Της Γιώτας Κασάπη,
Βία, διαφθορά, μετανάστευση και παραβιάσεις ανθρώπινων δικαιωμάτων. Αυτά είναι μερικά από τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι χώρες της Κεντρικής Αμερικής τα τελευταία χρόνια. Έχοντας λάβει αρκετά μεγάλες διαστάσεις, ώστε να επηρεάζουν έως και τη χάραξη της αμερικανικής εσωτερικής πολιτικής, τα μεγάλα αυτά ζητήματα αποτελούν αιτία μιας εντεταμένης κρίσης που προβληματίζουν τη διεθνή κοινότητα. Η στερεοτυπική προβολή των καταστάσεων αυτών που έχουν αποτελέσει έμπνευση για χιλιάδες κινηματογραφικά έργα είναι ένα μονάχα μικρό δείγμα, που φανερώνει το πόσο βαθιά ριζωμένη είναι αυτή η κρίση. Το αν και το πότε θα τελειώσει; Άγνωστο.
Η περιοχή που συμπεριλαμβάνει τη Νικαράγουα, τη Κόστα Ρίκα, τη Γουατεμάλα, το Ελ Σαλβαδόρ, την Ονδούρα, τον Παναμά και το Μπελίζ είναι το θύμα αυτής της ατέρμονης και πολύπλευρης κρίσης και συνθέτει αυτό που αποκαλείται «Κεντρική Αμερική». Η ιστορία της ως σύνολο ξεκινά με την Πράξη της Ανεξαρτησίας της Κεντρικής Αμερικής του Σεπτεμβρίου του 1821 και ολοκληρώνεται το 1981 με την προσθήκη του τελευταίου κράτους της λίστας, του Μπελίζ. Αν και ο ομοσπονδιακός χαρακτήρας της έπαψε να υφίσταται από το 1838 και έπειτα, η κεντροαμερικανική ταυτότητα κατάφερε να επιβιώσει. Όταν δημιουργήθηκε το Δικαστήριο της Κεντρικής Αμερικής το 1907, ξεκίνησε ο ολικός μετασχηματισμός της περιοχής, ο οποίος κορυφώθηκε με την υπογραφή της Συνθήκης του Ελ Σαλβαδόρ το 1951, με την οποία πήρε πνοή ο Οργανισμός των Κρατών της Κεντρικής Αμερικής (ODECA).
Οι δεσμοί των κρατών ενισχύθηκαν ακόμα παραπάνω το 1991, με τη δημιουργία του Συστήματος Ενσωμάτωσης της Κεντρικής Αμερικής (SICA), έναν περιφερειακό οργανισμό που πλαισιώνει σαφή νομική βάση, κάνοντας ευκολότερη τη διακρατική συνεννόηση. Πέρα από τα 7 κράτη της Κεντρικής Αμερικής, συμπεριλαμβάνεται και η Δομινικανή Δημοκρατία. Στο παρελθόν σημειώθηκαν προσπάθειες δημιουργίας κοινού νομίσματος και διαβατηρίου για τα κράτη μέλη δίχως να υλοποιηθεί, ενώ στον οργανισμό υπάγεται και το Κοινοβούλιο της Κεντρικής Αμερικής, το οποίο συστάθηκε για την αντιμετώπιση των συγκρούσεων στη Γουατεμάλα, τη Νικαράγουα και το Ελ Σαλβαδόρ τη δεκαετία του 1980. Η μόνη χώρα που δεν συμμετέχει στο Κοινοβούλιο είναι η Κόστα Ρίκα, καθώς τα οφέλη προσχώρησης της χώρας είναι λιγότερα από το κόστος της σύμφωνα με τους πολίτες της. Ενώ, λοιπόν, έχουν επιστρατευτεί τόσοι θεσμοί για να δώσουν μια ανάσα στον διαρκή αγώνα καταπολέμησης της κεντροαμερικανικής κρίσης, οι μισοί υπολειτουργούν και τα προβλήματα εξακολουθούν να υπάρχουν αλλά και να ακμάζουν.
Η φτώχεια έχει καλύψει μεγάλο μέρος της περιοχής, καθώς ένα σημαντικό μερίδιο του πληθυσμού δεν έχει πρόσβαση σε βασικά αγαθά, όπως είναι το νερό, η ιατρική περίθαλψη και η εκπαίδευση. Οι ανισότητες ολοένα και αυξάνονται, με αποτέλεσμα να δημιουργείται εύφορο έδαφος για εγκληματικές ενέργειες. Αυτές δεν είναι άλλες πέρα από το οργανωμένο έγκλημα, την εμπορία ναρκωτικών και την τέλεση ανθρωποκτονιών, καθιστώντας έτσι την περιοχή ιδιαίτερα επικίνδυνη. Οι φυσικές καταστροφές, που πληγούν τον πληθυσμό μονάχα δυσχεραίνουν τις συνθήκες διαβίωσης και το «κερασάκι» στη τούρτα έρχεται να προσθέσει η πολιτική διαφθορά και αστάθεια.
Κάθε κράτος ανεβαίνει τον δικό του γολγοθά και καλείται να αντιμετωπίσει διαφορετικό πρόβλημα κάθε φορά. Ξεκινώντας με τη Νικαράγουα, η οποία ξέφυγε μετά βίας από το ενδεχόμενο εμφύλιας σύγκρουσης το 2018, η κυβέρνηση φαίνεται να καταστέλλει με βίαια μέσα την αντιπολίτευση και τους διαδηλωτές, ενώ οι ψευδείς εκλογές που εδραίωσαν την εξουσία του Daniel Ortega δύο χρόνια πριν έκαναν έντονη εντύπωση στο διεθνή κοινό. Η αλλαγή φαίνεται να είναι δύσκολο να επέλθει, καθώς η ταραχώδης πολιτική σκηνή της Νικαράγουα -και όχι μόνο- προκάλεσε τη φυγή 200.000 μεταναστών προς την Κόστα Ρίκα, προσθέτοντας έναν ακόμα κρίκο στην αλυσίδα της κρίσης.
Την ίδια στιγμή, η αυταρχική πολιτική του Nayib Bukele στο Ελ Σαλβαδόρ θέτει σε κίνδυνο τη δημοκρατία, ενώ οι εδραιωμένες ελίτ στην Ονδούρα και τη Γουατεμάλα δεν δίνουν χώρο σε ανεξάρτητους φορείς για να σταματήσουν εντελώς τη διαφθορά. Στη πρώτη, ο πρώην πρόεδρος της χώρας, Jose Orlando Hernandez συμμετείχε ενεργά στο σύστημα διαφθοράς, αφού αργότερα εκδόθηκε στις ΗΠΑ για διακίνηση όπλων και ναρκωτικών έναν χρόνο πριν. Στη δεύτερη, η κυβέρνηση του Alejandro Giammattei απαγόρευσε στην αντιπολίτευση και τους υποψηφίους της να διεκδικήσουν αξιώματα το 2023. Σε αυτό το σημείο αξίζει να σημειωθεί πως η Γουατεμάλα βρέθηκε στη 150η θέση στον Δείκτη Αντίληψης Διαφθοράς της Διεθνούς Διαφάνειας για το 2022. Και η λίστα των προβλημάτων συνεχίζεται. Η γενική ανασφάλεια που έχει προκύψει από την απουσία σταθερότητας, την κακή διακυβέρνηση και την απουσία κράτους δικαίου εμποδίζει την ανάπτυξη και ωθεί τους πολίτες προς τη μετανάστευση και τη βία.
Η λύση σε όλα τα παραπάνω; Η συντονισμένη παρέμβαση των διεθνών θεσμών και η ουσιαστική εσωτερική αλλαγή. Η συνεργασία μεταξύ των χωρών της Κεντρικής Αμερικής αλλά και η συμβολή των διεθνών οργανισμών σε μια οργανωμένη προσπάθεια καταπολέμησης αυτής της γενικευμένης κρίσης με την παροχή πόρων, τη καλύτερη διαχείριση των μεταναστευτικών ροών και την καλύτερη αντιμετώπιση των διακρατικών εγκλημάτων ενδεχομένως να ήταν ιδανικά, μα τα βήματα προς τη πρόοδο πρέπει να είναι αργά και ουσιαστικά. Με τα δεδομένα που υπάρχουν, η ριζική βελτίωση είναι σχεδόν απίθανη, καθώς οι κυβερνήσεις μαζί με ελιτιστικές ομάδες εντείνουν τη κρίση και την απολυταρχία. Στη Νικαράγουα, ο Πρόεδρος Ortega έχει καταφέρει να κρατά τους επίδοξους μεταρρυθμιστές φυλακισμένους. Την ίδια ώρα, ο Bukele στο Ελ Σαλβαδόρ και η Castro στην Ονδούρα υποσχέθηκαν το άνοιγμα φυλακών και ιδρυμάτων για ύποπτες συμμορίες ώστε να ενισχύσουν την ασφάλεια, αγνοώντας όμως τις βαθύτερες αιτίες της εξαθλίωσης και δίχως να απομακρύνουν πραγματικά το μαύρο σύννεφο της βίας.
Αν και, όπως αναφέρθηκε, η ριζική βελτίωση είναι δύσκολη, στον οικονομικό τομέα τα πράγματα είναι πιο αισιόδοξα. Η περιοχή έχει καταφέρει να συνεργαστεί με τους δύο οικονομικούς γίγαντες επιτυχώς, ξεκινώντας με την υπογραφή συμφωνίας για το ελεύθερο εμπόριο μεταξύ της Κόστα Ρίκα και της Κίνας το 2010. Ακολούθησαν και τα υπόλοιπα κράτη της Κεντρικής Αμερικής, με τελευταίο αυτό του Παναμά το 2022. Όσον αφορά τις σχέσεις με τις Ηνωμένες Πολιτείες, η κυβέρνηση Biden έχει εκδώσει σχέδιο παροχής οικονομικής αρωγής ύψους έως και 4 δισεκατομμυρίων δολαρίων με στόχο τη μείωση της ανεργίας και της φτώχειας στις χώρες του Βόρειου Τριγώνου, όπως ονομάζεται το τρίπτυχο της Ονδούρας, του Ελ Σαλβαδόρ και της Γουατεμάλας. Παράλληλα, προωθούνται οι ιδιωτικές επενδύσεις στη περιοχή, σύμφωνα με τις οποίες πρόκειται να επενδυθούν έως και 1,2 δισεκατομμύρια δολάρια τα ακόλουθα χρόνια.
Η αισιοδοξία απορρέει και από τις διεθνείς εξελίξεις, έπειτα από την απόφαση των ηγετών του Παναμά, της Κόστα Ρίκα και της Δομινικανής Δημοκρατίας να σχηματίσουν τη Συμμαχία για την Ανάπτυξη στη Δημοκρατία, ένα εγχείρημα στα πλαίσια της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ στη Νέα Υόρκη το 2021, που γέννησε το «Νότιο Τρίγωνο», το οποίο πλάι στο Βόρειο κάνει προσπάθειες για τη προστασία των δημοκρατικών θεσμών και της οικονομικής ευημερίας. Επιπρόσθετα, έχουν ξεκινήσει συζητήσεις από νεαρούς ακτιβιστές LGBTQ+ σχετικά με τα ανθρώπινα δικαιώματα, ενώ η εκλογή της Xiomara Castro φέρνει στο προσκήνιο τη συζήτηση για τη συμμετοχή των γυναικών στη πολιτική.
Το συμπέρασμα δείχνει πως η κρίση θα μπορούσε να έχει τέλος, μα χρειάζεται ακόμα πολύς χρόνος και προσπάθεια, τόσο από τη διεθνή κοινότητα, όσο και από τα πολιτικά όργανα και τους πολίτες των κρατών της Κεντρικής Αμερικής. Για ακόμη μια φορά, οι προβλέψεις δεν έχουν ισχυρές βάσεις και το μέλλον των χωρών αυτών είναι αβέβαιο.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- A Persistent Crisis in Central America, WPR, διαθέσιμο εδώ
- Central America’s dysfunction grinds on, GIS, διαθέσιμο εδώ
- Central America: ‘The regression of democracy has been immense’, WOLA, διαθέσιμο εδώ
- Three Reasons to Be Optimistic About Central American Democracy, Αmericas Quarterly, διαθέσιμο εδώ
- Regional Overview Latin America & the Caribbean July 2023, ACLED, διαθέσιμο εδώ
