Του Θανάση Κυρίτση,
Θεμελιωτής του σύγχρονου δυτικού πολιτισμού, συγκαταλέγεται αναντίρρητα στους σπουδαιότερους στοχαστές της εποχής του. Ο Τζον Λοκ (John Locke), μαζί με τους Ντέιβιντ Χιουμ και Τζωρτζ Μπέρκλεϋ, συγκρότησε το τρίπτυχο του αγγλικού Διαφωτισμού και έπειτα του κινήματος του αγγλικού εμπειρισμού. Οι πολιτικές του πεποιθήσεις επηρέασαν ριζικά την Αμερικανική Επανάσταση του 18ου αιώνα και το Σύνταγμα των ΗΠΑ, καθώς και τη Γαλλική Επανάσταση του 1789 και το πρώτο Σύνταγμα της Γαλλίας, το οποίο με τη σειρά του ενέπνευσε τα Συντάγματα πολλών φιλελεύθερων κρατών. Άγγλος φιλόσοφος και ιατρός, θεωρείται, ακόμη, Πατέρας του Κλασικού Φιλελευθερισμού.
Ο Τζον Λοκ (1632-1704) γεννήθηκε στο Wrighton, ένα χωριό της Αγγλίας, προερχόμενος από πουριτανή οικογένεια. Από την παιδική του ηλικία βίωσε τον Αγγλικό Εμφύλιο Πόλεμο μεταξύ των κοινοβουλευτικών και της μοναρχίας του Καρόλου Α΄. Η ανάμειξη του πατέρα του στον πόλεμο στο πλευρό των κοινοβουλευτικών, ενδεχομένως οδήγησε τον Λοκ να απορρίψει τη θέση περί θεϊκού δικαιώματος του βασιλιά να κυβερνάει τον λαό. Σε ηλικία 14 ετών φοίτησε στο ξακουστό σχολείο του Westminster, όπου διδάχθηκε λατινικά, ελληνικά, εβραϊκά, αραβικά, μαθηματικά και γεωγραφία. Αν και καλός μαθητής, δεν ήταν ευχαριστημένος από την παιδαγωγική προσέγγιση που ακολουθούνταν, καταδικάζοντας την ευρεία χρήση σωματικής βίας ως τιμωρίας για την ανάγωγη συμπεριφορά των μαθητών.
Αργότερα, ο Τζον Λοκ εντάχθηκε ως φοιτητής και, στη συνέχεια, ως λέκτορας στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, το οποίο εστίαζε στην αριστοτελική λογική, αγνοώντας νέες αντιλήψεις της εποχής που εκφράζονταν από άτομα όπως ο Φράνσις Μπέικον και ο Ντεκάρτ. Ωστόσο, του δόθηκε εκεί η ευκαιρία να ασχοληθεί με τη λογική, τη μεταφυσική και τις κλασικές σπουδές, να γνωρίσει τον κόσμο της ιατρικής και να συναναστραφεί με εξέχουσες προσωπικότητες της εποχής, όπως με τον Ρόμπερτ Χουκ και τον Ρόμπερτ Μπόιλ.
Το 1666 ο Λοκ γνώρισε τον βουλευτή Άντονι Άσλη-Κούπερ, ο οποίος ύστερα έγινε ο πρώτος κόμης του Shaftesbury. Οι δυο τους συνήψαν δυνατή φιλία, ώστε ένα χρόνο μετά ο Λοκ προσελήφθη ως προσωπικός γιατρός του κόμη. Λόγω της στενής τους σχέσης, ο Λοκ ενεπλάκη στην πολιτική ζωή της Αγγλίας και υπέστη διώξεις, ως υπέρμαχος του Φιλελευθερισμού.
Τα χρόνια που υπηρέτησε στο πλευρό του κόμη ασχολήθηκε με τη συγγραφή φιλοσοφικών κειμένων, τα οποία στη συνέχεια δημοσίευσε. Το διασημότερο ίσως έργο του, το «Δοκίμιο για την ανθρώπινη νόηση» (Essay Concerning Human Understanding, 1689), άσκησε βαθύτατη επιρροή στους στοχαστές του Διαφωτισμού. Στο έργο αυτό υποστηρίζει πως δεν υπάρχουν έμφυτες ιδέες και θεωρητικές ή ηθικές αρχές, συμπεριλαμβανομένης της ιδέας του Θεού. Αντίθετα, όλες τις ιδέες τις αποκτούμε από την εξωτερική εμπειρία (αίσθηση) και την εσωτερική εμπειρία (σκέψη). Ο άνθρωπος γεννιέται tabula rasa (άγραφος πίνακας), επομένως όλες οι γνώσεις μας εκπορεύονται μόνο από την εμπειρία, μέσω των αισθήσεων και της εσωτερικής παρατήρησης – στοχασμού, των ιδεών μας.
Τις κοινωνικοπολιτικές αντιλήψεις του ο Τζον Λοκ τις διατύπωσε στο περίφημο έργο του «Δυο πραγματείες για την κυβέρνηση» (Two Treatises of Government, 1690), όπου θεμελιώνει την έννοια της λαϊκής κυριαρχίας, προβλέποντας έλεγχο και λογοδοσία από την πλευρά της νομοθετικής και εκτελεστικής εξουσίας, ενώ η κυβέρνηση περιορίζει τα καθήκοντά της στην απονομή της δικαιοσύνης και στη διεθνή διπλωματία. Κατά τη γνώμη του, οι κοινωνίες συγκροτούν κυβερνήσεις με την αμοιβαία συμφωνία μεταξύ κυβερνώντων και κυβερνωμένων, συνάπτοντας ένα «κοινωνικό συμβόλαιο». Ο λαός αποδέχεται να περιορίσει τις ελευθερίες του και το κράτος από τη μεριά του εγγυάται τη διασφάλιση των φυσικών δικαιωμάτων των πολιτών (το δικαίωμα στη ζωή, στην ελευθερία και στην ιδιοκτησία). Όταν χανόταν αυτή η εμπιστοσύνη και το κράτος παραβίαζε το «κοινωνικό συμβόλαιο», ο λαός είχε το δικαίωμα να το λύσει και να επαναστατήσει.
Επίσης, ευρέως γνωστό είναι το έργο του «Μερικές σκέψεις για τη μόρφωση» (Thoughts Concerning Education, 1693), στο οποίο ο μεγάλος στοχαστής τάχθηκε υπέρ της διευρυμένης διδακτικής ύλης και της καλύτερης μεταχείρισης των μαθητών. Μάλιστα, η άποψή του όσον αφορά στην ενίσχυση των φυσικών τάσεων του παιδιού, απαραίτητων για τη στήριξη της πρώτης παιδείας, αποτελεί πλέον κλασική παιδαγωγική προσέγγιση. Ακόμη, στο έργο του «Στη Λογική του Χριστιανισμού» (The Reasonableness of Christianity) εξέφρασε τις απόψεις του υπέρ της ανεξιθρησκίας και στο «Δοκίμιο για την Ανεκτικότητα» (Letter Concerning Toleration) υποστήριξε τον διαχωρισμό του Κράτους από την Εκκλησία.
Συνολικά, ο Τζον Λοκ πίστευε ότι η χρήση της λογικής για την αναζήτηση της αλήθειας και ο καθορισμός των νόμιμων λειτουργιών των θεσμών θα οδηγήσουν στη μεγιστοποίηση της υλικής και πνευματικής ευημερίας σε ατομικό και κοινωνικό επίπεδο. Αυτό ισοδυναμεί με τη συμπόρευση με το φυσικό δίκαιο και την εκπλήρωση του θείου σκοπού για την ανθρωπότητα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- John Locke, history.com, Διαθέσιμο εδώ
- John Locke, britannica.com, Διαθέσιμο εδώ
- John Locke, stanford.edu, Διαθέσιμο εδώ
- Τζον Λοκ: φιλόσοφος και στοχαστής του διαφωτισμού και του φιλελευθερισμού, sciencearchives.wordpress.com, Διαθέσιμο εδώ
- Τζον Λοκ – Ο “θεωρητικός του εμπειρισμού”, antikleidi.com, Διαθέσιμο εδώ
