Του Κωνσταντίνου Γκαμπή,
Σύμφωνα με το Δ.Ν.Τ., η μεγέθυνση της κινεζικής οικονομίας τα επόμενα έτη θα είναι κάτω από 4%, ενώ η Capital Economics προβλέπει ότι μέχρι το 2030 θα πέσει κοντά στο 2%. Πρόκειται για ποσοστά πολύ μικρότερα των συνηθισμένων (άνω του 5%), που συναντάμε συνήθως σε ανεπτυγμένες οικονομίες. Η Κίνα, όμως, παραμένει ακόμη και σήμερα μία αναπτυσσόμενη οικονομία.
Η άνοδος της Κίνας ξεκίνησε χάρη στο πολυπληθές και φθηνό εργατικό δυναμικό που διέθετε η χώρα, το οποίο προσέλκυσε πολλές δυτικές εταιρείες να εγκαταστήσουν τα εργοστάσιά τους εκεί. Μέχρι και σήμερα, οι εξαγωγές παίζουν έναν σημαντικό ρόλο στην οικονομία της Κίνας, αν κι έχουν αποκτήσει μία καθοδική πορεία.
Ακόμα, μεγάλη σημασία (υπέρ το δέον για την ακρίβεια) για την κινεζική οικονομία έχει η αγορά ακινήτων, με το ποσοστό συμμετοχής της στο Α.Ε.Π. να φτάνει έως και το 30%, διπλάσιο από αυτό χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η Κίνα, μέσω των κατασκευαστικών εταιρειών και των τοπικών Κυβερνήσεων, ξόδευε χρήματα στην κατασκευή ακινήτων και υποδομών, πολλές φορές μόνο και μόνο για να συμβάλλει στη μεγέθυνση της οικονομίας. Έτσι, σήμερα υπάρχουν ολόκληρες πόλεις οι οποίες παραμένουν άδειες και δεν πρόκειται να γεμίσουν, αφού πέρυσι, για πρώτη φορά τα τελευταία 60 χρόνια, ο πληθυσμός της Κίνας παρουσίασε μείωση.
Τα χρήματα αυτά, φυσικά, οι τοπικές κυβερνήσεις τα δανείζονταν. Κι επειδή η κεντρική Κυβέρνηση περιορίζει τον δανεισμό τους, χρησιμοποιούν εργαλεία, όπως τα L.G.F.Vs (Local Governing Financial Vehicle) και τον «σκιώδη» τραπεζικό τομέα (shadow banking), έτσι ώστε το χρέος να μην εμφανίζεται στα επίσημα δημοσιονομικά στοιχεία. Συνεπώς, ενώ το επίσημο χρέος του κινεζικού Δημοσίου φαίνεται πως είναι μόλις 77% ως προς το Α.Ε.Π., αν συμπεριλάβουμε και το «κρυφό» χρέος, αυτό φτάνει στο 126% ως προς το Α.Ε.Π., δηλαδή € 21,5 τρις. Ιδιαίτερα ανησυχητικό είναι, όμως, και το ιδιωτικό χρέος της χώρας, με αυτό να φτάνει το 193,69% τον Ιούνιο του 2023. Και το μεγαλύτερο μέρος αυτού ανήκει σε επιχειρήσεις.
Ίσως έχει έρθει η ώρα για την Κίνα να αντιμετωπίσει τη «στιγμή Minsky» της. Όταν υπάρχει μεγέθυνση μίας οικονομίας, τότε οι επενδυτές γίνονται πιο αισιόδοξοι και, τελικά, μπορεί να γίνουν και παράτολμοι, αναλαμβάνοντας επικίνδυνα υψηλό ρίσκο. Κάποια στιγμή, στη στιγμή Minsky, αυτό γίνεται μη βιώσιμο και οι αγορές καταρρέουν. Κι όσο μεγαλύτερη η περίοδος των ριψοκίνδυνων επενδύσεων, τόσο μεγαλύτερο και το «κραχ» και η ύφεση που θα ακολουθήσει. Η Κίνα τα τελευταία 40 χρόνια αναπτύσσονταν με ρυθμούς που πλησίαζαν το 10% ετησίως και το κράτος έκανε ό,τι μπορούσε για να διατηρήσει και να μεγαλώσει ακόμα αυτή τη «φούσκα» ανάπτυξης. Οπότε, η πτώση προβλέπεται εξίσου μεγάλη.
Η Κίνα κινδυνεύει να πέσει στην «παγίδα του μεσαίου εισοδήματος» (middle-income trap), δηλαδή το κατά κεφαλήν εισόδημα ανά έτος να μην ξεπεράσει τα $ 13.845, ώστε να θεωρηθεί χώρα υψηλού εισοδήματος, αν και βρίσκεται πολύ κοντά, καθώς αυτό έφτασε πέρσι τα $ 12.850. Περιπτώσεις χωρών που έχουν πέσει, επίσης, θύμα είναι η Βραζιλία και η Τουρκία.
Κάποιος μπορεί εύκολα να καταλάβει γιατί οι χώρες πέφτουν σε αυτήν την παγίδα, αν γνωρίζει τη θεωρεία των Solow και Swan. Περιληπτικά, η Κίνα μπορούσε να διατηρεί τόση μεγάλη ανάπτυξη, διότι, πριν 40 χρόνια δεν υπήρχε ιδιαίτερος κεφαλαιουχικός εξοπλισμός στη χώρα. Τα εργοστάσια στη χώρα ήταν λίγα και οι περισσότεροι κάτοικοί της ήταν γεωργοί. Οπότε, με την κατασκευή εργοστασίων και τη μεταφορά εργατικού δυναμικού από την επαρχία στα αστικά κέντρα, σε συνδυασμό με την κατασκευή υποδομών, οι οποίες κι αυτές ήταν ελάχιστες, ήταν απλό για τη χώρα να αναπτύσσεται. Η Κίνα, όμως, τώρα πλησιάζει στο «Σταθερό Σημείο» της, δηλαδή η ανάπτυξη δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί το ίδιο εύκολα, αφού υπάρχουν αρκετά εργοστάσια και εργάτες πλέον. Σε αυτήν τη φάση, οι οικονομίες πρέπει να επενδύσουν στην καινοτομία και το εργατικό δυναμικό της και να γίνει όσο το δυνατόν πιο αποδοτική. Αυτό θα σήμαινε καλύτερα εκπαιδευμένοι και μορφωμένοι πολίτες, ελεύθερος ανταγωνισμός, ισονομία και καταπολέμηση της διαφθοράς. Η Νότια Κορέα βρέθηκε κάποια στιγμή σε αυτό το σημείο και το ξεπέρασε με τον εκδημοκρατισμό της. Μέχρι στιγμής, ξέρουμε ότι οι δυτικού τύπου Δημοκρατίες λειτουργούν. Οπότε, η Κίνα θα πρέπει είτε να γίνει πιο «δυτική» είτε να βρει ένα νέο μοντέλο.
Η δεύτερη παγίδα για την Κίνα είναι αυτή του Θουκυδίδη. Η Κίνα είναι μία ανερχόμενη δύναμη, η οποία απειλεί την ηγεμονία των Η.Π.Α. Όπως ακριβώς η αρχαία Αθήνα απειλούσε την ηγεμονία της Σπάρτης. Αυτός ο ανταγωνισμός μπορεί να δεσμεύσει πόρους από την οικονομία της Κίνας, όπως και στην περίπτωση της Σοβιετικής Ένωσης, και επιπλέον μπαίνουν περιορισμοί στην ανάπτυξή της, όπως το εμπάργκο των μικροτσίπ. Και η Κίνα αυτή τη στιγμή φαίνεται διατεθειμένη να αναλωθεί σε γεωπολιτικούς ανταγωνισμούς.
Η μεγαλύτερη ανησυχία για την Κίνα, όμως, ίσως είναι το δημογραφικό πρόβλημα. Αυτή τη στιγμή ο μέσος όρος γεννήσεων για μία γυναίκα είναι 1,09, ενώ πριν δύο χρόνια ήταν 1,3. Αυτό το νούμερο είναι μικρότερο από το αντίστοιχο της Ιαπωνίας. Και όπως η Ιαπωνία δεν φαίνεται πρόθυμη να ανοίξει τα σύνορά της σε μετανάστες. Αυτό σημαίνει πως το εργατικό δυναμικό της χώρας θα μειώνεται, μαζί με τη ζήτηση για ακίνητα, ενώ τα έξοδα για συντάξεις, κράτος-πρόνοιας και υγεία θα αυξάνονται.
Η Κίνα ίσως μπει σε μία περίοδο στασιμότητας παρόμοια με αυτή της Ιαπωνίας. Η ειδοποιός διαφορά θα είναι το μέγεθος του εισοδήματος, το οποίο στην Ιαπωνία είναι πολλαπλάσιο. Επιπλέον, η Κίνα είναι μία χώρα με ακραίες ανισότητες. Το 10% των πολιτών λαμβάνει το 40% του ετήσιου εισοδήματος προ φόρων.
Ο κινεζικός λαός, στα πλαίσια μίας φαουστικής συμφωνίας με το Κομμουνιστικό Κόμμα, παρέδωσε ατομικές, πολιτικές και κοινωνικές ελευθερίες του στην κρατική ασυδοσία με αντάλλαγμα την ανάπτυξη και την άνοδο του βιοτικού του επιπέδου. Αν, λοιπόν, το Κομμουνιστικό Κόμμα δεν καταφέρει να διατηρήσει την οικονομική ανάπτυξη (πράγμα που μπορεί και να επιτύχει), τότε θα έχει αθετήσει την υπόσχεσή του. Και τότε, οι Κινέζοι ίσως θεωρήσουν ότι ο κύκλος ζωής της «Κόκκινης Δυναστείας» έχει κλείσει.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Το οικονομικό πάρτι 40 ετών τέλειωσε. Έρχεται η… ιαπωνοποίηση της Κίνας;, naftemporiki.gr, διαθέσιμο εδώ
- China’s Two Traps, project-syndicate.org, διαθέσιμο εδώ
- China’s economy is in trouble. Here’s what’s gone wrong, cnn.com, διαθέσιμο εδώ
