Της Άννας Κουτσαυτούλη,
Η νόσος Lyme ή αλλιώς μπορρελίωση, μια ασθένεια που ίσως αρκετοί άνθρωποι δεν είχαν ακούσει ποτέ, βρίσκεται τις τελευταίες εβδομάδες στο επίκεντρο του ενημερωτικού ενδιαφέροντος. Αφορμή για αυτή τη ξαφνική «δημοσιότητα» και τον καταιγισμό πληροφοριών σχετικών με τη νόσο στάθηκε η δημοσιοποίηση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης της περίπτωσης του διάσημου μοντέλου, Bella Hadid, η οποία γνωστοποίησε ότι νοσεί από την ασθένεια και βρίσκεται σε διαδικασία θεραπείας. Παρόλο που η νόσος δεν έχει λάβει τη δέουσα προσοχή παγκοσμίως, αν κοιτάξουμε τα διαθέσιμα επιδημιολογικά στοιχεία, θα διαπιστώσουμε ότι πρόκειται για μια ασθένεια με παγκόσμια εξάπλωση και κάθε άλλο παρά σπάνια.
Όπως υποδηλώνει και το όνομα «μπορρελίωση», η νόσος Lyme προκαλείται από βακτήρια του γένους των Μπορελλιών. Αν και παλιά θεωρείτο ότι το υπαίτιο βακτήριο για όλες τις περιπτώσεις της νόσου Lyme ήταν η Borrelia Burgdorferi, σήμερα έχουν ταυτοποιηθεί τουλάχιστον 10 είδη μπορρέλιας, που σχετίζονται με την ασθένεια. Η νόσος Lyme είναι η συχνότερη κροτωνογενής νόσος, κάτι που πρακτικά σημαίνει ότι μεταδίδεται μέσα από το τσίμπημα από μολυσμένους κρότωνες (τσιμπούρια). Μια διεθνής επιστημονική μελέτη που δημοσιεύθηκε στο ιατρικό περιοδικό BMG Global Health, αναλύοντας στοιχεία 137 ερευνών ως το 2021, αποκάλυψε παρουσία αντισωμάτων κατά του βακτηρίου στο αίμα σε ποσοστό 14,5% των συμμετεχόντων, ένα ποσοστό καθόλου αμελητέο, αφού περίπου 1 στους 7 ανθρώπους είχε μολυνθεί. Οι περιοχές με τη μεγαλύτερη εξάπλωση της νόσου είναι η Κεντρική και Δυτική Ευρώπη και η Ανατολική Ασία, ενώ υψηλή είναι η συχνότητα εμφάνισης και στις Η.Π.Α
Η κλινική εικόνα της νόσου Lyme περιλαμβάνει δερματολογικά, ρευματολογικά, νευρολογικά, καρδιακά συμπτώματα. Η πιο χαρακτηριστική κλινική εκδήλωση (80% των περιστατικών μπορρελίωσης) είναι το μεταναστευτικό ερύθημα στο σημείο του τσιμπήματος, το οποίο συνήθως εμφανίζεται σε διάστημα 3-30 ημερών από τη στιγμή της μόλυνσης. Ουσιαστικά, πρόκειται για ένα «κοκκίνισμα» στο δέρμα που σταδιακά επεκτείνεται, ενώ στο κέντρο του σημείου το χρώμα του δέρματος είναι πιο ανοιχτό (εικόνα δέρματος σαν «στόχος»). Άλλα πρώιμα συμπτώματα, τα οποία δεν εμφανίζονται πάντα, δύναται να είναι ο πυρετός, η κεφαλαλγία, η κόπωση, οι μυοσκελετικοί πόνοι και η λεμφαδενοπάθεια (πρησμένοι λεμφαδένες). Αξίζει να σημειωθεί ότι ένα ποσοστό 10% των ανθρώπων που μολύνονται είναι ασυμπτωματικοί. Αν ο ασθενής απευθυνθεί στον γιατρό κατά την πρώιμη φάση της λοίμωξης, δηλαδή το συντομότερο από τη στιγμή που θα αντιληφθεί το χαρακτηριστικό ερύθημα, η θεραπεία με αντιβιοτικά αποδίδει και αποτρέπει τις περαιτέρω επιπλοκές
Αν η λοίμωξη παραμείνει για μεγάλο διάστημα χωρίς θεραπεία, η νόσος Lyme μπορεί να εκδηλωθεί με πιο σοβαρά συμπτώματα. Όσο η λοίμωξη προχωράει, το βακτήριο διασπείρεται με το αίμα και επιτίθεται σε διάφορα συστήματα. Μερικές από τις σοβαρές κλινικές εκδηλώσεις της προχωρημένης λοίμωξης είναι:
- Μηνιγγίτιδα-Εγκεφαλίτιδα: Πυρετός, πονοκέφαλος, αυχενική δυσκαμψία, παράλυση προσωπικού νεύρου (παράλυση από τη μια ή και από τις δύο μεριές του προσώπου)
- Αρθρίτιδα: κυρίως στο γόνατο
- Καρδιακές αρρυθμίες
- Χρόνια ατροφική ακροδερματίτιδα: οίδημα, αλλοίωση χροιάς, λέπτυνση δέρματος
- Νευρολογικά συμπτώματα: σύγχυση, απώλεια μνήμης, αδυναμία συγκέντρωσης
Η διάγνωση της νόσου τίθεται με βάση τη λήψη ιστορικού, την κλινική εικόνα και τις ειδικές αιματολογικές εξετάσεις, όπου αναζητούνται ειδικά αντισώματα κατά της Borrelia στο αίμα. Γενικά, μεγαλύτερο κίνδυνο διατρέχουν όσοι εργάζονται στην ύπαιθρο (π.χ. κτηνοτρόφοι, αγρότες), αλλά πολλές φορές αρκεί μία απλή εκδρομή στην εξοχή για τη μόλυνση. Αν η νόσος Lyme διαγνωσθεί έγκαιρα, όταν βρίσκεται ακόμη σε πρώιμο στάδιο, η χορήγηση αντιβιοτικών θεραπεύει αποτελεσματικά την ασθένεια. Αν η διάγνωση τεθεί καθυστερημένα και η νόσος αφεθεί ανεξέλεγκτη, ο ασθενής χρειάζεται να λάβει αντιβιοτικά για μεγαλύτερο διάστημα και να αντιμετωπιστούν ξεχωριστά οι επιμέρους εκδηλώσεις, όπως η μηνιγγίτιδα και η αρθρίτιδα.
Όσον αφορά τις στρατηγικές πρόληψης της μόλυνσης από Borrelia, δεν έχει αναπτυχθεί ακόμη κάποιο εμβόλιο. Επομένως, όλη η προσπάθεια πρόληψης στηρίζεται στο να μπορούμε να αντιληφθούμε πότε κινδυνεύουμε, ώστε να λάβουμε τα απαραίτητα ατομικά μέτρα προστασίας. Τα τσιμπούρια γενικά ζουν μέσα ή κοντά σε περιοχές με δάση, βλάστηση, χόρτα, θάμνους, είναι πιο συχνά στην ύπαιθρο, αλλά μπορεί να βρεθούν και σε πάρκα μέσα στις πόλεις. Ενδεικτικά, τα μέτρα που πρέπει να υιοθετήσουμε είναι:
- Κατάλληλος ρουχισμός όταν βρισκόμαστε σε περιοχές με πυκνή βλάστηση(μακριά μανίκια, ανοιχτόχρωμα ρούχα, κάλτσες, μακριά παντελόνια)
- Έλεγχος για τσιμπήματα από κρότωνες μετά από οποιαδήποτε δραστηριότητα σε περιοχή υψηλού κινδύνου
- Χρήση εντομοαπωθητικών/αντικουνουπικών σπρέι ή λοσιόν που να περιέχουν μια από τις παρακάτω ουσίες (ώστε να διώχνουν και τα τσιμπούρια): DEET > 20%, ευκάλυπτος, ικαριδίνη/ πικαριδίνη (το ελέγχουμε στη συσκευασία)
- Έλεγχος κατοικίδιων ζώων για τυχόν τσιμπήματα και χρήση αντιπαρασιτικών σπρέι, κολάρων κ.α., ειδικά αν το ζώο περνά πολύ χρόνο στη φύση – Συμμόρφωση με ενός οδηγίες του κτηνιάτρου
- Σε περίπτωση τσιμπήματος, η διαδικασία αφαίρεσης του τσιμπουριού (εντός 24-36 ωρών, με ειδική λαβίδα) είναι πολύ συγκεκριμένη και είναι υψίστης σημασίας να γίνεται σωστά, διότι έτσι αποτρέπει τη μόλυνση. Αν δεν γνωρίζουμε πώς να κάνουμε προσεκτικά τη διαδικασία, απευθυνόμαστε σε κάποιο νοσοκομείο ή κέντρο υγείας, ώστε να λάβουμε ιατρική βοήθεια και οδηγίες.
Σε πειραματικό στάδιο βρίσκεται από το 2017 η ανάπτυξη ενός εμβολίου (VLA15) που θα στοχεύει τα πιο συχνά σε Η.Π.Α. και Ευρώπη παθογόνα στελέχη Borrelia, που προκαλούν τη νόσο Lyme στον άνθρωπο. Το εμβόλιο αναπτύσσεται από τη γαλλική εταιρεία Valneva και βρίσκεται στην τρίτη και τελευταία φάση των κλινικών δοκιμών, όπου διερευνάται η αποτελεσματικότητα και η ασφάλεια σε συμμετέχοντες, που προέρχονται από πάνω από 50 περιοχές όπου η νόσος Lyme ενδημεί. Ακόμη, όμως, και αν το στάδιο των δοκιμών ολοκληρωθεί με επιτυχία και το εμβόλιο λάβει άδεια κυκλοφορίας, δεν θα πρέπει να θεωρηθεί ότι τα μέτρα ατομικής προστασίας παύουν να είναι απαραίτητα, αφενός επειδή το εμβόλιο δεν θα είναι 100% αποτελεσματικό στο να προλαμβάνει τη νόσο και αφετέρου διότι, πέρα από τη νόσο Lyme, πολλές άλλες σοβαρές ασθένειες μεταδίδονται με τον ίδιο τρόπο.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Lyme disease: Important facts to know, WebMD. Διαθέσιμο εδώ
- Global seroprevalence and sociodemographic characteristics of Borrelia burgdorferi sensu lato in human populations: a systematic review and meta-analysis, BMJ global health. Διαθέσιμο εδώ
- Μπορρελίωση / νόσος lyme (2022), Εθνικός Οργανισμός Δημόσιας Υγείας. Διαθέσιμο εδώ
- Lyme disease – VLA15 (2023), Valneva. Διαθέσιμο εδώ
- Lyme disease (2022), Centers for Disease Control and Prevention. Διαθέσιμο εδώ
- Lyme disease (2023) Mayo Clinic. Διαθέσιμο εδώ
