ο μηχανισμός είναι αντικείμενο διαρκούς μελέτης της σύγχρονης μοριακής ιατρικής και η ταυτοποίησή του είναι απαραίτητη για την καλύτερη κατανόηση των παραμέτρων που συνυπολογίζονται για τη χορήγηση του φαρμάκου στη σωστή δόση και για την ασφάλεια στη χρήση του. Επιπλέον, γνωρίζοντας τον μηχανισμό δράσης του φαρμάκου, μπορούμε να μελετήσουμε την αποτελεσματικότητά του σε ακόμα περισσότερα νοσήματα.
Μέχρι στιγμής, έχουν προταθεί μερικοί μηχανισμοί που εξηγούν τη δράση του φαρμάκου, χωρίς, όμως, να έχουν αποδειχθεί ακράδαντα. Παράλληλα, το ενδιαφέρον μας έχει πλέον στραφεί από την αντιμετώπιση της ελονοσίας στην αντιμετώπιση των αυτοάνοσων νοσημάτων, γι’ αυτό οι μηχανισμοί που προτείνονται αφορούν στην τροποποίηση της λειτουργίας του ανοσοποιητικού. Με απλά λόγια, η υδροξυχλωροκίνη πιθανότατα επηρεάζει την αυτοφαγία, τον μηχανισμό δηλαδή του οργανισμού, που ανακυκλώνει λειτουργικά συστατικά νεκρών κυττάρων. Ταυτόχρονα, τροποποιούνται οι μηχανισμοί που έχουν τα κύτταρα για να επικοινωνούν μεταξύ τους και να προκαλούν φλεγμονή.
Συμπερασματικά, βλέπουμε ότι τα φάρμακα που χρησιμοποιούνται στη θεραπευτική δεν έχουν πάντα αποκλειστική χρήση. Τα νοσήματα που ταλανίζουν ομάδες πληθυσμού διαφορετικές στον τόπο και τον χρόνο δεν είναι ποτέ ίδια. Η ιατρική πάντα προσπαθεί να τα αντιμετωπίζει είτε αναπτύσσοντας νέα φάρμακα είτε χρησιμοποιώντας τα ήδη γνωστά, εξοικονομώντας χρόνο. Η περίπτωση των ανθελονοσιακών φαρμάκων είναι ένα τρανό παράδειγμα αναπάντεχης αποτελεσματικότητας στην αντιμετώπιση νοσημάτων, που απαιτούν διαφορετική θεραπευτική στρατηγική.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Mechanisms of action of hydroxychloroquine and chloroquine: implications for rheumatology, Nature. Διαθέσιμο εδώ
- Βασική & Κλινική Φαρμακολογία, Broken Hill, 2009
