Της Ζωής Σπέντζα,
«Οὐδὲν γὰρ ἀνθρώποισιν οἷον ἄργυρος κακὸν νόμισμ’ ἔβλαστε. τοῦτο καὶ πόλεις πορθεῖ» (Δεν καθιερώθηκε ποτέ από το ανθρώπινο γένος κάτι πιο ολέθριο από το χρήμα. Αυτό κυριεύει πόλεις), υποστήριξε ο Σοφοκλής στο έργο του «Αντιγόνη». Πίστεψε πως μακροχρόνια, το χρήμα θα αποτελούσε τον μεγαλύτερο κίνδυνο για την κοινωνία, θα διέφθειρε τα άτομα και θα τα οδηγούσε στην απληστία, στον απόλυτο υλοζωισμό. Παρά το γεγονός ότι επινοήθηκε για τη διευκόλυνση των οικονομικών συναλλαγών, σταδιακά έχασε την έννοια του μέτρου και από μέσον, έγινε αυτοσκοπός στη ζωή του ανθρώπου. Ως αποτέλεσμα, το χρήμα υποκατέστησε όλες τις υπάρχουσες αξίες. Τις ισοπέδωσε.
Ο Σοφοκλής, λοιπόν, είναι επίκαιρος όσο ποτέ άλλοτε. Και αυτό γιατί έκτοτε, κυριάρχησε η αντίληψη ότι το χρήμα είναι το «άλφα και το ωμέγα» της ζωής, είναι η προτεραιότητα μίας -δυστυχώς αναπόφευκτα- καταναλωτικής εποχής. Ο άνθρωπος θεώρησε δεδομένη την ταύτιση του «έχειν» με το «είναι», το δέχτηκε ως κριτήριο της κοινωνικής του αξιολόγησης, το οποίο νοηματοδοτούσε και νοηματοδοτεί την ύπαρξη του. Αυτός ο τρόπος ζωής τον οδήγησε με τον έναν ή τον άλλο τρόπο στη διαφθορά, την ιδιοτέλεια, την αλαζονεία και τη διχόνοια. Έθεσε τις λανθασμένες προτεραιότητες και ξεπέρασε -εν γνώσει του- τα όρια του επιτρεπτού, στον βωμό του προσωπικού συμφέροντος.
Η ιστορία προσπάθησε -ουκ ολίγες φορές- να περικαλύψει τις ανθρώπινες πλουτοκρατικές τάσεις, με ιδεολογικά και ηθικά κίνητρα. Πού βρίσκεται όμως η ηθική όταν αναφερόμαστε σε προδοσίες και πολέμους; Ποια εχθροπραξία στηρίζεται σε αυτή; Με απαρχή τις Σταυροφορίες, τους αποικισμούς, και με αποκορύφωμα τους Παγκοσμίους Πολέμους, ο άνθρωπος μας απέδειξε, μέσα από τις πράξεις του, πως τα κίνητρα ήταν και θα είναι πάντα υλικά. Και αυτή η ιεράρχηση «αξιών», καθόρισε τη δράση του, τα μέτρα αντίληψης και εκτίμησης των πραγμάτων και των κόπων της ζωής του. Επιδόθηκε στον αριβισμό και στην εμπορευματοποίηση των πάντων, οδηγήθηκε στην αισχροκέρδεια και παρέμεινε -και παραμένει- ανικανοποίητος.
Συνεπώς, στο όνομα του χρήματος, έγιναν τα μεγαλύτερα εγκλήματα της ανθρωπότητας. Τα προβλήματα στο οικοσύστημα και όλα τα δεινά του πολιτισμού, όλα, απόρροια του ανταγωνισμού των συμφερόντων. Ο άνθρωπος που πιστεύει πως το χρήμα κάνει τα πάντα, είναι έτοιμος να κάνει τα πάντα για την απόκτησή του» (Λ. Βύρων). Και έτσι έγινε άλλωστε. Η εντατικοποίηση της εργασίας, το άγχος του σημερινού τρόπου ζωής, ο στυγνός επαγγελματισμός, οι υλιστικές τάσεις και τα καταναλωτικά πρότυπα που προωθεί με κάθε ευκαιρία ο «Μεγάλος Αδερφός», απαίτησαν ουσιαστικά την αλλαγή στις προτεραιότητες του ανθρώπου. Αλλοίωσαν τον εσωτερικό του κόσμο και έκαναν τις σχέσεις του με τους άλλους ωφελιμιστικές και επιδερμικές δίχως προηγούμενο.
Για ορισμένους, -ευτυχώς λίγους- το να ζήσουν διαφορετικά δεν αποτελεί επιλογή, σε μια εποχή που η μια οικονομική κρίση διαδέχεται την άλλη. Είναι φυσικό και επόμενο, να αναζητούν το χρήμα και να ενεργούν με βάση αυτό, γιατί τους παρέχει σιγουριά και ασφάλεια. Δεν είναι φυσικό και επόμενο όμως, να «πατούν επί πτωμάτων» για να το εξασφαλίσουν, παραγκωνίζοντας κάθε έννοια της δικαιοσύνης. Αν κρίνουμε όμως τόσο από τα σκάνδαλα διαφθοράς που έχουν προκύψει παγκοσμίως τα τελευταία χρόνια, όσο και από τις περιπτώσεις που αφορούν ξέπλυμα μαύρου χρήματος -μάλλον- η δικαιοσύνη… υστερεί. Από όταν το χρήμα έγινε, «παγκόσμιο διαβατήριο», όπως είπε ο Καρ, έγινε και αυτοσκοπός και θόλωσε την κρίση του ανθρώπου.
Στην αντίπερα όχθη όμως, υπάρχει και η άποψη πως δεν είναι το χρήμα αυτό που φθείρει τον άνθρωπο, αλλά ο άνθρωπος το χρήμα. Και ίσως να ανταποκρίνεται περισσότερο στην αλήθεια του σήμερα. Γιατί το χρήμα, «μπορεί να είναι προϊόν της αρετής αλλά δε μπορεί να προσφέρει αρετή, ούτε να αντισταθμίσει τη φαυλότητα» και έτσι η χρήση του -ή η κατάχρηση του- έγκειται στο ποιόν του ατόμου που το χρησιμοποιεί. «Το χρήμα θα μείνει για πάντα ένα αποτέλεσμα και δεν πρόκειται να υποκαταστήσει τον άνθρωπο ως αιτία» (Άϋν Ράντ). Συνεπώς, η δαιμονοποίηση του μέσου είναι η απαρχή της άδικης χρήσης του και όχι το ίδιο το μέσον ως μέσον. Και κάπως έτσι η αγάπη για το χρήμα, καταλήγει να μην είναι η αιτία όλων των κακών, όταν συνεπάγεται την ανταλλαγή της προσωπικής προσπάθειας του ενός, με την καλύτερη προσπάθεια του άλλου και συνοδεύεται από την επιβράβευση. Και καθώς η αιτία είναι άλλη, μήπως τελικά και η παρακμή του χρήματος αποδίδεται αλλού; Στην ανθρώπινη ανηθικότητα και απληστία, στον ανθρώπινο νου, στην ίδια την ανθρώπινη φύση;
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Η αξία του χρήματος, marketnews.gr, διαθέσιμο εδώ
- Εμείς και το χρήμα, το χρήμα και εμείς, kathimerini.gr, διαθέσιμο εδώ
