Της Άννας-Νικολέτας Γρίβα,
«Ένας ανώνυμος άνθρωπος, μόλις αποφυλακισμένος, προσπαθεί να σταθεί στα πόδια του τρεκλίζοντας στα επικίνδυνα και σκοτεινά περάσματα του «άδειου τόπου». Διασταυρώνεται με πρόσωπα και τέρατα που, μαζί με την απαθή και υπόκωφη φωνή της ίδιας της γης, συνθέτουν το ανάγλυφο μιας πορείας μάλλον προδιαγεγραμμένης», αναγράφεται στο οπισθόφυλλο του βιβλίου Άδειος τόπος του Γιάννη Νικολούδη, που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Πατάκη. Πράγματι, λοιπόν, η ιστορία ξεκινάει με την αποφυλάκιση του πρωταγωνιστή, που μέχρι πρότινος ήταν τρόφιμος των φυλακών Αλικαρνασσού στην Κρήτη. Έχει εκτίσει την ποινή του και τώρα προσπαθεί να «ξαναστήσει» τη ζωή του από την αρχή, όμως όσα συμβαίνουν οδηγούν, τελικά, στην πλήρη καταστροφή.
Το μυθιστόρημα πραγματεύεται ζητήματα ασυνήθιστα και άγνωστα στην ευρύτερη ελληνική κοινωνία, και συγκεκριμένα, την τύχη των ανθρώπων που είναι ξένοι, οικονομικοί μετανάστες ή πρόσφυγες και εργάζονται στη χώρα μας στη γη, κάνοντας τις αγροτικές εργασίες που οι γηγενείς δεν αναλαμβάνουν. Η λέξη «τύχη», φυσικά, θα μπορούσε να αντικατασταθεί από τη λέξη «δυστυχία», αφού στη δυστοπία που περιγράφεται στο συγκεκριμένο μυθιστόρημα, οι συνθήκες εργασίες είναι συνθήκες εξαθλίωσης. Τα μεροκάματα είναι μικρά, οι ώρες δουλειάς ατέλειωτες, η κατανάλωση αλκοόλ τεράστια και τα αφεντικά γεμάτα διαστροφές – βιάζουν, σκοτώνουν και παραβιάζουν, διαρκώς, τον νόμο.
Η γη, λοιπόν, στην οποία εργάζονται πολλοί από τους ήρωες του βιβλίου, όπως ο πρωταγωνιστής, φαίνεται να διαδραματίζει εκτός από κυριολεκτικό και συμβολικό ρόλο. Αυτό το παρατηρούμε από το γεγονός ότι ο συγγραφέας υπαινίσσεται σε διάφορα σημεία του βιβλίου ότι όλοι οι ήρωες είναι –με την αρνητική έννοια– «πλασμένοι από χώμα», από λάσπη. Άλλωστε, τα αναρίθμητα πρόσωπα που περνούν μέσα από τις σελίδες του βιβλίου επηρεάζουν με τον έναν ή με τον άλλον τρόπο αρνητικά τη ζωή του πρωταγωνιστή, ο οποίος, μετά από έναν «πλήρη κύκλο» και μια μεγάλη ανατροπή, επιστρέφει και πάλι στη φυλακή.
Τεράστιο ρόλο στη μετάδοση του νοήματος διαδραματίζει ο εντυπωσιακός τρόπος γραφής του συγγραφέα. Πριν, όμως, περάσουμε σε αυτό, ας μιλήσουμε λίγο για τον γράφοντα. Ο Γιάννης Νικολούδης γεννήθηκε το 1987 στο Ηράκλειο της Κρήτης, έχει σπουδάσει Οικονομικά στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς και έχει λάβει πολυάριθμες διακρίσεις σε διαγωνισμούς για τα διηγήματά του. Το 2016 εκδόθηκε το πρώτο του βιβλίο με τίτλο Άμοιρο παιδί, ακολούθησε το βιβλίο του Από χώμα και κόκαλα το 2021, υποψήφιο για το βραβείο νουβέλας του περιοδικού Ο Αναγνώστης, ενώ ο Άδειος τόπος κυκλοφόρησε το 2023 και αποτελεί το τρίτο του βιβλίο.
Επιστρέφοντας, τώρα, στην ιδιαίτερη και ενδιαφέρουσα, όπως προαναφέρθηκε, γραφή του, αξίζει καταρχάς να δοθεί έμφαση στην επιλογή του να διηγηθεί την ιστορία μέσα από πολλούς αφηγητές, και άρα πολλές διαφορετικές οπτικές γωνίες, προσδίδοντας έτσι αληθοφάνεια στα λεγόμενά του. Για τον βασικό πρωταγωνιστή, ο συγγραφέας χρησιμοποιεί πρωτοπρόσωπη αφήγηση, όμως σε πολλά σημεία εντοπίζονται «μαρτυρίες» ανθρώπων που τον γνώρισαν, με αποτέλεσμα να δίνεται η αίσθηση στον αναγνώστη πως η ιστορία συντίθεται σταδιακά, λίγη-λίγη, όπως ένα παζλ με πολλά κομμάτια. Σημαντικό είναι, επίσης, να σημειωθεί ότι το λεξιλόγιο που χρησιμοποιεί στα αποσπάσματα αυτά και στους διαλόγους είναι περιορισμένο, ούτως ώστε να αντιστοιχεί στο γνωστικό επίπεδο του κάθε ήρωα, αλλά, παρ’ όλα αυτά, να είναι αρκετό για να αποδοθούν όλα τα γεγονότα με ζωντάνια και ενάργεια.
Επιπλέον, θα ήταν παράλειψη να μη γίνει αναφορά στο δυνατό σημείο του συγγραφέα, που δεν είναι άλλο από τις εξαιρετικά ευκρινείς και λυρικές περιγραφές της γης, του τοπίου, αλλά και των συναισθημάτων των ηρώων – «[…] η μουτσούνα του σαν μάσκα από δέρμα, κόκκινη και μαύρη, στο φως της φωτιάς, πρησμένη, γυαλιστερή, μια φούσκα που, αν έσκαγε, σκέφτηκα, θα έχυνε ζουμιά παντού». Ο πρωταγωνιστής αγγίζει σε κάποιο σημείο τα όρια της τρέλας, η απόδοση της οποίας είναι συγκλονιστική. Ο γράφων είναι πολύ ικανός στην ανάλυση των συναισθημάτων και των σκέψεων, από τις οποίες, τελικά, καταλήγει σε ψυχαναλυτικές θεωρίες.
Έτσι, λοιπόν, το βιβλίο, αν και μικρό σε έκταση, προχωράει σε βαθιά ανάλυση του ζητήματος, το οποίο είναι άγνωστο σε πολλούς. Αντίστοιχα, αν και η παρακολούθηση της ιστορίας γίνεται πιο περίπλοκη, λόγω της αλλαγής της οπτικής γωνίας και του αφηγητή, η εναλλαγή αυτή είναι που την καθιστά τόσο ενδιαφέρουσα. Είναι, επομένως, ένα βιβλίο στο οποίο αξίζει να εισχωρήσεις, ώστε να δεχθείς τις απολαύσεις που σου προσφέρει.
