Της Σοφίας Σουπιάδου,
Τα φώτα χαμηλώνουν. Ο Διόνυσος σκαρφαλώνει στην ογκώδη κατασκευή που δεσπόζει στη σκηνή του Αρχαίου Θεάτρου και ώρα τώρα τριβελίζει το μυαλό του κάθε θεατή ως προς το τι μπορεί να κρύβει μέσα της. Αρχίζει τον μονόλογο και λύνει τα σχοινιά. Το υφασμάτινο κάλυμμα πέφτει και μια τεραστίων διαστάσεων κατακόκκινη καρδιά αποκαλύπτεται. Ο τρελός θεός, σαν άλλος «δια Χριστόν σαλός» αφήνει να τρυπώσουν στ’ αφτιά του κοινού τα παρακάτω λόγια: «Να γεννηθεί ξανά μια νέα καρδιά, ένας παλμός καθαρός, να μιλήσει η καρδιά και ν’ ανθίσει ένα λουλούδι». Πόσοι άραγε θα καταφέρουμε να γυμνώσουμε την καρδιά μας από το τραχύ περίβλημά της και να της φορέσουμε ρούχα παιδικά; Με άλλα λόγια, πόσοι θα προβληματιστούμε αληθινά και όχι υποκριτικά (με το να υιοθετούμε το ύφος του αμπελοφιλοσόφου βαθιά γνώση και να αμολάμε κοινότοπα σχόλια και αδιάφορη κριτική) από την παράσταση που παρακολουθήσαμε και θα προσπαθήσουμε να συνδυάσουμε στην πολιτική και προσωπική ζωή μας το «λογικό» κατά τον υλικό μας κόσμο τρόπο σκέψης και δράσης με την ενσυναίσθηση, την ποίηση, το ειλικρινές ενδιαφέρον προς όλους τους ανθρώπους και το περιβάλλον που μας φιλοξενεί και την καρδιακή αγάπη-πράξη;
Η κωμωδία του Αριστοφάνη, Οι Βάτραχοι, γράφτηκε σε μια ταραχώδη για την Αθήνα εποχή, όταν η πόλη βρισκόταν σε πνευματική και ηθική κατάπτωση. Μέσα, λοιπόν, από τους Βατράχους, ο Αριστοφάνης πρότεινε τη λύση του ποιητή-σωτήρα, του έντεχνου ανθρώπου που μέσω της γλώσσας, δηλαδή ενός έλλογου μέσου, θα θυμίσει στους αλλοτριωμένους, από τα πάθη και το κυνήγι του ατομικού συμφέροντος, πολίτες τον «καρδιακό» τρόπο σκέψης και δράσης που θα τους βγάλει από το τέλμα που έχουν βυθιστεί. Ο ποιητής θα επαναφέρει την ποίηση στην καθημερινότητα του λαού, φέρνοντάς τον πιο κοντά στη συνειδητοποίηση και στον σεβασμό της φυσικής ομορφιάς που τον περιβάλλει, αλλά και στον σκοπό της ύπαρξής του, δηλαδή την αρμονική συνύπαρξη με τους συμπολίτες του. Έτσι, στέλνει τον θεό Διόνυσο και τον θνητό Ξανθία σ’ ένα ιδιαίτερο και απαιτητικό ψυχικά και σωματικά ταξίδι στον Κάτω Κόσμο, για να εντοπίσουν και να αναστήσουν τον ικανό ποιητή. Κατά τη διάρκεια αυτής της αναζήτησης ο Διόνυσος θα στήσει έναν ποιητικό διαγωνισμό ανάμεσα στον Αισχύλο και τον Ευριπίδη. Νικητής θα αναδειχθεί ο Αισχύλος, ο οποίος και θα ανέβει στον κόσμο των θνητών προς σωτηρία τους, συνοδεία του Διονύσου και απουσία του Ξανθία… Για να κερδίσεις κάτι στη ζωή, χρειάζεται να θυσιάσεις κάτι άλλο.
Μέσα στα αντικείμενα του έργου διακρίνει κανείς και την κριτική απέναντι στην αθηναϊκή θεατρική παραγωγή της εποχής, εκτός των άλλων. Μετά τους μεγάλους τραγικούς, η Αθήνα φαίνεται να βιώνει μία καλλιτεχνική πτώση, την οποία ο Αριστοφάνης δεν αφήνει ασχολίαστη. Ο Αισχύλος καλείται ως ποιητής να διορθώσει την έκλυτη ζωή και την πολιτειακή διαφθορά, αλλά συνάμα έρχεται να «ξυπνήσει» τους ποιητές του επάνω κόσμου και να ενεργοποιήσει την υψηλή θεατρική παραγωγή.
Τα Βατράχια, τώρα, δηλαδή η διασκευή της Έφης Μπίρμπα σε συνεργασία με τον Άρη Σερβετάλη και τον Κωνσταντίνο Μπλάθρα, αναδεικνύουν όλα τα παραπάνω ζητήματα που θέτει ο Αριστοφάνης. Η σκηνοθεσία, το στήσιμο των δύο βασικών χαρακτήρων αλλά και το ίδιο το κείμενο φέρνουν στο μυαλό ένα άλλο κείμενο, αυτό του Ιρλανδού συγγραφέα Samuel Beckett. Το στοιχείο της διακειμενικότητας (intertextuality) έγκειται στο γεγονός ότι και τα δύο έργα αποτελούν μια πραγματεία της ανθρώπινης ύπαρξης και αποτελούν κωμωδίες που σχολιάζουν την τραγωδία του ανθρώπινου είδους. Το κωμικό και το τραγικό στοιχείο μπλέκονται μεταξύ τους, συνεργάζονται για να φωτίσουν τη σκοτεινή κατάσταση στην οποία βρίσκεται ο κόσμος, τότε και τώρα, και από την οποία αδυνατεί να ξεφύγει.
Αυτή η συνεργασία μεταξύ τραγωδίας και κωμωδίας γίνεται εμφανής και μέσα από την εμφάνιση του Διονύσου με κοθόρνους, ενδυματολογικό στοιχείο των αρχαίων τραγωδιών. Ακόμη, το όλο σκηνικό μοιάζει βγαλμένο από ένα σκοτεινό όνειρο, πράγμα που δένει αρμονικά με την κάθοδο των δύο ηρώων στον Άδη. Ο θάνατος δεν είναι παρά ένας αιώνιος ύπνος και η συγκεκριμένη παράσταση δείχνει να συμφωνεί μ’ αυτό. Έτσι, κι ο Διόνυσος ξυπνάει τον Αισχύλο και τον παίρνει μαζί του στον επίγειο κόσμο.
Αν κρατούσα ένα πράγμα στο μυαλό μου από τα Βατράχια θα ήταν η προσπάθεια να πορευτούμε ως άτομα αλλά και ως πολίτες συνδυάζοντας τη λογική που διαθέτουμε ως έλλογα όντα με την ποίηση, δηλαδή την ενσυναίσθηση, την καρδιακή αγάπη προς όλους και όλα. Να αφήνουμε πάντα ένα «παραθυράκι» ανοιχτό για το παράλογο, για αυτό που βρίσκεται έξω από τα μέτρα του φθαρτού, μικρού μας κόσμου. Να σκεφτόμαστε και να πράττουμε με σεβασμό προς τους συνανθρώπους μας, όμορφα και αγαπητικά.
Ίσως για τη μεγάλη μερίδα των θεατών και κριτικών η παράσταση να αφορά κυρίως άλλα θέματα, αλλά αν την παρακολουθήσει κανείς με την καρδιά του ανοιχτή και τη ψυχή ξυπνητή, θα βρει κάπου και την παραπάνω σκέψη.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Βατράχια: «Κωμωδία με DNA τραγωδίας», lifo.gr, διαθέσιμο εδώ
