Της Άντζελας Μανώλακα,
Σχεδόν μισός χρόνος έχει περάσει από το χειρότερο σιδηροδρομικό δυστύχημα στην Ελλάδα, αυτό της 28ης Φεβρουαρίου 2023, στα Τέμπη. Ήταν αναμφίβολα ένα γεγονός του τρέχοντος έτους που συγκλόνισε την ευρωπαϊκή σκηνή και επέφερε πολλαπλές αντιδράσεις. Ο άτυχος χαμός των 57 ανθρώπων ξεσκέπασε πολλά σκάνδαλα και έγινε αφορμή να αντιληφθούμε πόσο ελλιπές και κακά σχεδιασμένο ήταν το ελληνικό σιδηροδρομικό δίκτυο, ιδίως σε σύγκριση με τις ευρωπαϊκές προδιαγραφές.
Το ευρωπαϊκό κατηγορητήριο για τη σύμβαση 717
Τον Μάιο του 2022, δέκα μήνες πριν το δυστύχημα, ένας πληροφοριοδότης, που επέλεξε να διατηρήσει την ανωνυμία του, επισκέφθηκε το γραφείο των Ευρωπαίων εντεταλμένων εισαγγελέων στην Αθήνα. Παρείχε πληροφορίες για την τότε ευρέως άγνωστη σύμβαση «717», μεταξύ της ΕΡΓΟΣΕ και της κοινοπραξίας ΤΟΜΗ – Alstom, για την αποκατάσταση της λειτουργίας των συστημάτων σηματοδότησης και τηλεδιοίκησης κατά μήκος του ελληνικού σιδηροδρομικού δικτύου. Από τις πληροφορίες που παρήχθησαν, ξεχώρισε το παρακάτω απόσπασμα:
«Το χειρότερο είναι ότι, το 2022, με τον τρόπο που διαχειρίζεται τα έργα η ΕΡΓΟΣΕ, τα τρένα κυκλοφορούν χωρίς κανένα σύστημα ασφαλείας. Έχουμε ήδη θρηνήσει τρεις νεκρούς στο δυστύχημα του Αδένδρου. Πρόσφατα, με τη χιονόπτωση, είχαμε τη σύγκρουση στη Δαύλεια με τον τραυματισμό 11 συνανθρώπων μας και τόσα άλλα. Εάν η σύμβαση 717 είχε ολοκληρώσει το φυσικό της αντικείμενο από το 2016, όπως συμβατικά όφειλε, και λειτουργούσε η σηματοδότηση, και με βάση αυτή και το σύστημα ETCS (προστασίας τρένων), τίποτα από τα ανωτέρω δυσάρεστα δε θα είχε συμβεί».
Από την άνοιξη του 2022, και εφόσον κρίθηκε πως το απόσπασμα θεωρήθηκε αξιόπιστο, η Ευρωπαϊκή Εισαγγελία ξεκίνησε έρευνα, χρηματοδοτούμενη κατά 85% από κονδύλια της Ε.Ε.. Τον Ιούλιο του 2023 η έρευνα ολοκληρώθηκε από τους Ευρωπαίους Εισαγγελείς, με τη μορφή σχεδίου κατηγορητηρίου 106 σελίδων. Ως ύποπτα να λάβουν αντίγραφα της δικογραφίας και να παράσχουν έγγραφες εξηγήσεις, κλήθηκαν συνολικά 26 μη πολιτικά πρόσωπα, κυρίως υπάλληλοι της ΕΡΓΟΣΕ και στελέχη της κοινοπραξίας ΤΟΜΗ – Alstom. Τα αναφερόμενα αδικήματα, διωκόμενα σε βαθμό κακουργήματος, είναι πέντε: απάτη, ηθική αυτουργία σε απάτη, ψευδή βεβαίωση, απιστία και ηθική αυτουργία σε απιστία. Το σκέλος της έρευνας που αφορά τους πρώην Υπουργούς Μεταφορών, Χρήστο Σπίρτζη και Κώστα Καραμανλή, μεταβιβάστηκε από τις αρμόδιες ευρωπαϊκές αρχές στην Ελληνική Βουλή, στα μέσα Ιουλίου.
Παράλληλα, τον Μάρτιο του 2023, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανακοίνωσε πως η Ελλάδα παραπέμφθηκε στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο, για μη τήρηση των υποχρεώσεων της βάσει της Οδηγίας για τον Ενιαίο Ευρωπαϊκό Σιδηροδρομικό Χώρο (2012/34/ΕΕ), και όχι όσον αφορά την ασφάλεια του δικτύου τρένων. Ήδη από τις 15 Φεβρουαρίου, η Επιτροπή είχε δηλώσει ότι αποφάσισε να παραπέμψει την Ελλάδα στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο επειδή δε διασφάλισε ότι η συμβατική συμφωνία μεταξύ της εθνικής αρμόδιας αρχής και του διαχειριστή σιδηροδρομικής υποδομής είχε συναφθεί έως τις 16 Ιουνίου 2015 και είχε δημοσιευθεί εντός ενός μηνός.
«Αποτελεί υποχρέωση, βάσει του κοινοτικού δικαίου, να συνάψουμε και να δημοσιοποιήσουμε μια τέτοια συμφωνία, για λόγους διαφάνειας, όσον αφορά τα έργα και τη χρήση κοινοτικών κονδυλίων, και δε σχετίζεται ειδικά με την ασφάλεια των σιδηροδρόμων», δήλωσε ο εκπρόσωπος της Επιτροπής, Adalbert Jahnz, κατά τη διάρκεια συνέντευξης τύπου αυτή την εβδομάδα. «Δε μπορούμε να πούμε υπό ποιες συνθήκες θα μπορούσε να είχε αποτραπεί το ατύχημα, αυτό είναι αντικείμενο ερευνών, οι οποίες είναι εθνικής ευθύνης», συνέχισε, προσθέτοντας, ότι η απόφαση της Επιτροπής να παραπέμψει την Ελλάδα στο ΔΕΚ σχετίζεται με «συμβατική ρύθμιση μεταξύ της αρμόδιας εθνικής αρχής και του διαχειριστή του σιδηροδρομικού δικτύου». Ο Οργανισμός Σιδηροδρόμων της Ευρωπαϊκής Ένωσης αντίστοιχα δήλωσε, ότι «η ευθύνη για τη διερεύνηση των σιδηροδρομικών ατυχημάτων ανήκει στις εθνικές αρχές, αλλά τόσο η Ευρωπαϊκή Επιτροπή όσο και ο Οργανισμός Σιδηροδρόμων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ERA) θα παρακολουθήσουν στενά την εξέλιξη της κατάστασης. Είμαστε έτοιμοι να παρέχουμε κάθε απαραίτητη βοήθεια».
Μεταρρυθμίσεις υπό ευρωπαϊκή εποπτεία
Τον Απρίλιο του 2023, ο τότε Υπουργός Επικρατείας και αρμόδιος για τα θέματα υποδομών και μεταφορών, Γιώργος Γεραπετρίτης, ανακοίνωσε ότι «Το υπουργείο ήδη αναμένει το πόρισμα του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Σιδηροδρόμων, το οποίο θα επικεντρωθεί κυρίως στην αξιολόγηση των αιτίων του δυστυχήματος και στη βελτίωση του οργανωτικού μοντέλου, αλλά δε θα είναι έτοιμο πριν τον προσεχή Σεπτέμβριο, καθώς επίσης και την έκθεση των Γαλλικών Σιδηροδρόμων, το οποίο θα δίνει έμφαση σε ζητήματα εκπαίδευσης, λειτουργίας και μεταφοράς τεχνογνωσίας.»
Το πόρισμα ανέδειξε σοβαρές ανθρώπινες παραβιάσεις του ισχύοντος Γενικού Κανονισμού Κυκλοφορίας και, σε σχέση με τα οργανωτικά του σιδηροδρόμου, επισήμανε συστημικές πλημμέλειες, πολλές εκ των οποίων έχουν διαχρονικό χαρακτήρα. Ο Υπουργός σημείωσε, πάντως, ότι αυτό αποτύπωνε την επιστημονική κρίση των μελών της Επιτροπής και ανέλυε πραγματικά περιστατικά. Σύμφωνα με τον ίδιο, το μεγαλύτερο μέρος των προτάσεων του πορίσματος είχε ήδη υλοποιηθεί από το Υπουργείο ή βρισκόταν στη φάση εκπόνησης. «Το δίκτυο επαναλειτούργησε με αυστηρούς όρους ασφαλείας, η δε ανταπόκριση του επιβατικού κοινού είναι εξαιρετικά θετική με πολύ υψηλές πληρότητες που έφτασαν στο 100%, γεγονός που αποδεικνύει την εμπιστοσύνη που σταδιακά ανακτάται».
Με νομοθετικές διατάξεις που ψηφίστηκαν, ξεκίνησαν οι προσλήψεις 300 ατόμων προσωπικού, οι 160 εξ αυτών για φύλακες διαβάσεων. Ωστόσο, θα πρέπει να σημειωθεί ότι προσλήψεις δεν προβλέπονταν κατά τη διάρκεια προεκλογικής περιόδου, ως εκ τούτου η διαδικασία έχει κινηθεί με βραδύτερους ρυθμούς. Αναφορικά με τις συμβάσεις για τη σηματοδότηση και τηλεδιοίκηση (περιλαμβανομένου του συστήματος ETCS), εκείνες προχωρούν, πάντα σύμφωνα με τον Υπουργό, με ταχείς ρυθμούς και θα ολοκληρωθούν στο τέλος Σεπτεμβρίου του τρέχοντος έτους. Συμπερασματικά λοιπόν, παρατηρούμε, πως ήδη η κυβέρνηση έχει αρχίσει να λαμβάνει και να εφαρμόζει μέτρα, ώστε να αποκατασταθεί η εμπιστοσύνη των πολιτών στο σιδηροδρομικό δίκτυο της χώρας και να βελτιωθεί η ποιότητά του.
Τι συμβαίνει σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης;
Πρόσφατα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανακοίνωσε επένδυση ύψους 600 δισεκατομμυρίων ευρώ για την αναβάθμιση των ευρωπαϊκών σιδηροδρομικών δικτύων. Η απόφαση αυτή ανακοινώθηκε μετά και το κατηγορητήριο 717 για την Ελλάδα. Τα χρήματα επιδότησής του θα προέρχονται από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων, από Διαρθρωτικά Ταμεία, Ταμεία Συνοχής και άλλα ιδρύματα. Το έργο προβλέπει τη σιδηροδρομική ένωση μεταξύ των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, καθώς, όπως αναφέρει η επίτροπος μεταφορών Adina Vălean, «Η ιστορία έχει δείξει πώς οι σιδηροδρομικές συνδέσεις αποτελούν τη βάση για ισχυρούς οικονομικούς και πολιτικούς δεσμούς μεταξύ των κρατών». Αν και δεν υπάρχει ακριβής ημερομηνία πρόβλεψης για την ολοκλήρωση του έργου, αναφέρεται ότι έως το 2030 θα έχουν γίνει βασικές μεταρρυθμίσεις και θα έχει ολοκληρωθεί ένα μεγάλο κομμάτι του.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει ήδη εγκαινιάσει μια σειρά εμπορικών δικτύων για να ενώσει σιδηροδρομικά περαιτέρω την ήπειρο. Αυτά αποτελούνται, προς το παρόν, από 9 Διαδρόμους: Σκανδιναβικός-Μεσογειακός Διάδρομος, Διάδρομος Βόρειας Θάλασσας-Μεσογείου, Ατλαντικός Διάδρομος, Διάδρομος Βόρειας Θάλασσας-Βαλτικής, Αλπικός Διάδρομος του Ρήνου, Διάδρομος Βαλτικής-Αδριατικής, Μεσογειακός Διάδρομος, Διάδρομος Ρήνου-Δούναβη και Διάδρομος Ανατολής. Η Ελλάδα συμπεριλαμβάνεται στον τελευταίο, ο οποίος την ενώνει με χώρες των Βαλκανίων και της Κεντρικής Ευρώπης.
Παρατηρούμε, λοιπόν, πως σιγά-σιγά αρχίζουν να γίνονται βήματα για την αποκατάσταση και τον «εξευρωπαϊσμό» του σιδηροδρομικού δικτύου στη χώρα μας. Τόσο η Ευρωπαϊκή Ένωση, όσο και η ελληνική κυβέρνηση, λαμβάνουν μέτρα, ώστε το ταξίδι μέσω του τρένου να γίνει μέρος της ζωής όλο και περισσότερων ανθρώπων. Με τη δημιουργία ασφαλών δικτύων και την ευκολία πρόσβασης από όλους, ίσως τελικά τα τρένα καταφέρουν να γίνουν ξανά μέρος της ελληνικής καθημερινότητας και να αρχίσουν να επιλέγονται, ως μέσω μεταφορών συχνότερα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Are We on Track for a European Railway Network?, @eu_and_u στο Instagram, διαθέσιμο εδώ
- European Rail Freight Corridors, Independent Regulators’ Group – Rail, διαθέσιμο εδώ
- Βαρύ κατηγορητήριο από την Ευρώπη για τη σύμβαση 717 της ΕΡΓΟΣΕ, Euro2day, διαθέσιμο εδώ
- Αρχή για Ξέπλυμα Μαύρου Χρήματος: Έρευνα για συμβάσεις ΟΣΕ, ΤΡΑΙΝΟΣΕ – ΕΡΓΟΣΕ, Hellenic Train, LiFO, διαθέσιμο εδώ
- Τρένα: Συμβολή από Γάλλους και Ιταλούς για την βελτίωση της λειτουργίας αλλά και για τις επενδύσεις της Hellenic Train, Έθνος, διαθέσιμο εδώ
- Μεταρρύθμιση, επανίδρυση, εκσυγχρονισμός, Τέμπη, Η Καθημερινή, διαθέσιμο εδώ
