Του Κωνσταντίνου Μεταξά,
Ο Goethe υιοθέτησε την άποψη του Herder για την ιστορία και τον θαυμασμό του για τον Shakespeare. Πίστευε ότι αυτό που τον συγκινούσε αναφορικά με την ίδια την Ιστορία ήταν να πραγματωθεί με το προσωπικό στίγμα του δημοφιλούς βρετανού θεατρικού συγγραφέως: «Το θέατρο του Shakespeare είναι ένα πανέμορφο κουτί με σπάνια αντικείμενα, μέσα στο οποίο η ιστορία του κόσμου κυλάει μπροστά στα μάτια μας κατά μήκος του αόρατου νήματος του χρόνου. Τα σχέδιά του, για να μιλήσουμε με το κοινό ύφος, δεν είναι σχέδια, αλλά όλα τα έργα του περιστρέφονται γύρω από το μυστικό σημείο (που ακόμη κανένας φιλόσοφος δεν έχει δει και δεν έχει προσδιορίσει), στο οποίο η ιδιαιτερότητα του εγώ μας, η υποτιθέμενη ελευθερία της βούλησής μας, συγκρούεται με την αναγκαία πορεία του συνόλου».
Το «κοινό ύφος» σημαίνει το κοινό, γαλλικό γούστο, που μετριέται με την ποιητική ορθότητα των κανόνων. Η ιστορία, ωστόσο, είναι μια διαδικασία και δεν μπορεί να στριμωχτεί στον κορσέ των τριών αριστοτελικών μονάδων. Για τον Goethe, η ρήξη με το δράμα των κανόνων δεν ήταν μια τυφλή διαμαρτυρία, αλλά βασιζόταν πάνω απ’ όλα στην πρόθεση να γίνει η ιστορία χειροπιαστή. Το κατά πόσο ο Goethe δικαίωσε τον Shakespeare με την ερμηνεία του είναι ασήμαντο. Η συνάντηση μαζί του πυροδότησε την ιδέα του για την ιστορική τραγωδία: Το άτομο, το μεγάλο άτομο, αντιστέκεται μάταια στο ρεύμα της ιστορίας, έστω κι αν, σε τελική ανάλυση, η δικαιοσύνη είναι με το μέρος του.
Στον αυτοκρατορικό ιππότη Götz von Berlichingen (1480 – 1562), του οποίου την αυτοβιογραφία διάβασε στο Στρασβούργο, ο Goethe βρήκε ενσαρκωμένο το ιδανικό του «αυτοβοηθητή», ο οποίος υπερασπίζεται δυναμικά και με αυτοπεποίθηση το δίκιο του, το οποίο του αρνείται η ίδια η κοινωνία, το κράτος ή απλώς ισχυρότεροι άνθρωποι. Η δύναμη από την οποία ενεργεί χωρίς δισταγμό είναι η φύση και μπορεί να φτάσει μέχρι την εξέγερση. Ο ιστορικά αποτελεσματικός αυτοβοηθητής είναι, επομένως, μια ποικιλία ιδιοφυΐας, της οποίας η δύναμη υπερβαίνει τους κοινωνικούς και πολιτικούς περιορισμούς.
Σε ελεύθερη προσαρμογή της Lebensbeschreibung Herrn Goezens von Berlichingen που τυπώθηκε το 1731 αποδίδεται με το σιδερένιο χέρι. Το 1771, ένας τολμηρός και γενναίος ιππότης της αυτοκρατορίας την εποχή του Αυτοκράτορα Μαξιμιλιανού Α΄ και του Κάρολου Ε’, ο Goethe, κατέγραψε το πρώτο προσχέδιο του «σαιξπηρικού» δράματός του μέσα σε διάστημα δύο, μόλις, εβδομάδων. Σε αυτό, στυλιζάρει τον Götz von Berlichingen, ο οποίος, ιστορικά μιλώντας, είχε ζήσει μια πολύ μη ιδανική, άγρια και ταραχώδη ζωή ως ληστής βαρόνος ως την ενσάρκωση του ελεύθερου αυτοκρατορικού ιππότη που «υπόκειται μόνο στον Θεό και τον αυτοκράτορα», δηλαδή είναι σε μεγάλο βαθμό ανεξάρτητος και ο οποίος μοιράζεται φυσικά αυτήν την ελευθερία με τους υφισταμένούς του. Δεδομένου ότι η θρησκευτική δέσμευση και η πίστη στο τάγμα που εκπροσωπεί ο αυτοκράτορας συνάδουν απόλυτα με τα ιδανικά της ζωής του, ο (Goethe) Götz δεν αισθάνεται, επίσης, κανέναν απολύτως περιορισμό. Η προσωπικότητά του, η «προσποιητή ελευθερία της βούλησής του», έρχεται σε τραγική σύγκρουση με την «αναγκαία πορεία του συνόλου», την αδυσώπητη άνοδο του απολυταρχικού πριγκιπικού κράτους.
Ο Goethe επέλεξε για το δράμα του μια εποχή αναταραχής, πιεστικών πολιτικών και οικονομικών εξελίξεων. Στις αρχές του 16ου αιώνα, κατά τη μετάβαση από τον Μεσαίωνα στη Σύγχρονη εποχή, ο Αυτοκράτορας Μαξιμιλιανός Α’ μόλις και μετά βίας μπορούσε να κρατηθεί ως ρυθμιστική δύναμη απέναντι στους ισχυρούς αυτοκρατορικούς πρίγκιπες που επέκτειναν τα εδάφη τους σε κεντρικά διοικούμενα, απολυταρχικά κράτη. Ταυτόχρονα, οι αυτοκρατορικές πόλεις αγωνιούσαν για την πολιτική και οικονομική τους ανεξαρτησία. Έπρεπε να αμυνθούν ενάντια στις πριγκιπικές καταπατήσεις και τις ληστείες των εξαθλιωμένων αυτοκρατορικών ιπποτών, οι οποίοι ήταν σε μεγάλο βαθμό αποκλεισμένοι από τη χρηματική οικονομία και των οποίων οι μικρές κυριαρχίες ήταν με τη σειρά τους εμπόδιο για τους αυτοκρατορικούς πρίγκιπες που ενδιαφέρονταν να αναπτύξουν και να στρογγυλοποιήσουν τα εδάφη τους.
Προς το συμφέρον της επέκτασης της εξουσίας τους, οι πρίγκιπες απαίτησαν μια γενική εδαφική ειρήνη στην Αυτοκρατορία, η οποία απαγόρευε τις ιδιωτικές βεντέτες και παρέπεμπε όλες τις διαφορές στο νεοσύστατο Αυτοκρατορικό Επιμελητήριο το 1495. Η επιβολή της εδαφικής ειρήνης ενίσχυσε τη δύναμη της τάξης των πριγκίπων, αλλά έπρεπε να αποδυναμώσει την αυτοκρατορική επιρροή.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Borris, E.: Deutsche Literaturgeschichte vom Mittealter bis zur Gegenwart in 12 Bänden: Band Aufklärung und Empfindsamkeit, Sturm und Drang. Deutscher Taschenbuch Verlag. 2008.
- Goethe Johann von: Werke in zwei Bänden. Hrsg. v. Herbert Reinoss, München: C. Hanser, 1981
