Του Άρη Γλυκού,
Ο όρος πληθωρισμός αποτελεί καθημερινό θέμα συζήτησης και ανάλυσης στα πλαίσια των παγκόσμιων εξελίξεων, διότι έχει αυξηθεί με ραγδαίους ρυθμούς, έχοντας αρνητικές συνέπειες στους προϋπολογισμούς νοικοκυριών και κρατών. Εν προκειμένω, ο πλανήτης ζει στον απόηχο της πανδημίας και εν μέσω του πολέμου μεταξύ της Ουκρανίας και της Ρωσίας, που διαρκεί ήδη ενάμιση χρόνο. Επομένως, είναι φρόνιμο, καταρχάς, να ορίσουμε τι είναι ο πληθωρισμός, καθώς και συναφείς δείκτες όπως ο υποκείμενος πληθωρισμός, που αποκαλύπτει καίριες πληροφορίες για την πραγματική «εικόνα» της οικονομίας και ορισμένες φορές μπορεί να χρησιμοποιηθεί και για την πρόβλεψη της εξέλιξης του επιπέδου τιμών ορισμένων αγαθών και υπηρεσιών.
Ως πληθωρισμός ορίζεται η συνεχής αύξηση του γενικού επιπέδου τιμών μιας οικονομίας, που οδηγεί σε μείωση της αγοραστικής δύναμης των χρημάτων (το ίδιο ποσό χρημάτων είναι αρκετό για την αγορά μικρότερης ποσότητας αγαθών και υπηρεσιών).
Η πορεία του πληθωρισμού οφείλεται σε πληθώρα παραγόντων και συγκεκριμένα:
- Αυξημένη ζήτηση αγαθών, που μπορεί να οφείλεται σε μαζικό πανικό, όπως έγινε με το χαρτί υγείας στην αρχή της πανδημίας
- Αύξηση του κόστους πρώτων υλών λόγω ελλειμματικής προσφοράς, όπως παρατηρήθηκε μετά τον πόλεμο στην Ουκρανία, όταν η μείωση της εξαγωγής σιτηρών οδήγησε σε αύξηση της τιμής των προϊόντων άρτου
- Αύξηση της προσφοράς χρήματος (money supply – Μ.S.) οδηγεί σε πληθωρισμό και, επομένως, σε μείωση ή περιορισμό της αγοραστικής δύναμης των καταναλωτών
- Οι προβλέψεις των καταναλωτών για την εξέλιξη των τιμών.
Στο σημείο αυτό, είναι σημαντικό να αναφερθεί ο τρόπος υπολογισμού του πληθωρισμού. Καταρχάς, πραγματοποιείται η διάρθρωση του καλαθιού αγορών, το οποίο αποτελείται από αγαθά και υπηρεσίες που αγοράζονται από έναν συγκεκριμένο πληθυσμό. Το καλάθι αγορών μιας χώρας μπορεί να διαφέρει σε σημαντικό βαθμό από κάποιας άλλης. Η διαφοροποίηση είναι ιδιαίτερα αισθητή μεταξύ χωρών εντός και εκτός της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Συνεπώς, δεν αρκεί να αναλύουμε μόνο το ποσοστό αύξησης του πληθωρισμού, αλλά και το καλάθι αγορών αυτό καθ’ αυτό σε κάθε χώρα.
Αρχικά, συλλέγονται οι τιμές των στοιχείων του καλαθιού από πληθώρα πηγών, ενδεικτικά τα super-markets και τα πολυκαταστήματα. Τέλος, γίνεται η επιλογή ενός έτους βάσης (που συνήθως είναι η προηγούμενη χρονιά) και το γενικό επίπεδο τιμών των αγαθών και υπηρεσιών της χρονιάς διαιρείται με το γενικό επίπεδο τιμών του έτους βάσης. Στη συνέχεια, το πηλίκο πολλαπλασιάζεται επί 100 για να προκύψει ο γενικός δείκτης τιμών της χρονιάς. Μετά τον υπολογισμό του γενικού δείκτη τιμών, υπολογίζουμε τον πληθωρισμό ως την ποσοστιαία μεταβολή του δείκτη ανάμεσα στα δύο έτη. Ο γενικός δείκτης τιμών του έτους βάσης είναι πάντα 100.
Ένας δεύτερος τρόπος υπολογισμού του πληθωρισμού είναι με τη χρήση του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος (Α.Ε.Π.). Το ονομαστικό Α.Ε.Π. είναι η αξία του συνόλου των τελικών αγαθών και υπηρεσιών που παράγει μια χώρα σε μία συγκεκριμένη περίοδο σε τρέχουσες τιμές. Το πραγματικό Α.Ε.Π. είναι το Α.Ε.Π. της τρέχουσας χρονιάς εκφρασμένο σε τιμές του έτους βάσης. Συγκεκριμένα, υπολογίζουμε το Α.Ε.Π. της τρέχουσας χρονιάς, χρησιμοποιώντας τις τιμές του έτους βάσης. Τέλος, υπολογίζουμε τον πληθωρισμό, πολλαπλασιάζοντας με το 100 τον λόγο Ονομαστικού προς Πραγματικό Α.Ε.Π. (αποπληθωριστής Α.Ε.Π.).
Ο πόλεμος στην Ουκρανία έχει καθοριστικές επιπτώσεις τόσο στις τιμές των τροφίμων, όσο και των καυσίμων, οι οποίες δημιουργούν πληθωριστικές τάσεις στο σύνολο της οικονομίας, καθώς οι δύο εμπλεκόμενες στον πόλεμο χώρες, Ρωσία και Ουκρανία, ήταν υπεύθυνες για το 30% της εξαγωγής σιτηρών. Παράλληλα, τα μέτρα που ακολούθησαν την έναρξη του πολέμου, τόσο από τη Ρωσία όσο και από την Ευρωπαϊκή Ένωση οδήγησαν σε αύξηση των τιμών ενέργειας εν γένει.
Οι μεγάλες μεταβολές σε συγκεκριμένα αγαθά δημιούργησαν την ανάγκη χρήσης και διαφορετικών δεικτών μέτρησης του πληθωρισμού. Χρήσιμο δείκτη αποτελεί ο υποκείμενος πληθωρισμός, που επιτρέπει την εξαίρεση αγαθών και υπηρεσιών σε μια συγκεκριμένη περίοδο. Η αξία του επιβεβαιώνετε και από δήλωση του κ. Philip Lane, επικεφαλής οικονομολόγου στην Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (Ε.Κ.Τ.), ο οποίος τον Μάρτιο του 2023 ανέφερε ότι ο υποκείμενος πληθωρισμός είναι ο δείκτης που θα πρέπει να παρακολουθήσουμε για να κατανοήσουμε την υποτίμηση της αξίας του χρήματος στην Ευρωζώνη.
Ο υποκείμενος πληθωρισμός εμφανίστηκε πρώτη φορά μετά την ενεργειακή κρίση της δεκαετίας τους 1970, όταν ήταν χρήσιμο να βρεθεί ένας πιο στοχευμένος δείκτης μέτρησης του πληθωρισμού, που υπολογίζεται με τον ίδιο τρόπο, όπως ο παραδοσιακός πληθωρισμός, εξαιρώντας, όμως, αγαθά και υπηρεσίες με ιδιαιτέρως ευμετάβλητες τιμές. Είναι πλέον αναντικατάστατο κομμάτι στις διαδικασίες ανάλυσης και μελέτης της εξέλιξης των τιμών, με σκοπό τη λήψη ορθών αποφάσεων από τις Κεντρικές Τράπεζες και ολόκληρο τον οικονομικό κόσμο.
Ένας βασικός δείκτης, που αποτελεί υποκατηγορία του υποκείμενου πληθωρισμού, είναι ο δομικός πληθωρισμό (HICPX) στον οποίο δεν υπολογίζονται η ενέργεια και τα είδη διατροφής.
Ο δομικός πληθωρισμός (HICPX) συνιστά πολύ σημαντικό δείκτη με τα σημερινά δεδομένα, επιτρέποντας την ακριβέστερη ανάλυση των πληθωριστικών τάσεων. Σύμφωνα με τις τελευταίες μετρήσεις, ο δομικός πληθωρισμός ευθύνεται για το ένα τρίτο (1/3) του συνολικού πληθωρισμού. Τα υπόλοιπα δύο τρίτα (2/3) οφείλονται στις αυξήσεις τιμών της ενέργειας και των τροφίμων. Επομένως, όταν εκλείψουν οι έντονες πληθωριστικές τάσεις στις δύο αυτές κατηγορίες αγαθών, θα μειωθούν σημαντικά τα ποσοστά του συνολικού πληθωρισμού (όπως και συνέβη με τις τιμές της ενέργειας).
Ο υποκείμενος πληθωρισμός αποτελεί μεσοπρόθεσμο δείκτη και επιτρέπει στους φορείς και τους αρμόδιους τη λήψη οικονομικών μέτρων, όπως η Ε.Κ.Τ., να μπορούν να κάνουν σταθμισμένες προβλέψεις για την εξέλιξη των τιμών επιμέρους αγαθών και υπηρεσιών. Αυτό επιτυγχάνεται, με τη συνεχή παρακολούθηση των επιμέρους δεικτών και με εκτιμήσεις για το επίπεδο σταθεροποίησης του πληθωρισμού μεσοπρόθεσμα, αφότου οι ιδιαίτερες πληθωριστικές τάσεις συγκεκριμένων αγαθών και υπηρεσιών έχουν υποχωρήσει από την οικονομική πραγματικότητα.
Οι τιμές των αγαθών και υπηρεσιών τους προηγούμενους μήνες δεν ήταν μόνο υψηλές, αλλά είχαν και μεγάλες διακυμάνσεις, το οποίο οφείλεται κυρίως στις τιμές των καυσίμων που έχουν σημαντικές επιδράσεις στις τιμές των περισσότερων αγαθών και υπηρεσιών, κυρίως μέσω του κόστους μεταφοράς. Τα παραπάνω δημιουργούσαν μεγάλη αβεβαιότητα σχετικά με τις προβλέψεις που μπορούν να πραγματοποιηθούν.
Τα πιο πρόσφατα στοιχεία από τη Eurostat υποδηλώνουν μια σταθεροποίηση του δομικού πληθωρισμού σε ποσοστό 5,5% τον Ιούλιο για την Ευρωζώνη, που καταδεικνύει ήπια επιβράδυνση του ρυθμού αύξησης από τον Μάιο. Αν εξαιρεθούν το αλκοόλ και τα προϊόντα καπνού, ο πληθωρισμός είναι στο 5,5%, σταθερός από τον Ιούνιο και παρουσιάζοντας μικρή άνοδο από τον Μάιο. Τα στοιχεία αυτά επιβεβαιώνουν μια ήπια μείωση του ρυθμού αυξήσεως του πληθωρισμού για τα περισσότερα αγαθά στη βραχυπρόθεσμη περίοδο.
Εν κατακλείδι, στα πλαίσια της καθημερινότητας, οι μεγάλες αυξήσεις στον πληθωρισμό συνεπάγονται κυρίως:
- Μείωση της αγοραστικής δύναμης του εισοδήματος των εργαζομένων και της αγοραστικής δύναμης των καταναλωτών ευρύτερα, εφόσον δεν ακολουθείται από ανάλογη αύξηση των αμοιβών
- Μείωση στην τάση και τη δυνατότητα των ανθρώπων για αποταμίευση, καθώς τους στρέφει στην άμεση κατανάλωση του εισοδήματος, αφού οι τραπεζικές καταθέσεις χάνουν μέρος της αξίας τους με την πάροδο του χρόνου
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Underlying inflation measures: an analytical guide for the euro area, ecb.europa.eu, διαθέσιμο εδώ
- Ξεχάστε τον πληθωρισμό που ξέρατε, τώρα τα μάτια σας στον «υποκείμενο πληθωρισμό», insider.gr, διαθέσιμο εδώ
- Abel Andrew B., Bernanke Ben S., Croushore Dean, Μακροοικονομική (3η έκδοση), Εκδόσεις Κριτική ΑΕ, Αθήνα, 2017
- Δεδομένα, ΕΛΣΤΑΤ, διαθέσιμο εδώ
