Της Μαρίας Κλειδή,
Η φύση, προϋπάρχουσα μορφή ζωής στον πλανήτη μας που δοξάστηκε ως υπέρτατη Θεά και μητέρα από τους αρχαίους πολιτισμούς, βρίσκεται στις μέρες μας μεταξύ της συνθήκης ύπαρξης και μη ύπαρξης. Είναι δυνατόν η φύση να εξαφανιστεί; Και βέβαια όχι… η φύση είναι πολλά περισσότερα από αυτά που βλέπουμε, πολλά παραπάνω από αυτά που μπορούμε να επηρεάσουμε. Ως φύση, εκ μίας όψεως, ορίζεται το σύνολο των ζωντανών οργανισμών που ευδοκιμούν και πεθαίνουν πάνω σε αυτόν τον πλανήτη, εκ μίας άλλης όψεως ορίζεται η ενστικτώδης τάση και ροπή των όντων μέσα στη ζωή, η τάση αυτή της προγονικής μνήμης που ζει μέσα σε όλα τα πλάσματα που ακολουθούν μία γενιά, οι προγονικές συνδέσεις, το DNA. Οι συνδέσεις μας, οι αυτόματες αντιδράσεις μας, οι πράξεις μας που συχνά συμβαίνουν χωρίς να γνωρίζουμε τον λόγο, σε μεγάλο βαθμό είναι η μνήμη, αυτή των προγόνων, που έχει περάσει σε εμάς και μας καθοδηγεί.
Όπως ακριβώς συμβαίνει και με τα ζώα, το ένστικτο της αρκούδας να φτάσει στα ποτάμια όπου περνούν οι σολομοί για να τραφεί ακριβώς την εποχή που οι τελευταίοι μεταναστεύουν για να αναπαραχθούν, όπως και της θαλάσσιας χελώνας που γυρνά στο σημείο που είχε γεννηθεί για να αφήσει και τα δικά της αυγά, παρότι είχε βρεθεί εκεί μόνο μία φορά στη ζωή της. Οι συνήθειες αυτές που διαμορφώνονται στα διάφορα είδη ζώων για εκατοντάδες χιλιάδες γενεές είναι αυτές που καταγράφονται στο DNA τους, τα καθοδηγούν και τα βοηθούν να ακολουθήσουν τη «φύση» τους σε όλη τη διάρκεια της ύπαρξης, ίσως και της μη ύπαρξης τους. Πόσα ζώα αντιστέκονται στον θάνατο; Μα βέβαια αυτά που είναι νέα, που έχουν να προστατέψουν τους απογόνους τους, ενώ αυτά που νιώθουν ότι η ζωή τους δεν μπορεί πια να είναι ποιοτική αφήνονται στο γλυκό πέρασμα του θανάτου, έως και το επιδιώκουν.
Στη φύση υπάρχουν κανόνες, είναι άγραφοι, δεν χρειάζεται να ειπωθούν, αυτονόητοι και απόλυτα κατανοητοί από τα πλάσματα που συμβιώνουν στον πλανήτη Γη, ένα μόνο ζώο άλλαξε τους κανόνες της φύσης και έφτιαξε δικούς του, ο άνθρωπος. Μπορούμε εύκολα να παρατηρήσουμε ομοιότητες μεταξύ των κανόνων της φύσης και των ανθρώπινων κανόνων, όπως αυτός της αγέλης. Η επιβίωση απαιτεί συνεργασία, με τον ίδιο τρόπο επιβιώνουν και ζώα όπως οι λύκοι, έχοντας έναν Άλφα που προσέχει και οδηγεί την αγέλη και άλλα ζώα, όπως οι αντιλόπες που η ομαδικότητα βοηθά να μην κατασπαράσσονται τόσο εύκολα από τα σαρκοφάγα ζώα με τα οποία συνυπάρχουν.
Παρόμοια και η επιβίωση του ανθρώπινου είδους επήλθε μέσω της κοινής προσπάθειας για επιβίωση. Η ανθρώπινη επιβίωση ενείχε και μία σημαντική διαφορά. Σχεδόν κανένα ζώο δεν σκοτώνει το είδος του για να επιβιώσει και σχεδόν κανένα ζώο, αν εξαιρέσουμε τα αραχνοειδή και τα έντομα δεν κανιβαλίζει. Σήμερα, βέβαια, ο αλληλο-σκοτωμός του ανθρώπινου είδους έχει πάρει τέτοιες διαστάσεις, ώστε να διαπράττεται μέσω συμφωνιών και συντονισμένων αποφάσεων για την ευημερία μίας μερίδας του ανθρώπινου πληθυσμού σε βάρος μίας άλλης. Όταν ακόμη το ανθρώπινο είδος δεν είχε εφεύρει τη γλώσσα, την καθαρή ομιλία με δομή, η οποία ονοματίζει και προσδίδει χαρακτήρα και χρήση στα αντικείμενα γύρω του, στα φαινόμενα, στις συμπεριφορές, μπορούμε να πούμε ότι ακόμη θεωρούμασταν ζώα και πραγματικά δεν απείχαμε από τις συμπεριφορές που χαρακτηρίζουν ένα ζώο, τα καθαρά και αυτόματα ένστικτα που ενεργοποιούνται σε κάθε περίσταση που απαιτεί άμεση ανταπόκριση, όπως η περίσταση του κινδύνου ή της αναπαραγωγής.
Η μνήμη που διατηρείται μέσα στα πλάσματα της φύσης είναι συνεχής και μεταβαλλόμενη, αλλάζει ανάλογα με τις ανάγκες που προκύπτουν για επιβίωση. Όπως διατυπώθηκε από τον Δαρβίνο τον 19ο αιώνα, η θεωρία της Φυσικής Επιλογής εφαρμόζεται στη φύση και με τον τρόπο αυτό τα διάφορα είδη τόσο των ζώων όσο και των φυτών προσαρμόζονται στις μεταβολές του περιβάλλοντος ή εξαφανίζονται. Τίποτα λοιπόν στη φύση δεν μένει σταθερό τίποτα δεν μένει ίδιο, όλα αλλάζουν, όπως τα μόρια του σώματός μας συνεχώς δονούνται και μεταβάλλονται περνώντας από τη νεότητα στο γήρας. Έτσι αλλάζουν και τα πλάσματα και το ίσως πιο νοήμον εξ αυτών, ο άνθρωπος, έχει διαγράψει τεράστια μεταβολή από τα πρώτα στάδια της εξέλιξής του μέχρι σήμερα.
Οι άγραφοι κανόνες της φύσης ισχύουν για όλα τα άλλα πλάσματα, ο άνθρωπος επέλεξε να τους μεταβάλλει, να δημιουργήσει δικούς του κανόνες και δικούς του κόλπους δημιουργίας και ανάπτυξης. Η φύση έπαψε να είναι παντοδύναμη μητέρα στα μάτια του και πατέρας έγινε ο πολιτισμός. Τί οδήγησε, όμως, σε αυτή την τροπή των πραγμάτων σχετικά με τη διαβίωση των ανθρώπων στον πλανήτη; Ένας σημαντικός παράγοντας ήταν η μείωση των δυσκολιών που η φύση έθετε και στον αντίποδα η ευκολία που άρχισε να προσφέρει η εξέλιξη του πολιτισμού. Οι οργανωμένες κοινωνίες έκαναν τη ζωή των ανθρώπων πιο εύκολη, πιο ανώδυνη συγκριτικά με τις κακουχίες που είχαν να υποστούν στο φυσικό περιβάλλον και σίγουρα αυτό έπαιξε καθοριστικό παράγοντα στην επιβίωση των ανθρώπων, αλλά και στην υποτιθέμενη κυριαρχία τους πάνω στον πλανήτη. Υποτιθέμενη, διότι μπορεί ο άνθρωπος να έχει κυριαρχήσει πάνω στα υπόλοιπα είδη, όμως η φύση ως ολότητα δεν υπακούει στις βουλές του ούτε δύναται να ελεγχθεί ολοκληρωτικά.
Τρανταχτά παραδείγματα, οι εκρήξεις ηφαιστείων που αφάνισαν ολόκληρους πολιτισμούς, οι τυφώνες που ξεριζώνουν χωριά, τα τσουνάμι που παρασύρουν ό,τι βρεθεί στον δρόμο τους, οι μεγάλης κλίμακας σεισμοί που καταπίνουν περιοχές ολόκληρες. Οι φυσικές καταστροφές δεν ελέγχονται από τον άνθρωπο, η απλότητα και η ομορφιά του θανάτου είναι ο μεγαλύτερος άγνωστος φόβος των ανθρώπων, αυτός που προσπαθούν να αποφύγουν και να παρατείνουν τη ζωή με κάθε μέσο. Τα μέσα αυτά, όμως, που χρησιμοποιεί το ανθρώπινο γένος προκειμένου να διευκολύνει την καθημερινότητά του, όλο πιο μακριά τον οδηγούν από την κατανόηση της απλότητας της ζωής, των δυσκολιών που αυτή ενέχει και την καθιστά ποιοτική. Θυμάται, άραγε, ο άνθρωπος σήμερα ότι όλη η γνώση και η προσπάθεια ήρθε μέσα από τις δυσκολίες της φύσης; Διότι οι δυσκολίες μας διαμορφώνουν, μας αλλάζουν… σε μία συνθήκη ευκολίας δεν χρειάζεται η αλλαγή, η καλυτέρευση είναι περιττή.
Με μία τέτοια ματιά μπορούμε να συμπεράνουμε ότι αυτές οι δυσκολίες μας οδήγησαν εδώ που βρισκόμαστε σήμερα. Διαμόρφωσαν τον πολιτισμό μας, όπως πρώτα διαμόρφωσαν τους προγόνους μας να επιδιώξουν μία πιο εύκολη και προστατευμένη ζωή. Ο πολιτισμός μας είναι οι κανόνες μας, οι κανόνες αυτοί που έβαλαν στην άκρη τους κανόνες της φύσης, ο άνθρωπος που φοβάται τη φύση, ο άνθρωπος που φοβάται τον θάνατο. Δεν είναι, λοιπόν, απίθανο να συμπεράνουμε ότι η φύση μας οδήγησε στον πολιτισμό ή μάλλον καλύτερα μας δημιούργησε τις συνθήκες, ώστε να προβούμε σε διαδικασίες κοινωνικής συσπείρωσης και πολιτισμικής εξέλιξης.
Μπορούμε να πούμε ότι η φύση έχει πολιτισμό; Πιστεύω πως ναι. Ίσως να μην είναι ο πολιτισμός όπως τον έχουμε στο μυαλό μας, αλλά βλέπω στη φύση έναν δικό της πολιτισμό, αρχέγονο και άγριο, παράλληλα πολύ αρμονικό και τέλειο. Η συνύπαρξη των πλασμάτων, οι σχέσεις που τα είδη αναπτύσσουν μεταξύ τους, η αποδοχή της περατότητάς τους και της αλυσίδας στην οποία αποτελούν κρίκο και τίποτα παραπάνω τίποτα λιγότερο. Αν δεν υπάρχει παρθενογένεση, καθώς και η ανθρώπινη πολιτισμική εξέλιξη άντλησε από τη φύση τη γνώση και την έμπνευση για να ανθίσει, τότε μπορούμε να υποθέσουμε ότι η φύση μας επέτρεψε να δημιουργήσουμε πολιτισμό. Μας παρέδωσε από τα μητρικά της σπλάχνα στην πατρική αγκαλιά ή, από μία άλλη σκοπιά, μας έδωσε την επιλογή της πορείας μας. Άλλωστε, τόσο οι τέχνες όσο και ο πολιτισμός εμπνεύστηκαν και ακόμη εμπνέονται από τη φύση. Αυτή είναι η αρχή αυτή είναι και το τέλος.
Έτσι, η ζωή είναι «φύση» και ο θάνατος το ίδιο. Όταν, όμως, ένα πλάσμα της φύσης απομακρύνεται τόσο πολύ από τη μητέρα του, τί συμβαίνει; Η φυσική επιλογή και πάλι λειτουργεί μέσα στο περιβάλλον στο οποίο έχει δημιουργηθεί για τη διαβίωση των ανθρώπων, ό,τι είναι απαραίτητο μένει, ό,τι είναι αχρείαστο φεύγει. Έτσι, οι άνθρωποι άρχισαν να γεννιούνται χωρίς τους τένοντες που είναι απαραίτητοι για το σκαρφάλωμα, οι φρονιμίτες βγαίνουν συχνά χαλασμένοι και να αφαιρούνται, αφού πλέον είναι περιττοί. Βιώνουμε μία απομάκρυνση από τις ρίζες μας, όταν, όμως, θέλουμε να γαληνέψει το μέσα μας, πάλι αυτές αναζητούμε. Πλέον, όμως, είναι πολύ μακριά, τόσο μακριά που μας προκαλεί φόβο η επανασύνδεση. Μα ο φόβος είναι συναίσθημα και η ζωή χωρίς συναισθήματα τί θα ήταν; Μία άδεια πορεία προς το άγνωστο.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Φυσική επιλογή και προσαρμογή, polarpedia.eu, Διαθέσιμο εδώ.
- Περιβάλλον – φύση και πολιτισμός και η επίδραση του ανθρώπου επ’ αυτών, skamnosvoice.gr, Διαθέσιμο εδώ.
- H σχέση ανθρώπου-φύσης και η πολιτιστική κληρονομιά, anthitispetras.gr, Διαθέσιμο εδώ.
