Της Καρολίνας Σόμπτσυκ,
Η λειτουργία μιας μυθολογικής παράδοσης συμπυκνώνεται στην ερμηνεία μεν των διάφορων πτυχών του εξωτερικού κόσμου, αλλά και στη μεταλαμπάδευση διδαγμάτων και γνώσεων, χάρη στο πολύτιμο εργαλείο της ανθρώπινης φαντασίας. Συχνά, ως βάση της μυθολογίας έχουμε τη συναναστροφή διάφορων στοιχείων με τον ίδιο τον άνθρωπο, όπου στα εξωανθρώπινα αυτά στοιχεία αποδίδονται οι ιδιότητες της ομιλίας, της σκέψης, των παθών, της δράσης. Η φύση, ο κόσμος, η ζωή προσεγγίζονται ανθρωποκεντρικά, έτσι ώστε να εξυπηρετούνται πρωτίστως οι ανάγκες και οι ανησυχίες του ανθρώπου.
Ο άνθρωπος, λοιπόν, θέλησε να δώσει απάντηση στους προβληματισμούς του, να μάθει πώς να επιβιώνει…και ίσως, τελικά, απλώς να περάσει τον ~άπλετο~ ελεύθερο χρόνο του! Ένα άκρως διασκεδαστικό παράδειγμα μυθοπλασίας με πρωταγωνιστές από το ζωικό βασίλειο, είναι εκείνο που μας παραδίδουν οι διάφορες φυλές των Ιθαγενών της Βορείου Αμερικής. Στην ιστορία τους προέκυψε σύντομα η δημιουργία μιας μυθικής ομάδας μορφών, οι λεγόμενοι Κατεργάρηδες. Οι Κατεργάρηδες είναι πλάσματα εύστροφα, αλλά και πονηρά, συμμετέχουν στην εξέλιξη της ανθρώπινης ιστορίας, δοκιμάζουν ή ταλαιπωρούν τους ανθρώπους και κάποιες φορές τους ευεργετούν χάρη στην απροσεξία τους. Από φυλή σε φυλή, οι ρόλοι τους στους μύθους διαφοροποιούνται και αυτοί άλλοτε ταυτίζονται με άλλες ομάδες μυθικών υποκειμένων, τους Πολιτισμικούς Ήρωες (κατεξοχήν ευεργέτες), άλλοτε με τους Πρώτους Ανθρώπους ή Ζωανθρώπους (θεϊκής υπόστασης προγόνους του ανθρώπινου γένους και του ζωικού βασιλείου), και άλλες φορές αποκαλούνται Μεταμορφωτές, που πλάθουν τον κόσμο όπως είναι γνωστός σήμερα.
Ο πιο παλιός, δημοφιλής, διαδεδομένος και πολυδιάστατος Κατεργάρης εντοπίζεται κοινός σε όλο το εύρος των ΗΠΑ, από την ανατολική μέχρι ιδίως τη δυτική ακτή της χώρας. Πρόκειται για τον Κογιότ, το «εθνικό» ζώο πολλών ινδιάνικων φυλών. Ο Κογιότ παρουσιάζεται ως ζώο, ως ημίθεος, με ανθρώπινη ή ημιανθρώπινη μορφή και χαρακτηρίζεται από απληστία, ευήθεια, πονηρία, έντονη ερωτική διάθεση, απερισκεψία, υπεροψία και ανευθυνότητα. Πάντως, παρά την ξεδιάντροπη κατά καιρούς συμπεριφορά του στο μύθο, η προσφορά του στην ανθρωπότητα είναι, ακούσια μεν, αλλά καθόλα ανεκτίμητη. Μερικούς από τους πιο γνωστούς ψυχαγωγικούς, έως και ξεκαρδιστικούς μύθους του «κύκλου του Κογιότ», αποτελούν οι παρακάτω:
Η σύζυγός του Βούβαλου
Ο Κογιότ ταξίδευε βόρεια και στην πορεία βρήκε το σκελετό ενός βούβαλου και ούρησε μέσα στο κρανίο. Ξαφνικά εμφανίστηκε ένας γέρος βούβαλος που άρχισε να τον κυνηγά, καθώς το κρανίο ήταν δικό του! Ο Κογιότ τον ρώτησε πώς πέθανε και εκείνος απάντησε πως έχασε στη μονομαχία με έναν νεότερο βούβαλο, εξαιτίας των κεράτων του που είχαν αμβλύνει με το γήρας. Ο Κογιότ προσφέρθηκε να ακονίσει τα κέρατά του, με αντάλλαγμα ο βούβαλος να τον αφήσει ήσυχο. Πράγματι ο Κογιότ ακόνισε τα κέρατα, ο βούβαλος τα δοκίμασε επιτυχώς σε ένα κούτσουρο και ετοιμάστηκαν για τη νέα αναμέτρηση του γέρου με τον νεαρό βούβαλο. Ο γέρος αυτή τη φορά νίκησε και πήρε πίσω τις συζύγους του, ενώ χάρισε στον Κογιότ μια από αυτές. Ο Κογιότ διάλεξε την πιο εύσωμη, καθώς υπολόγισε ότι αυτή στο δρόμο της επιστροφής θα αδυνάτιζε. Γυρνώντας, λοιπόν, με τη σύζυγό του στο σπίτι, ο Κογιότ πείνασε και αποφάσισε να εξαπατήσει τη γυναίκα του και να τη φάει! Αυτή όντως έπεσε στην παγίδα του και εκείνος την έσφαξε… όμως ξάφνου του ήρθε να αφοδεύσει και τον έπιασαν τρομεροί πόνοι.
Στο μεταξύ μια καρακάξα μαζί με άλλα όρνια έτρεξαν και εξαφάνισαν όλη τη σάρκα από τα κόκκαλα της σφαγμένης γυναίκας του Κογιότ. Αφού έφυγαν χορτάτα και αφού αυτός κατάφερε και αφόδευσε, ξέσπασε δέρνοντας την κοπριά του, κατόπιν έψησε τα λίγα κόκκαλα που απέμειναν και στράγγιξε το μεδούλι μέσα στη χολή της βουβάλας. Το φαγητό του δεν έλεγε να κρυώσει, οπότε αυτός βρήκε και ζήτησε από τον Μοσχοπόντικα να τα κρατήσει μαζί του για λίγο στο βυθό της διπλανής λίμνης, ώστε να κρυώσουν. Ο Μοσχοπόντικας προθυμοποιήθηκε, όμως ο Κογιότ άρχισε να τον κοροϊδεύει, χτυπώντας το νερό της λίμνης. Τότε ο Μοσχοπόντικας τον εκδικήθηκε, σκίζοντας τη χολή, ρίχνοντας το μεδούλι να διαλυθεί μέσα στο νερό και αφήνοντας ξανά νηστικό τον απερίσκεπτο Κογιότ. Έκτοτε, αφενός οι βούβαλοι δεν πλησιάζουν δυτικότερα από το σημείο, όπου ο Κογιότ έσφαξε τη γυναίκα του, αφετέρου κάποιες λίμνες έχουν ακόμη λιπαρά σημεία στην επιφάνειά τους.
Η Γαλοπούλα φτιάχνει το καλαμπόκι και ο Κογιότ το φυτεύει
Η Γαλοπούλα πριν χρόνια βοήθησε με σπόρους καλαμποκιού, ένα αγόρι και ένα κορίτσι να επιβιώσουν. Προστάτεψε, επίσης, τα ίδια και τα σπαρτά τους από φίδια και άλλα κακόβουλα ζώα. Τα χωράφια απέδιδαν ξανά και ξανά πλούσιες σοδειές και τα παιδιά προσέφεραν σπόρους στον περίγυρό τους. Ο τεμπέλης και ελαφρόμυαλος Κογιότ ζήτησε κι αυτός σπόρους, όμως θέλοντας να ελαχιστοποιήσει τη σκληρή δουλειά της καλλιέργειας, έψησε τους σπόρους πριν τους φυτέψει, νομίζοντας ότι θα παραχθούν έτοιμα ψημένα καλαμπόκια. Αφού είδε πως δεν απέδωσαν οι ψημένοι σπόροι, συμμορφώθηκε και φύτεψε νέους, που άρχισαν να μεγαλώνουν. Ωστόσο, ζήλεψε τους γείτονες που είχαν ήδη ώριμη σοδειά και ζήτησε μερικά καλαμπόκια, όμως τον έδιωξαν, γιατί καν δεν είχε επιστρέψει ακόμη τα καλαμπόκια που ήδη χρωστούσε. Έτσι, αυτός αποφάσισε να κλέψει αντ’ αυτού κολοκύθια. Οι γείτονες κατηγόρησαν αμέσως αυτόν, και εκείνος το αρνήθηκε δήθεν θιγμένος. Έτσι, τον έδιωξαν δια παντός από την περιοχή και έκτοτε αυτός και η οικογένειά του ζητιανεύουν και προμηθεύονται φαγητό με ύπουλες μεθόδους.
Η δημιουργία του ανθρώπινου γένους
Κάποτε, ο Κογιότ και το Γεράκι ήταν Πρώτοι Άνθρωποι και θέλησαν να φτιάξουν νέους ανθρώπους. Ο Κογιότ θέλησε να παραστήσει το νεκρό και ξάπλωσε στο έδαφος. Κοράκια και γύπες άρχισαν να τσιμπούν τα πισινά του, όλο και πιο έντονα. Ξαφνικά ο Κογιότ έκλεισε απότομα τα καπούλια του και έκλεισε όλα τα όρνια μέσα! Το Γεράκι με τα πολλά κατάφερε να τραβήξει τα όρνια έξω, όμως τα ξεπουπούλιασε. Τότε οι δυο φίλοι φύτεψαν στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα τα φτερά, και μέσα από των κορακιών ξεπρόβαλαν οι άνθρωποι και από των γυπών οι αρχηγοί των φυλών. Παρατήρησαν, όμως, ότι οι άνθρωποι πλέον είχαν την ίδια μορφή με αυτούς, οπότε αποφάσισαν οι ίδιοι από Πρώτοι Άνθρωποι να γίνουν ζώα. Και τα ξεπουπουλιασμένα όρνια μαζί με τους δυο ήρωες, απαρτίζουν την πανίδα που γνωρίζουμε σήμερα.
Εν κατακλείδι, σχετικές με την εξέχουσα φυσιογνωμία του Κογιότ και άξιες αναφοράς είναι ακόμη ιστορίες, όπως οι ακόλουθες: Πώς το Γαλαζοπούλι απέκτησε το χρώμα του, ο Κογιότ κλέβει τον ήλιο και το φεγγάρι, για τη δημιουργία των τεσσάρων εποχών του χρόνου, ο Ήρωας Σκίνκατς, για το πώς τα κογιότ πήραν τη λιγνή διάπλασή τους, και τέλος ο Κογιότ και οι Ενυδρίδες τζογάρουν, συνήθεια παραδόξως διαδεδομένη στην ευρύτερη ινδιάνικη κουλτούρα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Dawn E. Bastian & Judy K. Mitchell (2004), Handbook of Native American Mythology (World Mythology), Santa Barbara: ABC-CLIO, Inc.
- Native American Coyote Mythology, native-languages.org, Διαθέσιμο εδώ
