Του Ευγένιου Ακαρίδη,
Η πρώτη εικόνα που, ενδεχομένως, να έρχεται στο μυαλό κάποιου όταν ακούει τη λέξη «Γαλάτης» είναι ένας βάρβαρος που ζει σε ένα μικρό χωριουδάκι και βασίζεται στο μαγικό φίλτρο του δρυΐδη Πανοραμίξ για να κυνηγάει αγριογούρουνα και να αντιστέκεται στους Ρωμαίους. Μια διασκεδαστική και πολυαγαπημένη παρουσίαση, η οποία, όμως, αδικεί αυτόν τον παρεξηγημένο αρχαίο λαό. Ποιοι ήταν, λοιπόν, στην πραγματικότητα οι Γαλάτες και τι μπορούν να μας διδάξουν για το πως αντιλαμβανόμαστε την έννοια του πολιτισμού;
Οι Γαλάτες πρωτοεμφανίζονται στο πεδίο της ιστορίας στον 5ο-4ο αιώνα π.Χ., ως μια υποομάδα των ευρύτερων Κελτών, η οποία εγκαθίσταται στη Δυτική Ευρώπη, συγκεκριμένα στην περιοχή της σημερινής Γαλλίας, Βελγίου και Δυτικής Γερμανίας. Όχι, όμως, ακριβώς επάνω στην «καρδιά» του «πολιτισμένου» κόσμου, τη Μεσόγειο. Δεν χτίζουν τεράστιες πόλεις, Παρθενώνες, δεν επινοούν πρωτόγνωρους τρόπους διακυβέρνησης ή πολεμικές στρατηγικές, αλλά αναπτύσσουν έναν πολιτισμό ανάλογο και ισάξιο της αρχαίας Ρώμης στον αποκεντρωμένο κόσμο τους.
Οι περιγραφές που έχουμε από αρχαίους Έλληνες και Ρωμαίους παρουσιάζουν τον μέσο Γαλάτη ως ψηλό, με πιο ανοιχτόχρωμο δέρμα από τους ίδιους, με επιβλητική, μυώδη φιγούρα και μια διαπεραστική ματιά, αναφερόμενοι πάντα και στα δύο φύλα. Έχουν κυρίως ανοιχτόχρωμα μαλλιά (ξανθά ή κοκκινωπά) και δίνουν ιδιαίτερη έμφαση στην περιποίηση του σώματός τους, κάνοντας πιθανότατα αποτρίχωση σε ολόκληρο το σώμα τους, με τους άντρες συγκεκριμένα να προτιμούν το τυπικό πυκνό μουστάκι και να πλένουν συχνά τα μαλλιά τους με ασβεστόνερο, ώστε να γίνουν λευκά και μυτερά. Ντύνονται απλά και σχετικά σεμνά, με τους άντρες να φοράνε μπλούζες με μακριά μανίκια και φαρδιά παντελόνια, και τις γυναίκες μακριά φορέματα, ενώ κάθε ενδυμασία συνοδεύεται από μανδύες με πολύχρωμα μοτίβα.
Η γαλατική κοινωνία είναι δομημένη σε μια πρώιμη μορφή φεουδαλισμού. Στη μεταφορική και κυριολεκτική κορυφή βρίσκεται ο ηγέτης της φυλής, ο οποίος ζει και ασκεί την εξουσία του από ένα οχυρό πάνω σε λόφο, ακολουθούμενος από τους πολεμιστές-αριστοκράτες του, υπεύθυνους για τις υπο-φυλές. Στο αμέσως κατώτερο επίπεδο βρίσκονται οι δρυΐδες, θρησκευτικοί ηγέτες του κελτικού κόσμου με αρκετή ισχύ για να έχουν σχετική επιρροή και στην πολιτική σκηνή του. Στο ίδιο οχυρό με τους αριστοκράτες ζουν και οι πιο ικανοί τεχνίτες κάθε φυλής, ενώ η συντριπτική πλειονότητα του κελτικού πληθυσμού είναι αγρότες, που παραδίδουν ένα μικρό μερίδιο της σοδιάς τους στον ηγέτη, με αντάλλαγμα την προστασία του.
Τα σπίτια τους είναι ορθογώνια, φτιαγμένα από ξύλα και κατάλληλα επεξεργασμένο πηλό, άμμο και λάσπη. Άξιο αναφοράς είναι πως η μοναδική διαφορά ανάμεσα στο σπίτι του ηγέτη κι ενός αγρότη είναι το μέγεθος, όχι η όψη ή τα υλικά κατασκευής. Η θρησκεία τους είναι ενδεικτική της κοινωνίας τους, καθώς είναι αποκεντρωμένη και με λίγες κοινές θεότητες. Η κοινή γνώμη που θέλει ένα φυσιοκρατικό κοινό κελτικό πάνθεον κάνει άλλο ένα λάθος, καθώς κάθε φυλή έχει δικές της θεότητες που καλύπτουν τόσο το φυσικό κόσμο (τους ποταμούς, τα δάση, τον ουρανό κ.τ.λ.) όσο και άλλες έννοιες, όπως τον πόλεμο, τη γονιμότητα και το εμπόριο, θυμίζοντας αρκετά τους σύγχρονούς τους Ρωμαίους και Έλληνες.
Ξέρουμε, λοιπόν, πώς περίπου μοιάζουν και το πλαίσιο στο οποίο ζουν. Αυτά από μόνα τους δείχνουν ένα λαό ανεπτυγμένο τουλάχιστον στο επίπεδο των γειτόνων του, με διαφορετικό ίσως τρόπο. Πως, όμως, επιβιώνει αυτή η κοινωνία, τι κάνει ο μέσος Γαλάτης για να κινήσει τα γρανάζια των μηχανισμών της δικής του γωνίας του αρχαίου κόσμου;
Όλα ξεκινούν από τις καλλιέργειες. Η διατροφή των Γαλατών δεν αποτελείται από μαγικό ζωμό και τα αγριογούρουνα που κυνηγούν, αλλά κυρίως από ό,τι παράγει το χωράφι τους, δηλαδή συνήθως σιτάρι, αρακά, φασόλια, όπως και στην υπόλοιπη Ευρώπη. Όσο νοτιότερα βρίσκονται, τόσο πιο πιθανό είναι να καλλιεργούν ελιές και σταφύλια, ενώ δεν λείπουν τα γουρούνια, οι αγελάδες και τα πρόβατα (καθώς και τα προϊόντα που τα ζώα αυτά προσφέρουν) από τη δίαιτά τους.
Η παραγωγή αυτή, που είναι και η βάση του εκτενούς εμπορίου τους με γειτονικούς λαούς όπως οι γερμανικές φυλές και οι Ρωμαίοι, στηρίζεται έντονα στις εκπληκτικές τους ικανότητες στη μεταλλουργία. Οι εφευρέσεις τους στον αγροτικό τομέα (όπως εξελιγμένα για την εποχή αλέτρια) τους επιτρέπουν να οργώνουν ευκολότερα και πιο αποτελεσματικά, ενώ την προστασία και επέκτασή τους διευκολύνουν εξειδικευμένα σπαθιά, δόρατα και κράνη, ακόμα και οι πρώτες εμφανίσεις της αλυσιδωτής πανοπλίας.
Οι προκαταλήψεις που θέλουν τους Γαλάτες άγριους βάρβαρους ξεκινούν με την πολεμική τους ικανότητα που οδήγησε σε πολλές επιτυχημένες επιδρομές, με σημαντικότερη ίσως τη λεηλασία της ίδιας της – νεαρής ακόμα – Ρώμης το 390 π.Χ., η οποία άφησε ένα τραύμα που στιγμάτισε την κοινωνία της για αιώνες.
Η ίδια η Ιστορία, όμως, χρησιμοποίησε αργότερα τη Ρώμη για να αποδείξει πως οι Γαλάτες ήταν ένας πολιτισμικά ανεπτυγμένος λαός. Αυτό φαίνεται όχι στην κατάκτησή τους από τους Ρωμαίους, αλλά στην ικανότητα των τελευταίων να τους διατηρήσουν στην Αυτοκρατορία και με την πάροδο του χρόνου να τους αφομοιώσουν σε έναν μεγάλο βαθμό. Αυτό δε θα ήταν δυνατό για λαούς ακόμα ανίκανους να ανταπεξέλθουν πνευματικά και πρακτικά στις απαιτήσεις της Ρώμης, όπως φάνηκε αργότερα με τις γερμανικές φυλές. Επειδή η Ιστορία, σε αντίθεση με τον παρατηρητή της, είναι πάντοτε αντικειμενική.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- “Full History of the Ancient Celts: Origins to Roman Conquest DOCUMENTARY”, youtube.com, Διαθέσιμο εδώ
- J. F. Drinkwater (2014), “Roman Gaul: Τhe Three Provinces, 58 BC-AD 260”, New York: Routledge.
- “Rethinking the Gauls: A Civilised Society before the Romans | Archeology & History Documentary”, youtube.com, Διαθέσιμο εδώ
