Της Χιόνας Οικονομάκη,
Γεννημένος στη Ζάκυνθο, στις 8 Απριλίου του 1798, ο Διονύσιος Σολωμός ήταν νόθος γιος του κόντε Νικολάου Σολωμού και της Αγγελικής Νίκλη. Ο κόντε είχε δύο μεγαλύτερα παιδιά από τη νόμιμη σύζυγό του, Μαρνέτα Κάκνη, η οποία όμως απεβίωσε το 1802. Το 1807, δύο ημέρες πριν από τον θάνατό του, ο Νικόλαος θα παντρευτεί την Αγγελική Νίκλη, με την οποία στο μεταξύ είχε αποκτήσει έναν ακόμη γιο, τον Δημήτριο, προκειμένου τα παιδιά τους να αποκτήσουν δικαιώματα νόμιμων τέκνων. Κατόπιν, λοιπόν, της αναγνώρισής του ως νόμιμο τέκνο του κόντε Νικολάου Σολωμού, ο Διονύσιος βρίσκεται από το 1808 για σπουδές στην Ιταλία, εντάσσεται στους φιλολογικούς και πνευματικούς κύκλους της εποχής και γοητεύεται από το ακμάζον ρεύμα το ρομαντισμού. Από το 1815 ξεκινά να γράφει ποιήματα στην ιταλική γλώσσα, κάτι που εξακολούθησε να κάνει και μετά από την επιστροφή του στον ελλαδικό χώρο και τη Ζάκυνθο, το 1818.
Το 1822 θα γνωρίσει τον λόγιο και (μετέπειτα) ιστορικό της Ελληνικής Επαναστάσεως, Σπυρίδωνα Τρικούπη στον οποίο και θα συστηθεί ως Ιταλός ποιητής. Τότε, ο Τρικούπης λέγοντάς του την ακόλουθη φράση θα αλλάξει τόσο την πορεία του ίδιου του Σολωμού, όσο και της Ελληνικής Λογοτεχνίας γενικότερα: «Η ποιητική σας ιδιοφυΐα σάς επιφυλάσσει μια διαλεχτή θέση στον ιταλικό Παρνασσό. Αλλά οι πρώτες θέσεις εκεί είναι πιασμένες. Ο ελληνικός Παρνασσός δεν έχει ακόμη τον Δάντη του». Ο Σολωμός δεν γνωρίζει καλά ελληνικά και ο Τρικούπης τον βοηθά να τα μελετήσει χρησιμοποιώντας ως βασικό υλικό τα κείμενα του Χριστόπουλου. Το διθυραμβικό λογοτεχνικό έργο του εθνικού μας ποιητή είχε, μόλις, αρχίσει να συντίθεται.
Συνδυάζοντας στοιχεία της προγενέστερης ποιητικής παράδοσης, όπως αυτή είχε διαμορφωθεί κατόπιν των καταβολών της κρητικής λογοτεχνίας και της παράλληλης ευρείας διάδοσης του δημοτικού τραγουδιού, ο Σολωμός θα προβεί σε μία απόλυτα ρηξικέλευθη ενέργεια: Πρόκειται για την αξιοποίηση της δημοτικής γλώσσας, τη συστηματική της καλλιέργεια και την χρήση της στο πεδίο της λογοτεχνίας. Βέβαια, οι απόψεις του αναφορικά με το γλωσσικό ζήτημα, ευρισκόμενες πολύ κοντά στις αντίστοιχες θέσεις που πρεσβεύει η σύγχρονη γλωσσολογία, καθίστανται εμφανέστατες στον Διάλογο, όπου παρατίθεται η περίφημη φράση: «Υποτάξου πρώτα στη γλώσσα του λαού, και, αν είσαι αρκετός, κυρίεψέ την». Η ιδιαίτερα καινοτόμα, αυτή, προσέγγιση του γλωσσικού ζητήματος, σε συνάρτηση με την πραγματική χρήση της δημοτικής γλώσσας στο λογοτεχνικό του έργο, μπορούν να ερμηνευτούν κάτω από ένα πρίσμα πιο θεωρητικό που αφορά την επιθυμία του ποιητή για τη σύνθεση ενός «μιχτού είδους».
Πιο αναλυτικά, ο Σολωμός είχε ταχθεί υπέρ της απόψεως πως η επίτευξη του περιορισμού της πόλωσης ανάμεσα στα δύο ακμάζοντα είδη, τον ρομαντισμό και τον κλασικισμό, θα οδηγούσε στη σύνθεση ενός ανώτατου λογοτεχνικού είδους, που θα αποτελούσε τη συνένωση των δύο. Εν γένει, ο παράγοντας της «σύζευξης» αποτελούσε θεμελιώδη αισθητική προοπτική για τον ευρωπαϊκό ρομαντισμό που οδήγησε στη συνακόλουθη σύλληψη ενός οράματος, μάλλον ουτοπικού, αναφορικά με τη σύνθεση μίας ενιαίας ρομαντικής τέχνης που θα συνιστούσε τη μετουσίωση της «οικουμενικής ποίησης». Ο Friedrich Schlegel, μία από τις εμβληματικότερες μορφές του γερμανικού ρομαντισμού που άσκησε σημαντική επιρροή στον εθνικό μας ποιητή, είχε υπογραμμίσει αναφορικά με τη θεωρία της «σύμμειξης», πως το νέο -υπό σύνθεση- λογοτεχνικό είδος θα πρέπει να υπάρχει ανεξάρτητα από τα λογοτεχνικά όρια, τις φόρμες και τα ύφη, αλλά και να περιλαμβάνει στοιχεία όλων των τεχνών, όπως φιλοσοφικά και ρητορικά. Η διαμάχη αναφορικά με το αν μία τέτοια συναρμογή θα ήταν θεμιτή, παραγωγική ή ακόμη κι εφικτή, υπήρξε έντονη και πολυετής, με τον Σολωμό να οραματίζεται αυτό το «τρίτο είδος» προσπαθώντας να το δημιουργήσει.
Από το 1829 έως το 1854, στη διάρκεια των ωριμότερων και παραγωγικότερων χρόνων της ζωής του, ο Σολωμός αφοσιώθηκε στην προσπάθειά του να συνθέσει ένα νέο «μεικτό αλλά γνήσιο είδος». Ο στόχος αυτός δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ και με έναν τρόπο, κάπως παράδοξο, αυτό που πραγματικά πέτυχε ο συγγραφέας ήταν να εντρυφήσει στον ίδιο τον ρομαντισμό. Οι μελέτες, οι τακτικές και οι διαρκείς ανασυνθέσεις του συνετέλεσαν καθοριστικά στο να «επισφραγιστεί» το παραγωγικότερο διάστημα της λογοτεχνικής του σύνθεσης από το ρεύμα του ρομαντισμού, με τις γερμανικές πηγές τις οποίες εξακολουθητικά μελετούσε, να διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο σε αυτή την έκβαση.
Η ωριμότερη δημιουργία του ποιητή, επομένως, είναι αμιγώς ρομαντική. Το γεγονός αυτό επιβεβαιώνεται κι από ένα ακόμη στοιχείο που χαρακτηρίζει τη λογοτεχνική παραγωγή του Διονυσίου Σολωμού: Την αποσπασματικότητα και τον συνακόλουθο χαρακτήρα του «ημιτελούς». Η απόλυτη πραγμάτωση του υποδομημένου γερμανικού ρομαντισμού, ένα έργο ημιτελές που, ποιητικά, θα μπορούσε να χαρακτηριστεί «ναυαγισμένο», κι όμως κατόρθωσε μέσα από τα συντρίμμια της αποσπασματικότητας να αναδειχθεί και να ξεχωρίσει.
Το γνώρισμα του ημιτελούς λογοτεχνικού έργου, σε ένα επίπεδο συμβολιστικό, μπορεί να ερμηνευτεί ως το «έργο εν προόδω», αναφερόμενο σε μία αέναη διαδικασία, αυτή της ποιητικής δημιουργίας η οποία δεν ολοκληρώνεται ποτέ, αφού ποτέ δεν παύει να υφίσταται. Για τον Σολωμό, όπως και για τους Γερμανούς θεωρητικούς του ρομαντισμού, η ενότητα αποτελεί μία θεωρητική, μονάχα, έκφανση της καλλιτεχνικής πραγμάτωσης. «Πάντα τα έγραφε, αλλά ποτές του δεν τα έγραψε» είναι μία εύστοχη παρατήρηση του Κώστα Βάρναλη με την οποία περιγράφει μεστά και λακωνικά την αποσπασματικότητα του σολωμικού έργου. Ενός έργου ιδιαίτερου που καθιέρωσε την λογοτεχνία.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Γιώργος Βελουδής (2004), Ο Σολωμός των Ελλήνων: Εθνική Ποίηση και Ιδεολογία – Μία πολιτική ανάγνωση, Εκδόσεις Πατάκης.
- Έκδοση Αλεξίου: Διονυσίου Σολωμού Ποιήματα και Πεζά, (επιμ.-εισαγ. Στυλιανός Αλεξίου), Αθήνα, Στιγμή, 1994.
- Έκδοση Λίνου Πολίτη: Διονυσίου Σολωμού Άπαντα, τόμ. Α΄, Β΄, Γ΄, (επιμ.-σημ. Λίνος Πολίτης), Αθήνα, Ίκαρος, 1948/1955-1960/1991 [Ποιήματα, Πεζά και Ιταλικά, Αλληλογραφία]
-
Μαρωνίτης, Δ. 2007. Διονύσιος Σολωμός. Μελετήματα. Αθήνα: Πατάκης.
