Της Ιωάννας Κουτσοτόλη,
Οι ιλιγγιώδεις ρυθμοί ζωής της σύγχρονης κοινωνίας και οι συνεχώς αυξανόμενες υποχρεώσεις της καθημερινότητας έχουν δημιουργήσει την αντίληψη ότι ο ύπνος καθίσταται ένα υπερεκτιμημένο αγαθό. Σε πολλές κοινωνίες, η ποσότητα του νυχτερινού ύπνου εντοπίζεται κάτω από τα συνιστώμενα όρια για την υγεία, εγκυμονώντας κινδύνους για την εύρυθμη λειτουργία του οργανισμού. Έρευνες έχουν καταδείξει τον τρόπο με τον οποίο επαρκείς ώρες ύπνου κατέχουν θεμελιώδη ρόλο σε πολλές πτυχές της καθημερινότητας, όπως στη μνήμη, στην αντίληψη και στη συναισθηματική ισορροπία. Επίσης, δεν είναι λίγες οι φορές που ένας καλός ύπνος μας δυναμώνει κατά τη διάρκεια ενός κρυολογήματος ή μιας γρίπης. Ένας κλάδος, λοιπόν, ο οποίος φαίνεται ότι εμπλέκεται ενεργά στις διαδικασίες του ύπνου είναι το ανοσοποιητικό σύστημα. Ποια είναι η αμφίδρομη σχέση μεταξύ αυτών των δύο και πώς ορισμένες λειτουργίες του ενός δίνουν απαντήσεις σχετικά με ερωτήματα που αφορούν το άλλο;
Ο ύπνος αποτελεί μια σημαντική περίοδο σωματικής ανάπαυσης και είναι αναγκαίος για μια σειρά νευρικών λειτουργιών, που σχετίζονται με την επικοινωνία των νευρώνων, τη δημιουργία αναμνήσεων, τη συγκέντρωση και την ταχεία ανταπόκριση στο περιβάλλον. Στην πραγματικότητα, ο εγκέφαλος είναι αρκετά ενεργός κατά τις νυχτερινές ώρες του ύπνου, ενώ επιδημιολογικές και εργαστηριακές μελέτες υποδεικνύουν μια σχέση μεταξύ χρόνιας έλλειψης ύπνου και διάφορων παθολογικών καταστάσεων (υψηλή αρτηριακή πίεση, καρδιαγγειακές παθήσεις, διαβήτης, κατάθλιψη και παχυσαρκία). Κρίνεται σκόπιμο να επισημανθεί ότι ως χρόνια έλλειψη ύπνου χαρακτηρίζεται η κατάσταση κατά την οποία ένα άτομο λαμβάνει καθημερινά λιγότερες από έξι ώρες ύπνου, συνεχόμενα για διάστημα μεγαλύτερο των τεσσάρων μηνών.
Στον αντίποδα, το ανοσοποιητικό σύστημα είναι υπεύθυνο για την αντιμετώπιση ανεπιθύμητων μικροβιακών εισβολέων, κατέχοντας για αυτόν τον λόγο τον τίτλο της άμυνας του οργανισμού. Επαρκείς ώρες ύπνου αντικατοπτρίζουν μια ισορροπημένη ανοσολογική άμυνα και, συγκεκριμένα, ισχυρή έμφυτη και προσαρμοστική ανοσία, αποτελεσματική απόκριση στα εμβόλια και λιγότερες αλλεργικές αντιδράσεις. Αντιθέτως, δυσμενείς καταστάσεις, όπως αϋπνία, υπνική άπνοια και διαταραχή του κιρκάδιου ρυθμού (εσωτερικό «ρολόι» του οργανισμού), επηρεάζουν αρνητικά το ανοσοποιητικό σύστημα.
Είναι γνωστό ότι στην περίπτωση μόλυνσης προκαλείται φλεγμονώδης απόκριση του ανοσοποιητικού, με στόχο την ανάρρωση και την ενίσχυση της έμφυτης και προσαρμοστικής ανοσίας. Έρευνες υποστηρίζουν ότι τέτοιου είδους φλεγμονή παρατηρείται ακόμη και όταν ένα άτομο δεν είναι εμφανώς πληγωμένο, κατά τη διάρκεια του ύπνου. Δηλαδή, κατά τη διαδικασία φλεγμονής ύπνου (sleep inflammatory process) αυξάνεται η παραγωγή κάποιων συστατικών απαραίτητων για την ανοσολογική απόκριση, όπως είναι οι κυτοκίνες (μικρές πρωτεΐνες με ρόλο ως ανοσορυθμιστικοί παράγοντες).
Αξίζει, επίσης, να αναφερθεί ότι ο ύπνος βοηθά τον εγκέφαλο να εδραιώσει τη μάθηση και τη μνήμη, ενισχύοντας, έτσι, και την ανοσολογική μνήμη. Κατά τη διάρκεια του ύπνου, τα συστατικά του ανοσοποιητικού αλληλεπιδρούν μεταξύ τους, ενισχύοντας με μια πλειάδα διαδικασιών την ικανότητά του να αναγνωρίζει και να ανταποκρίνεται έναντι επικίνδυνων αντιγόνων. Αν και δεν είναι σίγουρο γιατί συμβαίνει αυτό όταν κοιμόμαστε, τρεις είναι οι πιθανοί λόγοι. Αρχικά, στη διάρκεια του ύπνου η αναπνοή και η μυϊκή δραστηριότητα είναι μειωμένες, προσφέροντας με αυτόν τον τρόπο ενέργεια στην άμυνα του οργανισμού. Επιπλέον, η φλεγμονή που παρατηρείται θα μπορούσε να βλάψει το άτομο, σωματικά και πνευματικά, αν πραγματοποιούνταν στη διάρκεια της ημέρας. Τέλος, η μελατονίνη, η ορμόνη που προάγει τον ύπνο, εξουδετερώνει το στρες που προκαλείται εξαιτίας της φλεγμονής. Αυτοί οι τρεις λόγοι αποτελούν, συνεπώς, ισχυρά διαπιστευτήρια της ευνοημένης δραστηριότητας του ανοσοποιητικού κατά τις βραδινές ώρες που κοιμάται το άτομο.
Όπως αποδεικνύεται, ένα πλήθος προβλημάτων συνοδεύουν τη διαρκή έλλειψη ύπνου. Την ίδια στιγμή που οι μειωμένες ώρες ξεκούρασης αποτελούν παγκόσμιο πρόβλημα, απορρυθμισμένες ανοσολογικές αποκρίσεις και επιδείνωση λοιμώξεων είναι αποτέλεσμα αυτού του είδους στέρησης. Εκτιμάται ότι οι απαραίτητες ώρες ύπνου για παιδιά μικρής ηλικίας είναι 10 ημερησίως, ενώ για τους ενήλικες περιορίζονται στις 8. Αν και η φυσιολογία του ύπνου δεν έχει ακόμη εξακριβωθεί πλήρως, είναι εμφανές ότι πρωταγωνιστεί σε αρκετούς βασικούς μηχανισμούς. Σίγουρα τα ευρήματα που θα φέρει στο φως η επιστημονική κοινότητα, στο μέλλον, θα δώσουν λύσεις σε αρκετά μυστήρια των δραστηριοτήτων του οργανισμού.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- How Sleep Affects Immunity, sleepfoundation.org. Διαθέσιμο εδώ
- Roles of sleep deprivation in immune-related disease risk and outcomes, PubMed. Διαθέσιμο εδώ
- Brain Basics: Understanding Sleep, ninds.nih.gov. Διαθέσιμο εδώ
- Sleep and inflammation: partners in sickness and in health, nature.com. Διαθέσιμο εδώ
