Της Ζένιας Κουφοπαντελή,
Μία ορμόνη ευρέως γνωστή για τις επιδράσεις που ασκεί σε όλο το σώμα είναι η σωματοστατίνη. Η ουσία αυτή συχνά αναφέρεται και ως ορμόνη αναστολής της αυξητικής ορμόνης και παράγεται πρωτίστως στα νησίδια του Langerhans του παγκρέατος. Σε αυτές τις εξειδικευμένες περιοχές, η σωματοστατίνη παράγεται από τα δ κύτταρα, τα οποία αποτελούν περίπου το 5% των κυττάρων των νησιδίων (τα υπόλοιπα αποτελούν τα α και β κύτταρα, όπου εκκρίνονται γλυκαγόνη και ινσουλίνη αντίστοιχα). Η παραγωγή σωματοστατίνης παρατηρείται, επιπλέον, στο πεπτικό και στο Κεντρικό Νευρικό Σύστημα (ΚΝΣ). Υπάρχουν δύο ενεργές μορφές του πεπτιδίου με το μήκος τους να ποικίλλει σε 14 και 28 αμινοξέα αντίστοιχα. Πρόκειται για ένα πεπτίδιο το οποίο προσκαλεί την αναστολή της έκκρισης πολλών ενδοκρινών και εξωκρινών αδένων, επηρεάζοντας κυρίως την έκκριση υποθαλαμικών ορμονών και ειδικά της αυξητικής ορμόνης.
Η σωματοστατίνη αποτελεί ένα υδατοδιαλυτό πεπτίδιο που περιλαμβάνει την αλληλουχία Ala-Gly-Cys-Lys-Asn-Phe-Phe-Trp-Lys-Thr-Phe-Thr-Ser-Cys σε ετεροκυκλικό δακτύλιο, παρουσία δισουλφιδικού δεσμού μεταξύ των δύο καταλοίπων Cys στις θέσεις 3 και 14. Η ένωση εκκρίνεται, αρχικά, ως πρόδρομη ουσία 116 αμινοξέων, την προπροσωματοστατίνη, η οποία υφίσταται ενδοπρωτεολυτική διάσπαση, προς την παραγωγή προσωματοστατίνης. Η προσωματοστατίνη υφίσταται περαιτέρω επεξεργασία σε δύο ενεργές μορφές, τη σωματοστατίνη-14 (SST-14) και τη σωματοστατίνη-28 (SST-28). Οι δράσεις της σωματοστατίνης διαμεσολαβούνται μέσω μονοπατιών σηματοδότησης υποδοχέων που συνδέονται με πρωτεΐνες G (GPCRs). Συγκεκριμένα, συνδέεται με έξι διαφορετικούς υποδοχείς σε διάφορα συστήματα και κύτταρα σε όλο το σώμα για να παράγει τη ρυθμιστική της δράση. Αυτοί οι υποδοχείς είναι ειδικοί για τη σωματοστατίνη και όταν ενεργοποιούνται, εκείνοι μειώνουν το ενδοκυττάριο κυκλικό AMP (cAMP) και το ασβέστιο, ενώ, ταυτόχρονα, αυξάνουν τα εξερχόμενα ρεύματα καλίου. Το συνολικό αποτέλεσμα που παρατηρείται είναι η μείωση της έκκρισης ορμονών του ιστού-στόχου. Επιπρόσθετα, προκαλείται η αναστολή σηματοδοτικών μονοπατιών MAPκινασών και η ενεργοποίηση μονοπατιών που σχετίζονται με την απόπτωση.
Όπως αναφέρθηκε, η πρωταρχική λειτουργία της σωματοστατίνης είναι να εμποδίζει την παραγωγή άλλων ορμονών στο ενδοκρινικό σύστημα και ορισμένων εκκρίσεων στο εξωκρινές σύστημα. Το ενδοκρινικό σύστημα αποτελείται από αδένες που απελευθερώνουν ουσίες, τις ονομαζόμενες ορμόνες, απευθείας στην κυκλοφορία του αίματος. Στους ενδοκρινείς αδένες εντάσσονται ο θυρεοειδής αδένας, η υπόφυση και τα επινεφρίδια. Το εξωκρινές σύστημα αποτελείται από αδένες που απελευθερώνουν ουσίες μέσω ενός αγωγού. Οι εξωκρινείς αδένες περιλαμβάνουν σιελογόνους αδένες, ιδρωτοποιούς και αδένες εντός του γαστρεντερικού σωλήνα. Ουσιαστικά, η σωματοστατίνη λειτουργεί για να περιορίσει τη ροή ορισμένων ορμονών και εκκρίσεων όταν το σώμα δεν τις χρειάζεται προσωρινά πλέον. Πιο συγκεκριμένα, η ουσία αυτή αναστέλλει την έκκριση της αυξητικής ορμόνης, της θυρεοειδοτρόπου ορμόνης, της ντοπαμίνης, της ακετυλοχολίνης, της γαστρίνης, της γλυκαγόνης, της ινσουλίνης, καθώς και άλλων πολλών ορμονών.
Ο τρόπος με τον οποίον ρυθμίζεται η παραγωγή της σωματοστατίνης και οι λόγοι που πυροδοτούν την έκκρισή της δεν είναι πλήρως γνωστοί. Παρ’ όλα αυτά, μια μελέτη σχετικά με τη σωματοστατίνη αποκάλυψε ότι η γλυκόζη, η κύρια μορφή ενέργειας που χρησιμοποιεί το σώμα, όχι μόνο ρυθμίζει την απελευθέρωση της σωματοστατίνης, αλλά διαδραματίζει, επίσης, ρόλο στην παραγωγή της. Βρέθηκε, δηλαδή, ότι απελευθέρωση σωματοστατίνης διεγείρεται από την ινσουλίνη, μόνο όταν υπάρχουν χαμηλά επίπεδα γλυκόζης στο αίμα, ενώ η απελευθέρωση σωματοστατίνης διεγείρεται από τη γλυκαγόνη, όταν αντίστοιχα, υπάρχουν υψηλά επίπεδα γλυκόζης στο αίμα.
Η κύρια πάθηση που σχετίζεται με προβλήματα στα επίπεδα σωματοστατίνης είναι το σωματοστατίνωμα. Πρόκειται για έναν σπάνιο νευροενδοκρινικό όγκο (ΝΕΤ) που αναπτύσσεται στο πάγκρεας ή στο δωδεκαδάκτυλο και σχετίζεται με την παραγωγή μεγάλων ποσοτήτων σωματοστατίνης. Η ασθένεια αυτή παρουσιάζει μια ξεχωριστή κλινική εικόνα που περιλαμβάνει χολολιθίαση, σακχαρώδη διαβήτη, απώλεια βάρους και στεατόρροια. Η ανασταλτική δράση της σωματοστατίνης οδηγεί σε μειωμένη κένωση της χοληδόχου κύστης, καθώς και σε μειωμένη παραγωγή χολοκυστοκινίνης, η οποία οδηγεί σε σχηματισμό χολολίθων. Η αυξημένη σωματοστατίνη μειώνει επιπρόσθετα την παραγωγή ινσουλίνης με αποτέλεσμα την εμφάνιση διαβήτη. Τέλος, η αναστολή των παγκρεατικών ενζύμων οδηγεί στην ανάπτυξη στεατόρροιας και απώλειας βάρους.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Σωματοστατίνη, galinos.gr. Διαθέσιμο εδώ
- Somatostatin (Compound), pubchem. Διαθέσιμο εδώ
- Somatostatin, britannica.com. Διαθέσιμο εδώ
- Physiology, Somatostatin, Pubmed. Διαθέσιμο εδώ
- Somatostatin, clevelandclinic.org. Διαθέσιμο εδώ
