Της Κωνσταντίνας Ζαμπουρίδου,
Στον σύγχρονο κόσμο που ζούμε η αλληλεπίδραση των ανθρώπων με το περιβάλλον και τις χημικές ουσίες έχει φτάσει σε νέα ύψη. Αν και η τεχνολογική πρόοδος έχει ανοίξει νέους ορίζοντες για την ανθρώπινη άνεση και ευημερία, με την αύξηση της παγκόσμιας παραγωγής και χρήσης χημικών ουσιών, η ανάγκη για συστηματική μελέτη και αξιολόγηση των δυνητικών κινδύνων έχει επιδεινωθεί. Εδώ εμπεριέχεται η σπουδαιότητα της τοξικολογίας, ενός πεδίου που διερευνά τις επιπτώσεις των χημικών ουσιών στην υγεία μας και στο περιβάλλον.
Πρόκειται για έναν διεπιστημονικό τομέα, αφού αντλεί γνώσεις από πεδία όπως η φαρμακολογία, η βιοχημεία και η μοριακή βιολογία και μας βοηθά να κατανοήσουμε τις επιβλαβείς επιπτώσεις, που μπορούν να έχουν οι χημικές ουσίες ή κάποιες εξωτερικές συνθήκες σε οτιδήποτε έμβιο. Ως πεδίο έχει εξελιχθεί από μία επιστήμη που επικεντρώνεται στη μελέτη δηλητηρίων και τοξικών ουσιών, σε μία επιστήμη που είναι αφιερωμένη στην ασφάλεια, γι’ αυτό και συχνά αναφέρεται από πολλούς ως η «Επιστήμη της Ασφάλειας».
Οι επιστήμονες και οι ερευνητές, που εργάζονται σε αυτόν τον τομέα, μετρούν και αναλύουν ουσίες, σωματίδια, ρύπους και βακτήρια, για να προσδιορίσουν τις πιθανές απειλές που μπορεί να ελλοχεύουν κατά της ανθρώπινης υγείας και άλλων οργανισμών. Είναι γεγονός ότι οι επαγγελματίες της δημόσια υγείας βασίζονται σε τοξικολόγους, για να αναλύσουν αυτό που δεν μπορούν να δουν με γυμνό μάτι και να ενημερωθούν για τους κρυμμένους κινδύνους, που αποτελούν σοβαρές απειλές για την υγεία και την ευημερία. Η τοξικολογία μελετάει, λοιπόν, τις παρενέργειες που εμφανίζονται, καθώς καταφεύγει και στην παρατήρηση και αναφορά των συμπτωμάτων που προκύπτουν, μετά την έκθεση κάποιου έμβιου οργανισμού σε τοξικές ουσίες.
Πρέπει να σημειωθεί ότι πολύ σημαντικός παράγοντας για τους τοξικολόγους αποτελεί η δοσολογία, καθώς μία ουσία μπορεί σε μικρή ποσότητα να μην αποτελεί κίνδυνο και να αποτελεί απειλή σε μεγαλύτερες συγκεντρώσεις. Ένας τοξικολόγος, λοιπόν, προκειμένου να έχει τη δυνατότητα να προβεί στα παραπάνω, χρειάζεται να έχει ένα υπόβαθρο σπουδών τόσο βιολογικού όσο και χημικού περιεχομένου. Στην Ελλάδα μπορεί κάποιος να αποκτήσει τον τίτλο του τοξικολόγου κυρίως μετά από μεταπτυχιακές σπουδές πάνω στο αντικείμενο. Όπως μάλλον εύκολα γίνεται κατανοητό, ένα τόσο διεπιστημονικό πεδίο έχει πολλές εφαρμογές σε διάφορους τομείς της σύγχρονης ζωής. Κάτω από την ευρύτερη ομπρέλα της τοξικολογίας υπάρχουν περαιτέρω εξειδικεύσεις.
Μία από αυτές αποτελεί η ιατροδικαστική τοξικολογία. Φέρνοντας τις επιστημονικές μεθόδους της τοξικολογίας μαζί με την έρευνα σε νομικά πλαίσια, οι ιατροδικαστές τοξικολόγοι διαδραματίζουν αναπόσπαστο ρόλο σε ποινικές υποθέσεις και χρησιμοποιούνται συχνά για να βοηθήσουν στον προσδιορισμό μίας αιτίας θανάτου, ή γενικότερα, για να εξετάσουν το ρόλο που έπαιξαν οι χημικές ουσίες σε ένα έγκλημα ή θάνατο. Επιπλέον, η ιατροδικαστική τοξικολογία χρησιμοποιείται και για την ανάλυση αποτελεσμάτων από τεστ ναρκωτικών, είτε πρόκειται για νομικές υποθέσεις είτε για αθλητικά πρωταθλήματα. Οι επιστήμονες αυτοί, όχι μόνο διεξάγουν έρευνα και κάνουν εξετάσεις, αλλά χρησιμοποιούν επίσης τα ευρήματά τους για να ερμηνεύσουν τα αποτελέσματα και να συνεργαστούν με μεγαλύτερες εγκληματολογικές ομάδες και υπηρεσίες επιβολής νόμου.
Άλλος ένας σημαντικός τομέας της τοξικολογίας, αποτελεί αυτός της περιβαλλοντικής. Ο τομέας αυτός, σχετίζεται με τον τρόπο με τον οποίο οι ουσίες, ανθρωπογενείς ή/και φυσικές αλληλεπιδρούν με τον κόσμο και το περιβάλλον μας, το οποίο περιλαμβάνει την ερμηνεία πιθανών δυσμενών επιπτώσεων στην ανθρώπινη υγεία, λόγω έκθεσης σε περιβαλλοντικές τοξικές ουσίες. Όσοι ειδικεύονται σε αυτόν τον τομέα μπορούν να εργάζονται σε διάφορες θέσεις, που σχετίζονται με το περιβάλλον, όπως στη διαχείριση επικίνδυνων αποβλήτων. Καλύπτουν, επίσης, τις αναδυόμενες τάσεις των περιβαλλοντικών κινδύνων, όπως τα μικροπλαστικά ή τα αυξημένα επίπεδα υδραργύρου στα ψάρια.
Τέλος, θα αναφερθούμε στην ιατρική τοξικολογία, η οποία μέσω της διερεύνησης των επιπτώσεων, που έχουν τα φάρμακα και οι ιατρικές διαδικασίες στον άνθρωπο, αποκαλύπτει τις δυσμενείς επιπτώσεις των ιατρικών θεραπειών και καθορίζει τις κατάλληλες οδηγίες δοσολογίας και έκθεσης στις ουσίες. Έχοντας πάντα ως προτεραιότητα την ασφάλεια των έμβιων οργανισμών, οι εφαρμογές της τοξικολογίας δεν σταματάνε εδώ, αλλά εκτείνονται σχεδόν σε όλους τους τομείς, βιομηχανικούς και μη, αφού σχεδόν όλα τα προϊόντα ελέγχονται για τυχόν τοξικές ουσίες που μπορεί να περιέχουν.
Κλείνοντας, είναι πασιφανές ότι η επιστήμη της ασφάλειας άπτεται όλων των τομέων που επηρεάζουν τη ζωή μας, από τα προϊόντα που χρησιμοποιούμε στο σπίτι μας μέχρι τη διαχείριση των βιομηχανικών αποβλήτων. Η τοξικολογία, μέσα από όλες τις εφαρμογές της, αποκαλύπτει τη συμβολή της στην προστασία τόσο της ανθρώπινης υγείας και ασφάλειας όσο και της ευημερίας του περιβάλλοντος.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Toxicology, National Institute of Environmental Health Sciences. Διαθέσιμο εδώ
- What is Toxicology?, News Medical Life Sciences. Διαθέσιμο εδώ
